Arkitekti qe projektoi Qendrën e Tiranës
Gherardo Bosio, krijuesi i një kryeqyteti
nga Artan Shkreli
Puna e fiorentinit Gherardo Bosios në Tiranë është një akt heroik i paprecedent; përveç planeve urbanistike, vetëm në Tiranë ai realizoi Universitetin, Akademinë e Arteve, Kolonadën me Institutin Arkeologjik, Stadiumin (sot Qemal Stafa), Kryeministrinë, Hotel Dajtin, Pallatin e Brigadave me gjithë parkun e mobiliet unike të tij, si dhe skicoi trajtat planivolumetrike të Pallatit të Kulturës, Muzeut Kombëtar, etj.
Vështirë se mund të gjendet në krejt historinë e arkitekturës botërore një aktivitet më intensiv dhe realizime më të mëdha se ato që Gherardo Bosio zhvilloi në Shqipëri vetëm për një vit e gjysëm.
Ai u shpreh gjithmonë se e donte shumë Tiranën e vjetër, ky është motivi që Bosio në projektimin e Planit Rregullues të Tiranës propozonte që të ruhej krejtësisht bërthama e vjetër e qytetit “për të mos humbur gjurmët e qytetit të vjetër”, dhe Tirana e Re ndonëse projektohej me kritere perëndimore duhej të ruante në tërësi dhe të fuqizonte me impaktin e saj karakterin e brishtë të “qytetit kopësht”, të cilin për arsye social-historike Tirana për fat e kishte.
.
Veç Tiranës, pa humbur kohë ai filloi drejtimin e punës për planet rregulluese të Shkodrës, Milotit, Durrësit, Elbasanit, Korçës, Beratit, Vlorës e Sarandës, duke u përqendruar më së tepërmi në ato të Vlorës dhe Elbasanit. Për fat të keq këto plane, shpesh tepër të detajuara, jo vetëm nuk u zbatuan, por u harruan qëllimisht.
Etiketa absurde “arkitekturë fashiste” penalizoi jo vetëm ndërtesat e realizuara, por edhe idetë revolucionare të Bosios në urbanistikë dhe u çensurua pa kuptim studimi i tyre në Universitet. Përsa jetoi regjimi, qe e ndaluar që brezat e arkitektëve të rinj të dinin përsenë e kapërcimit kulturor që Gherardo Bosio* i bëri Armando Brasini**, në bulevardin “Dëshmorët e Kombit” kapërcim që la pas citimet dhe stilet manieriste apo të rilindjes europiane për tek linjat e pastra të një racionalizmi reduktivist.
Për dhjetëvjeçarë të tërë vepra e arkitektëve italianë në Shqipëri, por veçanërisht ajo e Bosios u la në “shêjtninë e vet” duke mbërritur në një degradim të skajshëm deri ditën kur projekti “Kthim në Identitet” do t’i vinte ato nën vëmendjen e opinionit.
Falenderime Artan Shkrelit për këtë material.
Burimi: Tirona Intellectum
.
Kush janë Gherado Bosio dhe Armando Brasini
Gherardo Bosio (Firence, 19 mars 1903 – Firence, 16 prill 1941) – Ai ishte një arkitekt, inxhinier dhe projektues italian. U diplomua në Inxhinieri në Romë në 1926, dhe më pas u diplomua në Arkitekturë në Firence në vitin 1931.
Mbas pushtimit të Afrikës Lindore prej Italisë, në vitin 1936, ai përgatiti masterplanet e qyteteve etiopiane të Gondarit dhe Dessièsë.
Mbas pushtimit italian të Shqipërisë në vitin 1939, Bosio u bë Drejtor i Përgjithshëm i Zyrës së Ndërtimit dhe Planifikimit Urban të Shqipërisë Qendrore, dhe u ngarkua për të dizajnuar qendrën e re të Tiranës, kryeqytetin e Shqipërisë. Veprat monumentale të të cilit janë edhe sot pjesa me me dritë e kryeqytetit shqiptar.
**Armando Brasini (Romë, 21 shtator 1879 – Romë, 18 shkurt 1965) – ishte një arkitekt italian ndër më të njohurit e shekullit të XX. I famshëm për stilin e tij eklektik dhe vizionar. Simpatia e Musolinit ndaj tij bëri që t’i besohen krahas shumë punëve monumentale në Itali, po edhe disa punime monumentale në Tripoli të Libisë si dhe Qendra e Tiranës, me komplekset e ministrive dhe rektoratin universitar.
.
