15 vite pas Deklaratës së Pragës
nga Maks Rakipaj dhe Visar Zhiti
Më 25 shkurt 2010 u nënshkrua në Pragë, Deklarata mbi krimet e komunizmit, nga politikanë të shquar evropianë, historianë dhe ish të burgosur politikë, midis të cilëve presidenti Václav Havel dhe presidenti gjerman Joachim Gauck. Midis të tjerash në atë Deklaratë thuhej: “…ne bëjmë thirrje për krijimin e një gjykate të re për krimet e kryera gjatë komunizmit në kuadrin e BE. Krimet komuniste kundër njerëzimit duhet të dënohen nga kjo gjykatë në mënyrë të ngjashme, ashtu si Krimet naziste u dënuan nga Gjykata e Nurembergut… Demokracia duhet të mësojë të mbrojë veten, dhe Komunizmi duhet të dënohet njëlloj si u dënua Nazizmi.”
…Sa për kujtesë, në Shqipëri komunizmi dhe krimet e tij janë dënuar vetëm me fjalë; qeveritë dhe presidentët që kanë ndrruar njëri-tjetrin në pushtet kanë vazhduar të dekorojnë kriminelët gjykatës dhe prokurorë komunistë.
Kampet dhe burgjet komuniste po rrënohen; me këtë ritëm, s’ka për të mbetur nam e nishan prej tyre; ish të dënuarit politikë, pas gjithë atyre mundimeve çnjerëzore, po shuhen njëri pas tjetrit… por të paktën panë me sytë e tyre “përmbysjen” e komunizmit.
E pamë përmbysjen dhe u kënaqëm…
Para tre vitesh, në një postim timin, pati shumë komente dashamirëse, mes tyre dhe një koment nga Visar Zhiti. Po risjell komentin e Visarit, meqë sot është përvjetori i Deklaratës së Pragës:
I dashur Maks,
Shqetësimi yt është i drejtë, paraqitur me qytetari e guxim, edhe me art. Poezia është përkthyer shkëlqyer. Nisur nga komentet dua të shtoj dy gjëra:
1.Jo vetëm qe nuk e ngrinte dot zërin askush, kur diktatura dënonte poetë e shkrimtarë, por ata u dënuan dhe nga poetë e shkrimtarë të tjerë, të cilët bënin denoncimet dhe akt-ekspertizat në shërbim të Sigurimit vrastar të shtetit.
Pra, u dënuan intelektualë edhe nga intelektualë të Realizmit Socialist.
2.Disidenca. Është bërë zakon (i padrejtë) të thuhet se të ne që s’kishte disidencë, nuk lejohej, ndryshe do pranohej që diktatura ishte e butë, e arsyeshme. Dakort, kjo është gjysma e të vërtetës, por në Shqipëri u bë më shumë dhe më heroikisht: disidenca ishte klandestine, e fshehtë. Ti e di mirë, ne ishim bashkë në burg, e njohëm, e prekëm, u bëmë pjesë…
Pra kishte realisht disidente, kundërshtarë, martirë.
Po shkrimtarët e Klerit Katolik që u pushkatua dhe u burgos ç’ishin? Po Musine Kokalari, shkrimtarja e parë? Po poeti Trifon Xhagjika që shkruante poezi kundër dhe në gjyq tha: “më jepni një top, t’i bie Komitetit Qendror, sistemit tuaj!” Po Lazër Radi? Po Kasëm Trebeshina, po romancieri tjetër i shkëlqyer Astrit Delvina? Pjetër Arbnori, Fatos Lubonja, Zyhdi Morava, Maks Velo? Poetët e rinj të Librazhdit Blloshmi dhe Leka? Po Havzi Nelën që e varën, që e kishim në Spaç ku kemi shtyrë vagona si skllevër në minierë? Po poezitë tona që i kemi fshehur bashkarisht? Po poetët Zef Zorba, Frederik Reshpja, etj, etj. T’i kishte një popull tjetër do të mburrej, ne i mohojmë. Ne e dimë pse, nga që s’ballafaqohemi dot me mëkatin… Unë i kam trajtuar në librat e mi dhe gjerësisht në botimin më të fundit “Kartela të Realizmit të Dënuar”, ku është dhe kartela jote.
E çmoj shumë punën Tuaj, vazhdimin e qëndresës me shpirt dhe mendje dhe përkushtimin, përkthimin “e disidencës” edhe në poezi, në aktin më sipëran.
Të jemi bashkë, qoftë dhe vetëm… E vërteta mjafton!
Me dashuri,
Visar Zhiti më 25 shkurt 2022
Marrë nga Muri iFB, Maksim Rakipaj, 25 shkurt 2025
