Një shpirt i madh rus…
nga Klodi Stralla
Në përkujtim të Maksim Gorkit
Ndonëse Ai nuk kishte universitet, Maksim Gorki shkroi nji pjesë të trilogjisë së jetës së tij të titulluar: “Universitetet e mija”, duke nënkuptuar me këtë ato dhjetra e dhjetra punë krahu që u detyrua të bëj, qysh fëmijë, për të siguruar bukën e gojës…
Siç e ka shprehur edhe Ai vetë, dëshira e tij e vetme ishte etja për lexim, edhe aty, në atë papafingon e ftohtë, të errët ku banonte, ku pronarja shpirtgur i llogariste në qera edhe dhjamin që harxhonte për ndriçim.
Në vitet tona shkollore na thuhej se romani i tij “Nëna” ishte vepra e parë e Realizmit Socialist, duke lënë në hije me dhjetra tregime të shkurta, perla të prozës poetike të Gorkit, si Kënga e Zgalemit, Malva, Kirilka, I Paudhi, Plaka Izergill, Lindja e një njeriu, Rast nga jeta e Makarit apo Përrallat e Italisë, të përkthyera nga origjinali me shumë mjeshtëri nga përkthyesit tanë më të talentuar, Dhimitër Pasko, Petro Zheji dhe Sejfulla Malëshova.
Në këtë 18 qershor, në përvjetorin e tij të vdekjes, po postoj një nga prozat poetike më të fuqishme, në formë dhe përmbajtje – Këngën e Zgalemit.
Zgalemi i Gorkit, është shpirti i atij njeriut që nuk mund t’a gjej paqen në vulgaritetin e jetës, që nuk friksohet si çafkat dhe as nuk fshihet si pinguini, por lufton e përballet me jetën duke synuar lirinë. Kjo prozë poetike, në kohën tonë (që e kishim mësuar përmendësh edhe në rusisht), na komentohej si thirrje e autorit për revolucion, rrebelim, në funksion të një ideali madhor – socializmit, të cilin fatkeqësisht edhe vetë përkthyesi i saj, Sejfulla Malëshova, një ditë e pagoi me jetën e vet.
Kënga e Zgalemit
Mbi të thinjin shesh të detit, era fryn e mblidhen retë.
Midis reve edhe detit kryelartë shkon zgalemi si e zezë vetëtimë.
Prek me krahë ai valët, si shigjetë ngjitet reve dhe këlthet,
e retë gjegjin gazin-klithmë t’asaj shpese.
Në atë klithmë e fortunë,
zjarr e flakë zemërimi dhe besimi në fitore
gjegjin retë në atë klithmë.
Dridhen çafkat e rrënkojnë, përmbi detin përpëliten:
janë gati ato të struken nga ky tmerr në fund te detit.
Përpëliten, si dhe çafkat kredharakët e rënkojnë;
nuk dinë ata të mjerët gëzim lufte, luftë jete;
i tmerron ata gjëmimi.
Ndër shkëmbij mbulon i trëmbur trupn e majmë pinguini.
Ngrihet vetëm kryelartë, me guxim, lirisht Zgalemi
mbi të thinjin det nga shkuma.
E gjithnji më tepër ngryset, e gjithnji më poshtë zbresin
përmbi detin retë e zeza dhe këndojnë e hidhen valët
lart e drejt nga vjen rrufeja. Bubullon… rënkojnë valët;
në at shkumë zemërimi po luftojnë ato me erën.
Turma valësh rrëmben era, i mbërthen ajo me forcë,
i përplas me vrull shkëmbijve, duke bërë çika çika ato masa prej zumrrudi.
Po me klithmë shkon Zgalemi,
si e zezë vetëtimë, si shigjetë përpin retë,
shkumën valësh heq me krahë.
Si demon, ai vërtitet, madhështor e kryelartë
ky demon i zi rrebeshi; qesh e qan ai njëherësh…
Qesh me retë, qan prej gazit.
Në tërbimin e gjëmimit lodhje sheh e ndjen demoni;
ka besim zogu i fortunës; retë diellin dot s’e fshehin!
Era fryn me ulurimë… Bubullon e shkrep rrufeja…
Ndizen retë flakë e kaltër përmbi detin si greminë.
Kap shigjeta vetëtimash dhe në gji i shuan deti.
Si gjarpërinj të zjarrtë dridhen mu në det
e zhduken thellë pasqyrimet e atyre vetëtimave shigjeta.
Ja furtuna! Vjen furtuna!
Kryelartë e trim Zgalemi shkon me vrull ndër vetëtima
përmbi detin e tërbuar, që buçet me ulurimë, dhe këlthet profet fitoreje;
Sa më tepër e fuqishme le të ngrihet lart furtuna!