Biçikleta…
tregim nga Harallamb Fandi
(Rrëfime takimesh të shkurtra)
Nga Goni:
“Kur mora vesh pse ai njeri, më parë se të vente në shtëpinë e tij, erdhi tek unë, mbeta pa frymë.
Në fillim, nga trokitja te dera, mendova se nuk kish kush të ishte tjetër veç atij që prisja, po trokitja ishte e lehtë, gati si e një fëmije, që e kanë dërguar nga shtëpia e fqinjëve, për të kërkuar diçka. Dhe, si zakonisht, ndjeva që qesha paksa me dhimbje, duke menduar që me siguri Sili do të ishte, djali i fqinjëve, që sa herë e dërgonin, trokiste me ndrojtje a me turp se, sado i vogël, ishte me sedër të madhe dhe nga kjo më dhimbsej shumë, vërtet. Kushedi sa vuante, i shkreti, që prindërit dërgonin gjithnjë atë për të marrë diçka që s’qenë në gjendje të ma kthenin. Pak vaj, pak qumësht, nje qepë apo dhe gjysmë buke, “se ishte mbyllur dyqani” dhe ata kishin mbetur pa gjë.
Por jo, nuk ishte Sili. Ishte i dërguari yt.
Sa hapa derën, në vend që të më përshëndeste e të më thoshte se përse kishte ardhur, hodhi vështrimin nga të dy anët e rrugës si për t’u siguruar, pastaj, pasi më buzëqeshi lehtë dhe tha “Jam shoku i Todit”, nxorri nga poshtë trikos së leshtë pakon me lekët që prisja. “Këtë ma dha te autobuzi në F., për ty, – shtoi ai – Janë para, janë shumë dhe unë i futa në gji, se s’dihet… Vetëm se nuk i numëruam dhe…
“As mos e mendo atë gjë, – e ndërpreva menjëherë – Todi ka ditur se kujt t’i besojë. Po ti, ç’rri aty – i thashë – hyr si në shtëpinë tënde – dhe e tërhoqa nga krahu për ta futur brenda.
Ai s’donte të hynte, shikoi edhe një herë tjetër nga pas, disi i shqetësuar dhe më tha “Jo, jo, duhet të iki”, duke bërë një përpjekje të lehtë për të çliruar dorën. “Ku do vesh pa provuar rakinë time, nuk ke dëgjuar që unë bëj rakinë më të mirë në Ballkan? – i thashë duke qeshur, thuajse i bindur në atë që thosha. “Jo – nguli këmbë ai – të lutem mos…”, po unë e tërhoqa dhe e ula si të qe i vogël. Rakinë e kisha aty në verandë, te tavolina metalike, dhe ja hodha shpejt e shpejt. Mesa u duk, ai s’ishte i rakisë, se i mbeti koka nga lulet e oborrit dhe vetëm kur i thashë “Gëzuar!” atëhere e ktheu vështrimin nga unë.
-I paske të bukura, – më tha.
-Cilat?
-Lulet.
-Me ato merret gruaja, – ia ktheva duke parë nga pjergulla e rrushit. – Unë vetëm me rrushin dhe me biçikletat merrem.
-E di, – më tha duke m’i ngulur sytë – Ti me siguri nuk më mban mend, po unë të kam njohur që kur isha i vogël. Me biçikletat e tua e kam mësuar ta ngas biçikletën. Atje ku e ke patur vazhdon ta kesh dyqanin?
-Atje, ku do ta kem? – i thashë. Deri tani kemi shpëtuar pa na shtetëzuar. Thonë që dyqanet e vogla te shërbimeve nuk do t’i shtetëzojnë. Nga kjo kam marrë zemër dhe vendosa të blej disa biçikleta të reja, me okazion.“Mifa”, gjermane. Janë shumë të mira dhe kam frikë se mos mbarojnë. Ngaqë s’kisha aq para sa më duheshin, i kërkova borxh Todit dhe ai m’i dërgoi me ty pa vonesë. Ç’e do, me sa shoh, më duket se ti s’e pike rakinë në të thatë. Po mos u nxito, prit vetëm pak, se tani është duke më ardhur gruaja. Ajo bën ca gjëra që, kur t’i provosh, nuk do të bëjnë këmbët të ikësh.
