Bilal Xhaferri
ishte një shkrimtar i rrënjëve të etnisë në vitet gjashtëdhjetë,
kur letërsia shqipe ose lavdëronte idetë e socializmit,
ose fitoren në Luftën e Dytë,
duke e thjeshtësuar këtë në absolutin ideologjik të përparimit.
Në këtë aspekt, Xhaferri duket i vetmuar për kohën,
duket i lidhur me letërsinë e paraluftës;
po ky tashti të kaluarën
nuk e shikon në stilin e himnizimit e të lavdit,
si mbështetje për problemet aktuale,
po pikërisht duke marrë një qëndrim kërkues e kritik
për të kapur esencat krahas situatës kalimtare.
Në këtë vështrim,
kërkimi letrar i Bilal Xhaferrit në të shkuarën,
në rrënjët etnike, nuk bëhet si shpalim
dhe fascinim me të kaluarën,
po pikërisht si kërkim për të bërë ndërkomunikime të kohëve.
Sabri Hamiti – “Poeti i nemun: Bilal Xhaferri”
Tri poezi te Bilal Xhaferrit
Balade Çame
Ylberi, si një përshëndetje e përlotur lamtumirë,
u zhduk matanë largësive,
mbi kreshtat e flakëve,
nëpër shi…
Matanë largësive u zhduk e përflakur Çamëria
dhe të gjitha rrugët tona shpien në veri.
Ulërin era e Mesdheut mbi trojet e lashta epirote,
mbi të shtrenjtat troje tona stërgjyshore.
Në kullotat e braktisura kullosin rrufetë.
Ullishtet e pavjelura gjëmojnë si dallgë nëpër bregore.
Dhe kudo toka çame,
mbuluar nga retë,
rënkon e mbytur në gjak e lot,
e mbetur shkretë,
pa zot.
Na e tregojnë drejtimin plumbat, që vërshëllejnë në errësirë.
Na e ndriçojnë rrugët flakët, që gjithë tokën kanë përpirë
Pas shpinave tona përplas tufani dyert e shkallmuara të shtëpive
dhe rrugët zgjaten e zgjaten si veri.
Ne, popull muhazhir, ecim nëpër shi…
Lamtumirë, Çamëri!
Nate Çame
Ndali çapin kopeja e ulqve
Në errësirën e thinjur me flokë bore.
Ndali çapin pranë staneve të heshtura
Kopeja e egër e pyjeve çame.
S’dëgjohen të lehura, s’dëgjohen blegërima,
Nuk duken më zjarret ku dremitin çobenët.
Vetëm deti rreh bregdetin me dallgë pa pushuar,
Vetëm hëna porsi dele e ndarë nga kopeja
Nëpër shtigjet e reve baret e vetmuar.
Ndali çapin kopeja e ulqve
Dhe përgjon e uritur në errësirën thinjoshe.
Ku ini ju çobenë me gunat e bardha?
Ku i kini delet që blegërinin kullotave?
Ku i kini qiprat, ku këmborët si këmbana?
Ku i kini qent e staneve që ulurinin si luanë?
Murrot, balot, gudot – armiqtë tanë të vjetër?
Ku janë që t’u tregojnë me çatallet e hekurt
Se si në shesh të luftës luftohet për jetën?
Hesht në errësirë Çamëria shkretëtirë,
vetëm dallga rreh parreshtur shkëmbenjtë kryeulur
Dhe jehona e saj e gjerë nëpër natën joniane
Përzihet me ulurimen e ulqve të uritur.
Ti je një pardesy
Ti je një pardesy.
Tek ti fëshfërijnë të gjitha:
mendimet, pardesyja, zemra.
Ti je një pardesy
dhe bota të duket si një sallon mode,
ku parakalon si pardesy e dalë prej garderobe.
Ti je njeri – pardesy.
Të shoh tek zhdukesh përtej – fëshfërimë – nëpër erë,
sikur të mos kesh qenë asnjëherë.
Mbi jetën dhe veprën e Bilal Xhaferi
Bilal Xhaferri lindi në fshatin Ninat të Konispolit në vitin 1935, dhe vdiq në vitin 1986 në ShBA, ishte shkrimtar i shquar shqiptar.
Bilal Xhaferi (nip i dijetarit të shquar Hasan Tahsini) u rrit jetim pa nënë e pa babë.
