Nji delikatesë personale
mbi Mbretin dhe Mbretneshën e Shqiptarëve
nga Jozef Radi
Ky shkrim i Lazër Radit, asht botue në nji numër special të gazetës “Shtypi”…
Ishte fundprill i vitit 1938, kohë kur Mbreti Ahmet Zogu i I do të kunorzohej në martesë me princeshën hungareze Geraldinè Appony… në t’njejtën ditë që ishte martue Gjergji i Kastriotëve me Andronikën e Aranitëve…
Ishte nji festë e madhe ndër shqiptarë simbas dokumenteve të asaj kohe… po njiherit ishin edhe ditët e tij të fundit si maturant i Gjimnazit e Shkodrës dhe prespektiva e vazhdimit të studimeve të nalta, diku jashtë shtetit ishte e zymtë… Familja e tij në Tiranë ndodhesh diku afër me rezidencën e Zonjushës Appony, dhe ai e kish vërejtë shpesh at zonjushë fisnike dhe ushqente mjaft simpati ndaj saj, dhe kur u hap fjala se ajo do t’ishte Mbretnesha e ardhshme e Shqiptarëve, simpatia ndaj saj u ba edhe ma e madhe, sepse ishte i mendimit se zgjuarsia, mirësia dhe fisnikëria e asaj gruaje do të linte gjurmë jo vetëm te Mbreti, po edhe në krejt frymën e Shtetit Shqiptar…
Ndërsa shkruante kët elozh për Mbretëreshën e Ardhshme, për Lazër Radin ishin kohë të vështira provash… po edhe kohë me vù në dukje krejt energjitë e tij për sigurimin e nji bursë me mbështetjen e Shtetit Shqiptar, mbasi me mundësitë e veta s’kishte asnji shans.
Kështu që ai besonte te ky shkrim… mund t’ishte nji çelës për me fitue simpatinë e çiftit Mbretnor dhe me u përkrahë sado pak n’ato ethe të ndjekjes së studimeve universitare…
Ky shkrim e ka edhe kët frymë mbrenda…
Fakti asht se as Mbreti dhe as Mbretnesha s’e ndihmuen në vazhdimin e asaj andrre të shkollimit që kishte në shpirt… do të ishte nji tjetër grua, që do ta ndihmonte dhe do të bahej Ajo garante e vazhdimit të shkollës së tij… Quhej Dona Maia, e shoqja e Francesko Jacomonit…
Pjesa tjetër asht histori e nji përpjekje e pandërpreme e këtij njeriu për me çà në jetë… veç me shpatullat dhe zotsitë e veta…
30 gusht 2013
Si nji legjendë
27 Prill 1451 – 27 prill 1938
nga Lazër Radi (1938)
Nëpër errësinën e Jetës eca shumë… eca pa pushue e pa drejtim.
U futa në delirium të ri.
Pa pritë e pa kujtue u gjeta përpara nji Dere të Madhe. Ah! Sa bukur ishte! – Pranë saj nji plak, nji plak me mjekërr të bardhë si bora: dukej si profet. Ay mbante ndër duer nji Libër të Madh, – nji libër të shkruem më shkronja gjaku…
Dhe plaku trokiti në portën e madhe.
Dhe dera u hap.
Nji dritë ma e madhe se Drita e Diellit – nji dritë sferike – m’i mori sytë. Unë treta… dhe u rrzova përdhè.
Si në kllapi ndigjova nji kangë. Nji kangë, e cila dukej sikur delte prej ndo’i kori Engjujsh. Ishte kangë qiellore, – e unë, e ndijshe si në vegim…
Porta e Madhe u hap. Përtej, dukej nji Paradiz i vërtetë. Prej andej m’afrohej nji Vashë e hijshme. Ishte ma e bukur se bukurija, ma e ambël se ambëlsija, ma e dashun se dashunija. Ftyra e saj ishte nji freski e përsosun, – ishte si mëngjesi kristalor i nji prendvere shqiptare. E veshun ishte me nji palë rrobe të bardha si zambaku, dhe parzmin e kishte t’stolisun me argjand e ar. N’ballë, si nji aureolë magjike, i qindronte nji kunorë lulesh të njoma ngjyrëplote…
Kjo nymfë e panjoftun m’u afrue. Më foli me nji gjuhë plot tinguj e aromë. Më foli me nji gjuhë të melodijshme si melodija e bilbilave ndër mëngjese maji.