-S’qëndroj dot më shumë, usta Goni, mos ma merr për keq. Në shtëpi kanë shumë kohë që më presin dhe…
-Shumë kohë, vërtet? Sa shumë? – qesha unë, i sigurt që do ta zija mat dhe do ta detyroja të qëndronte.
Ai më nguli përsëri sytë e tij të mëdhenj, të trishtuar dhe me një farë ngurimi tha:
-Vite.
-Vite? Pse, ku paske qënë, jashtë shtetit?
-Jo… brenda.
-Brenda? – e pyeta pa patur asnje ide – E ku brenda?
-Në burg, – tha ai, me një zë që iu tjetërsua. Dhe, ndoshta për të mos lënë dyshime, apo për të mos e zgjatur më tej, shtoi me një psherëtimë të përmbajtur, që mua më ka goditur si me thikë këtu, në mes të gjoksit – tetë vjet për agjitacion dhe propagandë. – Si heshti pak, ngriti kokën, më pa në sy dhe tha: – Sot dola nga burgu.
-Sot? Nga burgu?… Vajte në shtëpi?…”
-Jo. Tani po shkoj.
E humba dhe, siç të thashë, mbeta pa frymë. Pa gojë po e po. Po ndërkaq ndjeva se diçka duhej t’i thosha. Me kujdes, natyrisht, se sado që e mbaja veten për trim, një fjalë e pamatur mirë, mund të më çonte atje nga kish ardhur ai.
-E ke larg shtëpinë?
-Nuk e kam dhe aq afër, – tha duke qeshur lehtë, si për të zvogëluar sakrificën e bërë – Pothuajse nga fundi i Plazhit të Vjetër.
-Ç’thua ore, në vend që të veje drejt e në shtëpi, ke ardhur këtu! Po si durove?
-I dhashë fjalën Todit, që do ta sillja porosinë, sapo të zbrisja nga autobuzi… Po të veja më parë në shtëpi, nuk do të shkëputesha dot për të ardhur këtu.
S’munda t’i bëja pyetje tjetër. Mendja më mbeti te ndershmëria e të dënuarit. Ç’njeri ishte ky, që duke mposhtur dëshirën e jo pak, po tetë viteve tmerrësisht të gjata, në vend që të vraponte për të parë e përqafuar të dashurit e tij, ktheu rrugë e erdhi fillimisht te unë, vetëm e vetëm për të mbajtur fjalën që kish dhënë!?
-Merr biçikletën time dhe nisu sa më shpejt në shtëpi! – i thashë.
Nuk pranoi. “Jo, – më tha ai se, po erdha prap këtu për ta kthyer, do të ngre dyshime. Ka njerëz, që me siguri i ndjekin lëvizjet e mia. Pse të të rrezikoj kot së koti?”
-Nuk më thua dot ç’agjitacion ke bërë?
-Para se të më arrestonin kam punuar në fidanishten e luleve. Atje dikush më denoncoi se kisha thënë që trëndafili hollandez, ja, ky që ke dhe ti te kjo vazo, është më i bukuri nga gjithë trëndafilat.
-Edhè?
-Edhe nga trëndafilat shqiptarë.
-Sa herë e kam thënë unë këtë! Pse s’thua që paskam shpëtuar mirë?!
Ai ngriti supet dhe tha me një zë që dukej si i frenuar nga kujtime te këqija:
-Ke qënë me fat… s’ke patur pranë ndonjë “mik” nga ata që “e kanë për detyrë” të denoncojnë…
-Kush të pret në shtëpi?
-Nëna dhe gruaja.
-Mos e zgjat më, merr biçikletën dhe mos çaj kokë, mbaje sa të kesh nevojë. Me siguri që të duhet dhe ndonjë lek. – Ndërkaq nisa të hap pakon me lekët që më pruri, po ai më vuri duart sipër dhe s’më la.
-Nuk besoj, – më tha – Gruaja punon në “Ullishte”. Do bëjmë dhe ne si gjithë të tjerët. Vetëm se, para se të iki, do të kërkoj diçka.
-Kërko ç’të duash, – i thashë pa u menduar fare.