Ja disa nga datat kryesore të jetës dhe veprimtarisë së tij:
1935, 2 nëntor – u lind në fshatin Ninat (Ninati) të Konispolit, në krahinën e Çamërisë.
1943 – i vdes e ëma.
1945 – i pushkatohet i ati nacionalist antikomunist.
1948 – largohet prej vendlindjes.
1948-1952 – jeton dhe punon në Sarandë, punëtor krahu, korier poste, etj.
1954-1955 – ndjek shkollën shtatëvjeçare natën në fshatin Sukth të Durrësit.
1962-1963 – boton poezitë dhe tregimet e para në gazetat “Zëri i Rinisë”, “Drita”, në revistat “Nëntori”, Ylli”, etj.
1966 – i botohet vëllimi me tregime “Njerëz të rinj, tokë e lashtë” që pati një sukses jo të zakonshëm.
1967 – i botohet vëllimi me poezi “Lirishta e kuqe”, i cili ndalohet nga censura komuniste.
1967 – shkruan romanin “Krastakraus” që u botua më 1993, pas vdekjes.
1968 – shkruan skenarin për film artistik “Era shtyn mjegullat”.
1968 – i hiqet e drejta e botimit, i ndalohen veprat e botuara, internohet në fshatin Hamalle të Durrësit, pasi ishte përjashtuar nga LSHA e Shqipërisë, me preteskin e kritikës që i bëri romanit “Dasma” të I. Kadaresë, u detyrua të arratisej për në SHBA.
1969, 30 gusht – arratiset fshehtazi prej Shqipërisë në Greqi, sepse nga Sigurimi i Shetit i ishte përgatitur dosja për arrestimin dhe burgosjen e tij.
1970 – shkon në SHBA, në Boston.
1970-1972 – punon në gazetën “Dielli” në Boston, në SHBA.
1972 – nga Bostoni dërgon për botim në Ndërmarrjen Botuese “Rilindja”, në Prishtinë, romanin “Ra Berati”.
1974, në tetor – në Çikago të SHBA themelon revistën “Krahu i shqiponjës”, botim i Lidhjes Çame.
1974-1986 – drejton, boton dhe redakton revistën “Krahu i shqiponjës”, ku botoi shumë artikuj publicistikë, poezi, tregime, romane, skeçe, vizatime, karikatura, foto artistike, etj. Kjo revistë ishte tribunë e mendimit të lirë që trajtonte vazhdimisht temat e problematikat e çështjes çame, çështjes kombëtare shqiptare, temat rreth diktaturës në Shqipëri e, mbas vitit 1981, më dendur problemet lidhur me Kosovën. Në faqet e revistës, Bilali botonte, përveç krijimeve të tij letrare, edhe krijimtari letrare e përkthime të autorëve të tjerë shqiptarë e të huaj. Ai arriti të nxirrte 39 numra të kësaj reviste, në dy gjuhë, shqip e anglisht, deri sa vdiq në rrethana të panjohura në 14 tetor të vitit 1986
1975 – boton fragmente të romanit “Trotuare të kundërta” në revistën “Krahu i shqiponjës”.
1977 – boton fragmente të romanit “Hëna e kantjereve” në revistën “Krahu i shqiponjës”.
1978 – e plagosin disa njerëz të panjohur.
1981 – digjet redaksia e revistës “Krahu i shqiponjës” ku kishte dorëshkrimet e veprave letrare, studime, kërkime shkencore, përkthime, shënime politike, letra, piktura, fotografi, etj.
1986 – sëmuret dhe operohet prej tumorit.
1986, 14 tetor – vdes në spital në Çikago në rrethana të panjohura.
1995, 3 maj – Presidenti i Republikës e dekoroi me medaljen “Martir i demokracisë” (Dekreti 1089) me motivacionin “Për përkushtim si publicist e politikan disident në luftën kundër komunizmit e diktaturës, për aspiratat e tij thellësisht kombëtare e demokratike”.
1995, 6 maj – shkrimtari Shefki Hysa drejtues i Shoqatës Kulturore “Bilal Xhaferri”, në bashkëpunim me Qeverinë shqiptare inicoi dhe organizoi ceremonialin e rikthimit në Atdhe të eshtrave të poetit, prozatorit dhe publicistit të shquar disident Bilal Xhaferri që tanimë prehet në vendlindje, në Sarandë.