, si dhe përpjekja e tyre e përbashkët për ripërtëritjen e poezisë në këndvështrim modern.
Shqipëruesi i këtyre vargjeve ka pasur rast të njihej që para 50 vjetësh me krijimet e tyre të para,){kind=link}
Botohet “Perfectum trinum”, libri me përkthime i Zef Zorbës
nga Bepin Kolvataj
Ditët e heshtjes dhe qëndrimi i gjatë në sirtar mbaruan.
Poezi të përzgjedhura si Montale, Quasimodo, Ungaretti, “Perfectum Trinum”, të shqipëruara e me parathënie të poetit të ndjerë Zef Zorba, panë dritën e botimit në 99 vjetorin e tij të lindjes.
Një libër që sjell përmes 100 poezive, 3 poetët e mëdhenj italianë të shekullit të 20-të.
E veçanta e librit është se krah poezisë së shqipëruar, qëndron edhe origjinalja në gjuhën italiane.
Ana Shkreli: “Këto tre poetë shërbyen edhe si etër poetikë të vetë poetit Zorba gjatë jetës së tij, i ndriçuan rrugëtimin poetik.”
Jeta e poetit kaloi përmes tallazeve të mëdha, prandaj ky mision i vajzave të tij, për t’u dhënë dritën e botimit shumë dorëshkrimeve, e veprave që ai la pas, na sjellin më shumë dimension për këtë figurë.
Elena Zorba: “Sot është një prej ditëve të tij të mbushura me dritë të bardhë.”
Në hollin e teatrit në bashkëpunim me fototekën “Marubi” u ekspozuan edhe disa fotografi të poetit, regjisorit e përkthyesit shkodran, i cili mbetet përfaqësues kyç i modernizmit.
http://www.oranews.tv
.
Dy fjalë poeti për poetët Montale, Quasimodo, Ungaretti,
nga Zef Zorba
Paralelizimi i këtyre tre poetëve të mëdhenj mendoj se mund të pasqyrojë zhvillimin e poezisë në Itali gjatë këtij shekulli. Sintetizimi vetëm në këta të tre sigurisht as i errëson e as i mënjanon poetët e tjerë me peshë, siç janë Umberto Saba, Mario Luzi, V. Cardarelli, V. Sereni, P. P. Pasolini e dhjetra të tjerë që jehojnë fort me individualitetet e veta të shkëlqyeshme. Drejt zgjedhjes së këtij triptiku nuk më shtyu gjykimi i Akademisë së Suedisë, që nderon Quasimodon e Montalen me çmimin Nobel e që ka pas menduar të njëjtin çmim edhe për Ungarettin.
Për këtë përmbledhje më kanë shtyrë kryesisht të tjera konsiderata, e sidomos koha e veprimtarisë së tyre, që nis thuajse njëherit (1915-1922), si dhe përpjekja e tyre e përbashkët për ripërtëritjen e poezisë në këndvështrim modern.
Shqipëruesi i këtyre vargjeve ka pasur rast të njihej që para 50 vjetësh me krijimet e tyre të para, pra në një kohë kur kritika konservatore dhe ajo e regjimit më fort e denigronte sesa e përkrahte poezinë moderne në tërësi, në rast se nuk e injoronte krejt. Sulmet e para konservatore e reaksionare u drejtuan kundër Ungarettit, kryesisht për shkak të një prej botimeve të tij të para “Porti i Varrosur” në 1916. Thotë Ungaretti vetë: “Botimi i Sentimento del tempo (Ndjenja e kohës) sikundër botimi i pjesës së parë të Allegria (Gazmendi), po edhe Porto Sepolto (Port i Varrosur), janë pritur me kritika të çuditshme. Madje në të dyja rastet jam “nderuar” gjer me krijimin e revistave letrare thuajse vetëm e vetëm për të më luftuar.”
Jo shumë i ndryshëm ka qenë qëndrimi i kritikës ndaj Montales e Quasimodos, megjithqë më pak shpotitës, për shkak se fishekët po harxhoheshin të gjithë kundër Ungarettit duke pandehur se me “vrasjen” e këtij do të vritej “hermetizmi” i përqafuar nga të tre. Gjithashtu krijimet e para të Quasimodos e të Montales, ndonëse “hermetike” e “esencialiste”, dukej sikur nuk binin në kundërshtim të hapur me traditën.
Kjo antologji është e pamjaftueshme për pasqyrimin e veprës poetike të të treve apo për paralelizimin e tyre, pasi veç së vërtetës “traduttore-traditore”, edhe vetë metoda e antologjizmës është dashtë e pa dashtë vullnet i përzgjedhësit e njëfarë shkrandjeje e veprës totale të autorit. Nga fraksionarizimi ka rrezik që “poeti-njeri” të paraqitet me reflekse jo të qenësishme nga e gjithë prodhimtaria e tij. E mbara do të ishte të jepej shqipërimi i plotë i veprës poetike të çdonjërit. Po kujt ia mban? Mua jo. Megjithëse të tre cilësohen me titullin përmbledhës “poetë lirikë”, po të bazoheshim më fort në rrymën dhe formimin e secilit, do të quheshin vetëm “poetë”. Kjo pasi çdo libër i tyre ka një organicitet rigoroz. S’mund të veçohen pjesë pa cënuar integritetin e veprës, dramës, afreskut a simfonisë. Librat e tyre s’janë një përmbledhje e thjeshtë poezish, por një vepër e plotë në vështrimin e mirëfilltë aristotelian. Thotë Ungaretti për librin Allegria:
“Ky libër s’është veçse një ditar. Autori nuk ka ndonjë ambicje tjetër dhe beson se edhe poetët e mëdhenj s’kanë pasur pikësynim të ndryshëm, pos ë të linin një biografi të bukur të vetën”.