-Një tufë borzilok nga ky këtu. E dua për nënën – foli ai, tashmë pa ndrojtje – Deri sa u rrita, flinim bashkë dhe ajo poshtë jastëkut vinte gjithmonë një sapun dhe borzilok. Gjithë kohën që flija në burg nuk më ndahej kujtimi i erës së mirë, që vinte nga jastëku me borzilokun e saj.
-Këpute vetë. Merr dhe disa trëndafila për gruan.
-Trëndafila jo, – tha ai – jo. Kam frikë se do t’i i kujtojnë shkakun e vuajtjeve që kaluam. Po marr pak jargavan. Prej tij kam patur vetëm kujtime të bukura…
E këputi, më falënderoi, më pa dhe një herë me sytë ku dallova një ndriçim të lehtë lotësh, pastaj u nda nga unë. Po ikte pa marrë biçikletën. Po nuk e lashë, e detyrova që ta merrte.
Në fillim pedaloi ngadalë, si fillestar, pas pak e rriti shpejtësinë dhe u zhduk te kthesa djathtas, në fund të rrugës, ku nuk kishte kalimtarë. Ndërkohë, unë kisha vrojtuar edhe nga ana tjetër e saj dhe thashë i lehtësuar: “S’na pa njeri”. Po menjeherë u kujtova se paskesha qenë frikacak dhe nga kjo ndjeva një pështjellim të rëndë në stomak, që nuk m’u nda as të nesërmen. Edhe më pas, herëpashere, kur jam kujtuar, njëlloj jam ndjerë. Qetësohesha disi vetëm duke i thënë vetes: “Mirë, mirë e ke ti, po pse, bëhet shaka me “Sigurimin e Shtetit”?!
***
Nga Todi:
“Unë s’dija asgjë nga këto, – më tha ai – Dola te agjencia të gjeja një njeri për t’i dërguar sa më shpejt paratë dajës dhe nisa të vrapoj kur pashë që larg se njerëzit kishin hyrë pothuajse të gjithë brenda në autobus. Erdha rrotull me shpresë të humbur dhe befas, pas një xhami gjysmë të hapur, vura re fytyrën e dobët, disi të nxirë të Titit. Ngaqë gjeta shokun e gjimnazit, më se të besuar për paratë, tunda duart e ngritura lart që të më shihte. Ai më përshëndeti me një të qeshur, disi të sforcuar, po unë, nga nxitimi, isha larg analizave që bëra më vonë dhe nuk arrita të vija re te ajo fytyrë vulën e tetë viteve burg.
Nuk ishim parë me të që nga “Mbrëmja e Maturës”. Kur mbarova universitetin s’u ktheva më në vendlindje, se më ngarkuan me drejtimin teknik të uzinës më të re dhe më të madhe të vendit. Ti e di. Natyrisht, u ndjeva me fat dhe i vlerësuar. Duhej të ishe patjetër anëtar partie në atë detyrë, ku çdo javë vinin për kontroll e “ndihmë” qeveritarë e drejtues të tjerë të lartë. Drejtori më tha se më bënë nder që më besuan si djalë nga një “familje e mirë” dhe “politikisht e pastër”. Shkurt duhej të bëja çmos për ta justifikuar besimin. Puna më kërkonte ditë e natë dhe difektet, që dilnin edhe atje ku s’i prisje, më mbanin vazhdimisht të lidhur, po ku pyesja unë për gjë tjetër, veç punës? Ishte një kohë kur fluturoja nga kënaqësia. Shokët i kisha kryesisht të rinj dhe më dukeshin të tërë të mirë. Ata të gjimnazit ishin shpërndarë nga të katër anët e vendit dhe kur takoja rastësisht ndonjërin, birrat i pinim shpejt e shpejt, në këmbë. Në një nga këto “pesëminutëshe”, njëri prej tyre, Petraqi, më tha se ishte martuar dhe lulet e dasmës ia kishte përgatitur Titi, të cilit për shkak të “përbërjes së keqe politike”, s’i kishin dhënë të drejtë studimi për në universitet. Fillimisht e kishin lënë pa punë, pastaj e dërguan në fidanishten e luleve, si punëtor të thjeshtë, po fantazia e tij e shartuar me vullnetin e njeriut të rritur me halle, e bënë shpejt një nga lulerritësit më të apasionuar.