-Djalosh andërrtar, i tretun në kët vetmi mbytëse, kushdo qofsh, eja me mue, Atje ku mbretnon Drita e Kanga. Eja, atje asht Shqipnija.
-Shqipnija Atje? Ah! O, vend i të parve të mi?
-Ti qenke shqiptar?
-Po.
-Oh, vlla.
-Eh, Motër…
E u përqafuem me mall, njashtu si përqafohen vlla e motër në çastin kur takohen mbas nji ndamje të gjatë.
-Vlla, eja të hyjmë në Shqipninë e Re. Vlla i tretun, eja dhe gëzo edhe ti bashkë me ne. Gëzo në kët ditë fatlume.
Dora-doras, unë dhe ajo, ecëm bashkë…
“Gëzohu edhe ti bashkë me ne!” – a thue me t’vërtetë gëzon kush në kët Jetë?…
Ju afruem Derës së Madhe.
Plaku – profet rrinte pranë saj pa thanë kurrnji fjalë. Pyeta Vashën:
-Kush asht ky plak?
-Asht Historija që në kët çast të madhnueshëm po troket e po hyn në portën shqiptare…
Hymë mbrendë dhe, “Tinguj gazmorë e Tinguj hyjnorë Mbulojshin qiellin dhe brigjet e kaltëra t’Arbnisë së lumtun. Kjo symfoni e gëzueshme e jetdhanëse naltohej nalt, fort naltë, der n’apotheozë. Kambanat e lumtunis rrahshin e tingullojshin ndër viset e gjelbra të vendit t’im. Tingullojshin kambanat, rrahshin zemrat e gazmojshin njerzit.
Vasha – nymfë, buzëqeshte bri meje. Në buzët e saja shpërthente nji gaz engjujsh.
-Shqipnija, ah! Sot qenka nji botë e re melodije, nji botë aromash, nji botë gëzimi, kangësh e vallesh.
-A shef, – m’tha Vasha, – atje përtej, atje larg, asht nji botë njerzish – kangë e hare?
-Po.
-Atje do të shkojmë.
Sëbashku u nisëm për atje. Kaluem nëpër lulishta përrallëzore. Kur qe, diku midis nji lulishte plot hije – drita shumngjyrshme – midis nji drite edhe ma të madhe se ajo e vendit t’im, dallova dy “Aureola”.
I habitun e pyeta Vashën-nymfë:
-Kush janë ata?
-O vlla, asht Skënder’i i Ri, asht Mbreti i im dhe Mbreti i yt; Ajo pranë Tij asht Mbretnesha Geraldinë, asht Kryezonja Shqiptare. Sot Kunorzohen. Venë kunorën e lumnueshme të Kastriotëve, si dikur Skënderbeu me Andronikën. Qe, kjo asht arsyeja pse shpërthen “Kanga e gëzimit” ndër fëtyrat e të gjith shqiptarëve… Ja pse vallzojnë e rrahin tanë gëzim zemrat e vashave të reja.
-Kunorzohen…
Ah! Fjala m’u pre prej gëzimit të papritun.
Në gji m’gufonte nji poemë e madhe, nji Kangë lavdije; Kanga e gjakut shqiptar…
U futa në mes të vllazënve të mi dhe treta atje… atje mes tyne humba dhe atje, u shkrina në dashuninë e tyne…
Tinguj… tinguj të hovshëm i mbuluen brigjet e kaltërta t’Arbënisë së lumtun. Kjo symfoni gëzimi e Jete u naltua nalt, der n’apotheozë dhe i uroi Kryezotit e Kryezonjës Shqiptare, Jetë të gjatë, Trashëgim e Lumtuni…
(Prill 1938, “Shtypi” pa vit e pa numur; numur i posaçëm, i rrallë, faqe 3)