Prandaj edhe librat e tyre mbajnë që në titull këtë karakteristikë ditari.
Klasifikimi i veprave poetike të këtyre poetëve s’është i thjeshtë. Rruga e revolucionit artistik i ka çuar ata në zbulimin e metodës “hermetike” ose “esencialiste” të thelluar deri te fjala, rrokja, pauza.
.
Kritiku A. Gargiulo thotë: “Duket sikur fjalës i është kthyer virgjëria fillestare… Hyjnë në fuqi vlerat e ritmeve, pauzave e ndoshta më shumë vlerat fonike ‘evokuese’…”.
E tillë ka qenë aspirata e artit të ri, e “ésprit moderne”: me fuqizue shprehjen poetike duke e zhveshur nga superstrukturat që po e mbysnin; poezia si shprehje artistike e “homo sapiens” duhej çliruar prej mërtisjesh të verbalizmit të një rutine të pezmatuar. Burizanë të kësaj domosdoshmërie, që në shekullin e kaluar, u bënë Lamartine e De Vigny, Leopardi e Pascoli, Heine e Rilke, Shelley e Byron etj. Ai kushtrim u kap shpejt e kryekreje në Francë: Beaudelaire e Verlaine në poezi, Degas e Renoir në pikturë, Debussy e Strauss në muzikë. Në vazhdën e tyre vërshimi mori dhenë: Mallarmé e Rimbaud, Picasso, Stravinski e qindra të tjerë. U shfaqën rryma e shkolla të reja, Futurizëm e Kubizëm, Psikanalizë e Ekzistencializëm, muzikë xhaz e dodekafonike. U qëmtua çdo fushë me zhdrivillime marramendëse e ndonjëherë, medet, edhe me anarkizma të çmendura. U mobilizuan talente novatorë, artistë që hiqnin zor, por qëlloi që me rrymat e vrullshme u përzienë edhe mitomanë, snobë, intelektualoidë, qyrravecë. Për shkak të tyre në mjaft raste u vështirësua dallimi i gurëve vërtet të çmuar e sidomos iu hap goja konservatorëve, të cilët duke u mbështetur në të tilla shfaqje sporadike gjetën rastin të hidhnin helm mbi tërë artin modern. Koha dhe historia i fshinë këpurdhat që i mbinë modernizmit, duke i detyruar kritikët mallkues të reshtnin zërat e tyre përçmues.
Kështu u zhvillua e më vonë u fashit kritika ndaj hermetizmit.
Sot poetët e kësaj rryme kanë hyrë në tekstet shkollore, janë bërë objekt studimesh të thelluara dhe veprat e tyre botohen, ribotohen e përkthehen në gjuhë të ndryshme. Gjysmë shekulli më parë mjaft studiues shfaqnin dyshime rreth qëndrueshmërisë së poezisë moderne. Duke marrë shkak nga tipari dekadent i saj, nga parazitizmi që po i zhvillohej përreth e nga njëfarë rënieje të përkohshme që sollën zhgënjimet e Luftës së Parë, veçanërisht për Italinë, disa kritikë shpallën me solemnitet fundin e modernizmit në poezi. Paçka gjithë parashikimeve mortore të tyre, arti modern u estetizua, u konkretizua e u përhap gjerësisht. Këtë u detyruan ta pranojnë edhe kritikë me peshë, si Francesco Flora, i cili deklaroi: “Megjithatë poezia esenciale hermetike o si do të quhet i pëlqen lexuesit modern”.
Në mbrojtje të poezisë moderne u ngritën studiues e filozofë të ndryshëm. Benedeto Croce sintetizoi: “Për poezinë, zeroja ekziston”.
Kështu lulëzuan kalibra të rinj poetësh. Tani arti modern s’ishte më një zë në shkretëtirë, një mirazh, porse realitet sublim i pamohueshëm.
Eugenio Montale
Nga Ksenia II
1.
Vdekja nuk të përkiste.
Edhe qentë e tu kishin vdekur, edhe
doktori i të marrëve që e quanit xhai i falisur,
edhe nëna jote me ‘specialitetin’ e saj
të pilafit me bretkoca, sajdi e kuzhinës lombarde,
e edhe baba yt që ditën e natën s’m’i ndan sytë
prej asaj pikture të vogël në mur.
E megjithatë ty vdekja nuk të përket.
Në varrimet duhej që unë të veja
fshehur në një taksi, larg prej të tjerësh,
për të mënjanuar lotë e trazira. As jeta,
me panairet e saja të kotësive e të grykësive
nuk kish rëndësi për ty e aq më pak
kangrenat universale që i shndërrojnë
njerëzit në ujqër.
Tabula rasa gjithçka; të mos ishte
ajo pikë e pacënuar, për mua e pakuptueshme,
e tamam pika që të përkiste.
.
Marre nga https://palimpsest.al