Të them të drejtën, me aq sa mësova nga biseda me shokun, nuk u përqëndrova sa duhej për hallin e Titit, sepse m’u duk më me fat nga disa të tjerë, për të cilët kisha dëgjuar gjëra akoma më të rënda.
Edhe pse kaloi një kohë shumë e gjatë, unë e dija ende lulishtar dhe asnjëherë s’dëgjova tjetër gjë për të. Shumë gjëra i mora vesh më pas, nga dajë Goni. E vërteta është se më mbeti peng që në ato pak çaste, kur e takova te autobuzi dhe i dhashë lekët, “mbarova punën time!” dhe nga nxitimi nuk e pyeta se ç’kishte bërë pas përfundimit të gjimnazit. Po këtë e harrova shpejt, sepse duke ditur pak a shumë dhe hallet e tij thashë me vete: bëra mirë që s’fola më shumë, se nuk ishte as vendi dhe as koha. Shkurt, ligështimi për mungesën e mirësjelljes më kaloi, si thoshim kur ishim në shkollë, “tangent”. Pra, vetëm sa më preku dhe nuk u ndjeva dhe aq keq. Keq u ndjeva më pas, kur u takova dhe bisedova me dajën, të cilin kisha muaj pa e parë.
Te ai vajta në një pasdite të nxehtë gushti, kur mezi sigurova të merrja ca ditë leje për të pushuar në plazh. Sapo e takova, vura re që sytë iu përlotën. Mendja më shkoi, si zakonisht, te malli, që, në moshën e tij, të gërryen.
“Ti erdhe, – më tha daja, pas fjalëve që shkëmbehen kur ka kaluar mjaft kohë nga takimi i fundit – po ai shoku yt, jo?!”
“Cili shok?” – e pyeta i çuditur.
“Si cili shok? Titi, ai “i parave!”.
Kur më pa se si u hutova, daja më tregoi gjithë historinë e asaj pasditeje, duke theksuar sidomos sakrificën e çuditshme të shokut tim. Fliste pa më parë në sy dhe tundte ngadalë kokën ku, për herë të parë, pashë t’i lexohej mosha nëpër spërdredhjet e thinjave të shumta, teksa përsëriste si me vete fjalën “e çuditshme”.
Në fillim s’mu duk ndonjë çudi e madhe zgjatja e rrugës, që Titi do të detyrohej të bënte deri në shtëpinë e tij. “Po të mos bënim kaq për njëri-tjetrin ne, atëhere ç’kuptim do të kishte shoqëria?” – mendova me naivitet. Po ndonëse burgu akoma s’ishte zënë në gojë, fjalët e dajës ishin larg mendimeve të mia dhe po dilnin gjithnjë e me më shumë dhimbje. I përkulur vështrimhumbur te çimentoja gri, vende-vende me pellgje të vogla uji nga spërkatja e oborrit gjatë vapës, ai dukej se fliste më tepër me gjoks, se sa me zë. Kur, papritur, dëgjova të përmendte tetë vitet e errëta të burgut, fytyra e hequr dhe si nxirë e shokut te autobuzi m’u përplas në kujtesë. Nuk m’u shfaq, m’u përplas me shpejtësi dhe forcë, si një pëllëmbë e zezë e stërmadhe, gur.
Burgun, jo, kurrë s’do ta kisha menduar.
As që u mata ta hapja gojën. Diçka më detyronte të heshtja. Dhe e mbetur si një pikë mes një errëtimi të pamasë heshtjeje, vetja po më dukej e vogël. Edhe zërin e dajës kam përshtypjen që e humba për disa çaste, po kjo nuk zgjati shumë dhe sado me vështirësi, munda ta kapja rrëfimin.
Nga daja:
“Pasi u ndamë, e prita atë djalë me ditë, pastaj me javë dhe me muaj, – vazhdoi ai, – po hiç. Asnjë shenjë. Edhe po të mos vinte vetë për të sjellë biçikletën, do ta kish gjetur një njeri për të dërguar të paktën një lajm, pa rënë në sy të atyre që mund ta ndiqnin. Se, të ishte i parregullt apo mosmirënjohës, ajo që bëri për ty e për mua, s’më linte të mendohesha gjatë. Më në fund, s’ka as dy javë dhe lajmi erdhi. Ma pruri në dyqan një burrë me trup te imët, i veshur në mes të vapës me kostum gri dhe me jakën e këmishës të hapur, nga ku dukej një fanellë leshi punuar trashë. Pasi hyri, i hodhi një sy shpejt e shpejt dyqanit dhe pa e zgjatur më pyeti:
-Më njeh mua?
