 dy ndër luftëtarët dhe kapedanët më të shquar të Kombit shqipyat u gjenden përballë njeri-tjetrit në një duel për jete a vdekje! Qe një përleshje e përgjakshme trup me trup, e cila përfundoi me vrasjen e Luanit suliot: Marko Boçari nga duart e Kapedanit){kind=link}
“Mallkimi i Historisë Shqiptare”…!
Nata ogurzezë e 21 gushtit 1823
nga Paulin Zef Zefi
Pranë lokalitetit Karpenisi (Greqi) dy ndër luftëtarët dhe kapedanët më të shquar të Kombit shqipyat u gjenden përballë njeri-tjetrit në një duel për jete a vdekje! Qe një përleshje e përgjakshme trup me trup, e cila përfundoi me vrasjen e Luanit suliot: Marko Boçari nga duart e Kapedanit të fuqishëm Mirditor Lleshi i Zi, i Gjomarkajt (Luftëtari më i frikshëm i kohës së tij)!
Këto dy shqiptarë të mëdhenj u gjendën në vendin dhe kohën e gabuar, po edhe në shërbim të dy kauzave respektive, të cilat realisht nuk ishin në shërbim të çeshtjes së tyre kombëtare, por nëse rrethanat e kësaj dite i analizojmë brenda kontekstit historik të kohës, nuk duhet të marrim guximin që të gjykojmë as njerin prej tyre…
I pari, Kapidani i fuqishëm mirditor: Lleshi i Zi, i Gjomarkajt(?! -1837) ishte në shërbim të Pashai të Shkodrës, Mustafa Pashë Bushatlliut (1796-1860), të cilin e kishte urdhëruar Sulltani për të mbledhë forca dhe për të shtypur kryengritjen greke për pavarësi nga Perandoria Osmane. Përkrah Mustafë Pashë Bushatlliut qëndronte aleati i tij besnik nga Oroshi Lleshi i Zi i Gjomarkajt, i cili komandonte truprojen personale të Pashait të Shkodrës që përbëhej nga Pesëqind luftëtarë të zgjedhur nga treva autonome e Mirditës. “Lleshi i Zi” edhe pse më i madh në moshë, ishte nën komandën e nipit të tij: Dodë Preng Lleshit, sepse provizorisht, paria i takonte nipit të tij sipas rregullave të paracaktuara të “Derës së lavdishme të Gjomarkajve”, por realisht (de facto) për gjithçka veprohej në bazë të vullnetit të të fuqishmit “Lleshi i Zi”, sepse vetë Mustafë Pashë Bushatlliu, ia besonte edhe jetën…
Lleshi i Zi, ishte një personalitet shumë imponues, por edhe shumë i frikshëm për të gjithë armiqtë e tij, mbasi ai njihej për brutalitetin dhe mungesën e mëshirës kundrej çdo armiku, i cili guxonte që të bëhej pengesë për Autonominë e Mirditës dhe sidomos ndaj ambicieve të tija personale… Ai ishte trupmadh, shumë i fuqishëm, besnik deri në vetëmohim, aspak tolerant, (në veçanti me armiqtë e tij), hakmarrës i pashpirt, por që shfaqej edhe si një Katolik i devotshëm kur i kërkonte puna (Filipopol, Bullgari).
Nofkën “i Zi”, ai e ka marrë nga pamja e tij, pasi autorët e kohës e përshkruajnë si një burrë shumë të gjatë dhe të fuqishëm me ngjyrë të zeshkët të lëkurës dhe me një pamje shumë te ashpër prej malësori të vërtetë, i armatosur gjer në dhëmbë. Ai vishej gjithmonë me të zeza dhe në fushën e betejës të kallte frikën deri në palce…
Ishte meritë personale e Lleshit të Zi, që e katërfishoi sipërfaqen e Trevës së Mirditës brenda një intervali kohor shumë të shkurtë duke e çuar numrin e Bajrakëve të Mirditës nga 4-5 deri në 12 bajrakë që përfaqësojnë Mirditën e sotme etnografike, e cila është e ndarë padrejtësisht si pjesë integrale e 8-Bashkive të reja që janë krijuar nga reforma administrative territoriale e vitit të kaluar (Mirditë, Lezhë,Vau i Dejës, Pukë, Fushë-Arrëz, Dibër, Burrel dhe Kurbin)… etj.
I dyti, Kapedani dhe luftëtari suliot: Marko Boçari (1788-1823), ishte personaliteti më i jashtëzakonshëm që ka dalë nga treva martire e Sulit. Ai ishte gjithashtu një intelektual i mirëfilltë i kohës së vet, dhe njihej për botimin e fjalorit të parë Shqip-Greqisht, të cilin e ka punuar në ishullin shqiptar të Korfuzit. Sipas gojëdhënave, familjet e vjetra suliote: “Boçari dhe Xhavella” ishin pasardhës të drejtpërdrejtë të Dyqind luftëtareve të hyjnorit “Gjergj Kastrioti”, të cilët mbasi shërbyen edhe nën Komandën e Princit famëmadh “Leka I e i III-të Dukagjini (i caktuar si i tillë me amanetin e Gjergj Kastriotit, në ditën e tij të vdekjes: 17 janar 1468)”, këta luftëtarë të shenjtë nuk pranuan ta braktisin Atdheun e tyre të shenjtë “Arbërinë”, por morën Familjet e tyre dhe migruan drejt Jugut të Arbërisë për në malet e larta të Sulit (Epir), në perëndim të qytetit të Janinës dhe në pjesën lindore të Trevës së. Çamërisë… Aty ata ia arritën që me forcën e armëve, të ruajnë pavarësinë e tyre të plotë nga Perandoria Osmane, por njëherësh edhe besimin e tyre ortodoks, deri në ditën kur u masakruan nga Ali Pashë Tepelena, ku pjesa më e madhe e tyre u detyruan të braktisin “Malet e Sulit” dhe të shkrihen me popullsinë greke duke humbur gradualisht edhe identitetin kombëtar shqiptar, siç ndodhi edhe me familjarët e Marko Boçarit, të cilët luftuan duke dhënë jetën për pavarësinë e Greqisë duke hedhur gjithashtu edhe bazat e shtetit të ri grek, së bashku me mijra arvanitas të tjerë…”
Marko Boçari, përshkruhet nga autorët e huaj europiano-perëndimorë si një burrë trupmadh, luftëtar i fuqishëm, i mirëarsimuar, shumë besnik, ortodoks fanatik, i adhuruar nga të gjithë vëllezërit e tij arvanitas (Shqiptarët e Greqisë), frymezues i kryengritjes greke për pavarësi dhe modeli më i përsosur i heroit kombëtar sipas definicioneve të shumta të autorëve të ndryshem europianë.