-Jo, – i thashë, – dhe sytë më rrëshqitën edhe njëherë te fanella e leshtë, sikur prej saj do ta njihja.
-S’ke faj, jam i ri këtu. Punoj në Degë.
-Në Degë?! Me se mund të të ndihmoj, – e pyeta pa mundur të ruaja qetësinë.
-Vështirë se do të arrish të më ndihmosh. Po më përpara do të ballafaqoj me faktin, – tha sikur të qe në zyrë dhe doli pa thënë gjë tjetër.
Ku nuk më shkoi mendja në ato pak sekonda. Fillimisht, domosdo te Titi, po ngaqë kishte kaluar shumë kohë që prej ndarjes me të, mendova se mund të isha dhe viktimë e ndonjë shpifjeje. Prit, i thashë vetes, se s’është çudi të ketë ndonjë biçikletë të vjetër, që kërkon t’ja bëj të re, pa shpenzime. “Kështu janë mësuar këta” – thashë gjithë dëshirë për qënë kjo, si e keqja më e vogël.
Nuk pata më kohë për të menduar të tjera gjëra, kur ai hyri. Në duar kishte një biçikletë.
E njoha. Ishte ajo, biçikleta që i kisha dhënë Titit, vetëm se e gjymtuar keq dhe gati-gati e tjetërsuar. Ai e mbante peshë me të dy duart, meqë rrotat ishin shtypur e përthyer dhe as që lëviznin. Me siguri deri aty e kishte prurë me ndonjë makinë. S’do ta besoja kurrë që dikush mund ta njihte biçikletën time në atë gjëndje. Vetëm unë që e kisha mbajtur, riparuar e zbukuruar për vite të tëra me këto duar…
-E njeh? – më pyeti ai thatë.
-Jo, – iu përgjegja me një zë që m’u duk se la shteg për të dyshuar.
-Thashë, se si usta i vjetër, mund ta kesh patur ndonjëherë në dorë.
Iu afrova dhe e preka te njëra nga dorezat e saj. Po ç’them dhe unë “e preka”! I shtrëngova gishtat pas saj për të përmbajtur veten, vërtet me zor, po arrita amà të mos kuptohesha në ç’gjendje isha.
-Dikur, në të rrallë edhe vinte ndonjë nga këto, po unë i përcillja klientët pa bërë gjë, se s’u gjenden pjesë këmbimi. Janë që nga “Koha e Italisë”.
-Ta marrë dreqi, ç’më bëri ai qelbësiri!
-Kush? – e pyeta unë.
-E kisha mirë ore, mirë fare, – foli ai gjithë mllef e me vështrim të përqëndruar te rrota e parë, që s’ishte më rrotë, po lëmsh. – Veja e vija në punë si pashà. Ma mori dje, pa më pyetur, njëri nga shokët tanë, që s’ka as tre muaj që ka ardhur dhe, duke kujtuar se biçikleta ngitet pa mësuar, ia hipi. Një të rrëzuar bëri, budallai, përpara gazit të Degës dhe desh mori dhe shoferin më qafë, pa le biçikletën.
Biseda hyri në një rrugë, që më më shtyu të shpresoj se nuk isha në rrezik. Po ndërkaq më erdhi në mend si vetëtimë pyetja përcëlluese “Po Titi?” dhe më mjaftuan vetëm këto dy fjalë që ta humbisja gëzimin e shpresës. Një Zot e di se si guxova për të bërë një pyetje tjetër, që ai mund të ma merrte për tallje e kushedi se ç’do të më punonte, po qe se do ta kishte zbuluar në hetime edhe historinë e biçikletës.
-Nuk më thua, sa lekë e kishe blerë?