Marko Boçari ishte pikërisht Kryetrimi i cili ju përgjigj menjëherë thirrjes për ndihmë nga ana e ish armikut të tij të përbetuar Ali Pashë Tepelenës (1740-1822), ndërkohë që ky i fundit kishte mbetur i rrethuar nga ushtria osmane në ishullin e liqenit të Janinës, e ku po rezistonte krejt i pashpresë, pasi tashmë e kishin tradhëtuar të gjithë miqtë e tij më besnikë, po edhe vetë 4 djemtë e tij, të cilët ishin bashkuar me Sulltanin.
Marko Boçari, i erdhi menjëherë në ndihmë Pashait plak në krye të luftëtarëve Suliotë, por tashmë ishte shumë vonë, mbasi koka e tij qe prerë nga shpata e tradhëtisë!!!
Marko Boçari ishte mishërim i virtyteve më të larta të një burri shqiptar… por vendi, koha në të cilën ai jetoi e sidomos influenca antishqiptare e Kishës Ortodokse greko-bizantine e tjetërsoi duke e larguar nga lidhjet e tij të gjakut (përkatësia kombtare shqiptare), por gjuha e tij amtare dhe fjalët e tij të fundit përpara se të jepte shpirt, ishin në gjuhën e ëmbël: “Arvanitika (shqip-dialekti toskë)”
Nata ogurzezë e 21 gushtit 1823
Në shatorren (çadrën) e Kapedanit Mirditor; Lleshi i Zi, Gjomarkaj.
Heroi suliot, Marko Boçari, ndërmerr një sulm vetëvrasës, në tentativën për të eliminuar Komandantin e përgjithshëm të ushtrisë osmane, shkodranin: “Mustafë Pashë Bushatlliu”, duke depërtuar fshehtas, gjatë mesnatës deri në zemër të pararojës osmane, e cila përbëhej nga 3000 luftëtarë shqiptare nga Pashallëku i Shkodrës, ku 500 prej tyre ishin katolikë(mirditorë) me në krye Dodë Preng Lleshin dhe xhaxhanë e tij, i fuqishmi Lleshi i Zi. Marko Boçari u nis së bashku me 350 luftëtarë suliotë dhe sulmoi me dinakëri kampin osman që kishte ngritur çadrat pranë qytetit të vogël grek Karpenisi dhe duke u zvarritur arriti deri pranë shatorrit të Mustafa Pashë Bushatlliut, por gabimisht sulmoi shatorrin e Prijësve Katolikë (Dodë Preng Lleshi dhe Lleshi i Zi) që ndodhej ngjitur me shatorrin e Komandantit të përgjithshëm. Aty për aty, filloi një përleshje e përgjakshme me mirditorin e fuqishëm Lleshi i Zi, i cili pasi e mundi në duel me jatagan Marko Boçarin, i erdhën në ndihmë edhe dhjetra luftëtarë të tjerë suliotë por Lleshi i Zi, i cili ishte një burrë i regjur ndër beteja gjakatare, ai mori koburen e tij dhe e qëlloi Marko Boçarin në kokë ku sipas këngëve epike dhe burimeve të kohës, plumbi e goditi në vetull, mbi syrin e tij të djathtë dhe sipas gojëdhënave, Marko Boçari kur po jepte shpirt, psherëtiu në gjuhën shqipe, gjë që shkaktoi hutim tek vrasësi i tij, Lleshi i Zi, i cili ngeli i shtangur ne vend. Legjenda thotë se ai shfryu me fjalët: “Pse flet Shqip, a je Shqiptar?!?!” Plumbi i shkrehur nga arma e Lleshit të Zi, shkaktoi vdekjen e menjëhershme të heroit arvanitas Marko Boçari, por zhurma e saj, zgjoi të gjithë kampin të cilët u vërsulën kundër luftëtarëve suliotë, duke masakruar shumicën e tyre… Ndërsa trupi i të ndjerit Marko Boçari u tërhoq zvarrë nga bashkëluftëtarët e tij, duke mos lejuar që kufoma e tij të përdhosej nga ushtria osmane.
Mbas disa ditësh Marko Boçari u varros në Misolongji të Greqisë perëndimore. Varri i tij u përdhos plot tri herë nga ushtrite osmane, por emri i heroit arvanitas Marko Boçari, u bë simboli më sublim i rezistencës dhe i pavarësisë greke, ndërkohëqë Marko Boçari ishte qind përqind Shqiptar…