Ai ngriti menjëherë kokën dhe pasi shtrëmbëroi buzët, me një shtirje që ia mbyste mëndjemadhësia, tha:
-S’është puna te lekët, se e mora gjatë një kontrolli te shtëpia e njerit që e arrestuam. I kish ngrënë tetë vjet burg ai bir ballisti dhe do të hajë dhe nja shtatë a tetë të tjera, se s’rrinte rehat. Kujtonte se duke shkruar libra me njerëz të lodhur e të mërzitur nga vështirësitë, u përmbyska shteti! Ç’ke, – më tha pasi vuri re tronditjen time, të vjen keq për një armik?
-Jo, – iu përgjigja menjëherë dhe, duke kaluar nëpër mend pyetjen se si mund të quhej armik një njeri si Titi, ndjeva që në fytyrë të kisha marrë tashmë një shprehje, që me siguri po më tradhtonte. – Desha të them se kjo biçikletë nuk ka shërim. Nuk gjenden më pjesë që t’i bëjnë. – Dhe, aty për aty, nga frika, apo nga diçka tjetër, që s’e mora vesh se ç’ishte, sepse qe mbytur nga dhimbja për djalin fatzi, më erdhi në mend ideja për të mos e lenë më në ato duar biçikletën.
-Nëqoftëse…
Ai ngriti menjëherë kokën dhe më nguli përsëri sytë.
-Ç’do të thuash?
-Nëse nuk të prish punë, lere fare këtë hekurishte të vjetër. Unë do ta zbërthej për t’i marrë ndonjë pjesë, që mund ta shes kur të jetë në hall ndonjëri. Çdo gjë tjetër do ta hedh bashkë me mbeturinat e hekurave dhe llamarinave, kur të pastroj dyqanin. Po të presësh nja dy javë, sa të më vijnë disqet e duhura, do të të ngre një biçikletë të re, se një trup të mirë e kam dhe nuk ke për të paguar gjë, se e di vetë unë si ta zgjidh punën.
-E përse ta dua më këtë gërdallën? – tha ai tërë kënaqësi. Merre edhe bëj ç’të duash ti me të. Po vërtet që për dy javë do ta mbledh mendjen?
-Patjetër, – nxitova t’i them, për ta shqitur sa më parë.
Nuk e zgjati më. Mori atë që deshte dhe iku.
Sapo doli, qava si fëmijë.
Shumë vite pas këtyre rrëfimeve, për të cilat më duhet të theksoj se çdo ngjashmëri që mund të gjeni me emrat a rrethanat, nuk është gjithmonë e rastit, kam mësuar dhe mjaft gjëra të tjera. Po unë s’kam ndërmend të shkruaj një roman. Mund të më kritikojnë dhe jo pa të drejtë, për prishje të strukturës së tregimit, po ja që nuk mund të lë pa shtuar ato që kam në zemër.
Shpresoj që po atje,ta gjejnë vendin dhe te ju…
Me usta Gonin, tashmë nëntëdhjetëvjeçar, piva në një të diel kafe te shtëpia e tij. Nuk ngopesha duke parë oborrin, mbushur si gjithnjë me lule. Pellgjet e vogla, dikur të errëta, atë mëngjes vezullonin nga copëza pasqyrimesh ku përthyeshin përzierje dritëhijesh lëvizëse lulesh e qielli.
Në fund të oborrit, dukej bukuroshja, biçikleta “Bianchi”, ngritur prej kohësh nga duart e mjeshtrit.
E gjitha e bardhë, siç kishte emrin. Tërheqëse sa s’ka, me pjesë të nikeluara bukur.
Po ai nuk i kishte hipur më.
Priste të zotin.
Titin?
Natyrisht, atij donte t’ia falte.
E priste të kthehej, se vitet kishin kaluar dhe Diktatura ra.
Erdhi më në fund dhe dita, në të cilën usta Goni mësoi se Titi kishte vajtur familjarisht në një qytet tjetër. Po jo për gjithmonë.
Priti.
Dhe nuk priti kot.
Në të vërtetë Titi, që s’dinte gjë për biçikletën, vonoi, sepse s’donte të vinte pa shlyer borxhin.
Kur Todi i kish gjetur numrin e telefonit dhe i kishte thënë gjithçka që kishte ndodhur, atë s’e mbajti më vendi.
Erdhi së bashku me djalin.
Në dorë mbante një libër me rrëfime që kishte shkruar për njerëzit dhe për lulet.
“Todi më tha se lexon shumë dhe kjo më lehtësoi mjaft për dhuratën, – i tha ai në fund të bisedës usta Gonit – Ndoshta do të gjesh dhe këtu diçka që ia vlen…”
(Më pas, usta Goni, ma tregoi dhe mua librin e mbushur me shënime për pjesët që i kishin pëlqyer më tepër dhe më tha “Lexo vetëm këtë, te kjo faqe, që u hap vetë atje ku do të desha…”. Dhe unë lexova vërtet aq sa më tha ai, po dhe aq më mjaftoi për të zbuluar një bukuri të paparë, që më mrekulloi dhe s’mund të rri pa e shkruar edhe pse, siç e thashë pak më lart, po i prish normat dhe ritmet e tregimit:
“Kur rri pranë jargavanit, i harroj të gjitha ç’kam pësuar në jetë… Pranë tij kujtoj me mall sidomos Rinën. Punonim bashkë në fidanishten e luleve. Ajo më mësonte të shartoja. Priste sythat e vegjël dhe të gjelbër të trëndafilave dhe, që të mos u thahej lëngu e t’i mbante të freskët, i vinte te goja. Kur fillonte të çante me brisk lëvoren e “të egrit”, “mbaje pak” më thoshte. Unë, mezi prisja që në buzët e mia të vija sythin dhe të ndjeja ngrohtësinë e buzëve të saj…”
Më gjej ku të duash, te dikush që ka vuajtur si ai, diçka më të veçantë dhe më delikate se kjo, pastaj flasim, – më tha mjeshtri i vjetër”. Për të mos e zgjatur më tej tregimin, po kthehem atje ku e lamë.)
Gjatë bisedës me Titin, usta Goni kish venë re se djali kishte vajtur te biçikleta.
“Sille këtu”, – i tha me zërin paksa të ngjirur.
Djali erdhi me vrap, me të dy duart te timoni, duke tërhequr biçikletën, e cila po vinte krahas tij, e bindur me lehtësi.
“Të ka thënë babai që tani je në moshë dhe kjo biçikletë është jotja?”
Djali e lëshoi timonin, se i ngriti duart për t’i përplasur gjithë gëzim. Për pak bIçikleta ra, po mjeshtri nuk e la të binte.
Të nesërmen në mëngjes, at’ e bir shkuan buzë detit, pranë shtëpisë së vjetër, ku ishte rrëmbyer dikur biçikleta.
Djali duhej t’ia hipte pikërisht atje ku donte dhe si donte ta shihte në ëndërr Usta Goni.
Gjatë gjithë rrugës, Titi kujtoi edhe një herë bisedën që bëri me të për librat. Kur ishte përmendur “Plaku dhe deti” i Hemingueit, mjeshtri i vjetër nuk ia fshehu zilinë që kishte për Santiagon, peshkatarin plak, që i kish mbetur në kujtesë tek shihte në ëndërr luanë.
“Unë nuk shoh ëndërra, i kishte thënë ai, – duke u mbushur me frymë si përpara një gare, – po sonte do të desha shumë ta shihja një të tillë me djalin. Dëgjomë mirë: nesër, herët në mëngjes, pa dalë dielli, do ta shpiesh që ta nisë biçikletën në rërën e njomë, atje ku sapo është tërhequr dallga dhe ku trualli akoma nuk është forcuar. Ti e di, s’është e lehtë, rrotat do t’i zhyten ca në rërë, po thuaji të mos dorëzohet dhe të pedalojë fort. Kur të ketë marrë shpejtësinë e duhur, aq sa të ndjejë te balli përkëdheljen e flladit, që fryn gjithnjë në çastet e lindjes së diellit, ka për të kuptuar se, sa më gjatë të eci, aq më i lehtë do të ndjehet.”
“Pa tjetër, babush”, – i tha Titi.
“Zëre se e pashë që tani ëndrrën”, – e kish mbyllur bisedën ai me një të qeshur të butë.
Në darkë, kur ra për të fjetur, nuk e zuri gjumi deri sa tha me vete:
“S’është ndonjë çudi,
ëndërr është.
Edhe mund ta shoh atë djalë…
Atje,
ndërsa niset buzë detit”…
Bari, maj 2016