Nilo Borxhia, o At Nili Borshia (Hora e Arbëreshëvet 1.03.1870 – Grotaferratë 3.03.1942),
dijetar arbëresh e murg basilian i ritit bizantin, bibliofil, filolog,
shkrimtar e teolog shqiptar në diasporë, i cili u largua shumë shkrime
për kulturën shqiptare-bizantine në Itali. Misionar në Shqiperi, veçanërisht në jug,
në qytetin e Himarës, themeluar asamblenë e murgjit arbëreshë i ritit lindor n’Atdhe.
Në vitin 1921 ai themeloi Institutin fetar e “bijat e Shën Makrinës”, duke pasur si qëllim të saj
shkollimin dhe arsimimin e vajzave të reja të kolonive shqiptare në Itali.
Dorëshkrimi i Gramatikës e parë e shqipes, që i përket vitit 1710,
ruhet në Bibliotekën e Manastirit të Grotaferratës, afër Romës.
Informacionin e parë për këtë gramatikë e pati dhënë studiuesi arbëresh Nilo Borxhia,
83 vjet më parë, duke botuar në revistën “Diturija”(1927, nr.12) të Lumo Skëndos
një shkrim me titull “Një gramatik’ e voglë e gjuhës shqipe, më 1710″.
Autori njofton se dorëshkrimi hyri në këtë bibliotekë në vitin 1923.
.
Murgjit bazilianë të Italisë në Shqipëri – Vepër e Nilo Borgias
Shënime mbi misionet në Himarë: shek. XVI-XVIII.
“Një vepër me vlera të jashtëzakonshme për historinë e Shqipërisë”, kështu është konsideruar nga albanologët libri më i ri për Himarën e shekujve XVI-XVIII, i sapohedhur në qarkullim nga shtëpia botuese “Naimi”. Me këtë rast, në bashkëpunim me Ministrinë e Kulturës, vepra e Nilo Borgia-s, që botohet në gjuhën shqipe nën titullin “Murgjit bazilianë të Italisë në Shqipëri – Shënime mbi misionet në Himarë: shek. XVI-XVIII”, u promovua në sallën e Ministrisë së Kulturës, Tiranë, ku, përveç studiuesve vendas, ishin të pranishëm edhe albanologët e njohur nga Italia, prof. Francesco Altimari e Matteo Mandalà.
Personalitet i botës arbëreshe në vitet ’30 të shekullit të kaluar, autori përshkruhet kështu nga Eqrem Çabej: “Nilo Borgia e kaloi pothuajse gjithë jetën e tij në Grottaferrata afër Romës. Ishte një gjë prekëse të shihje këtë plak sa interesohej për gjuhën e të parëve dhe për studimin e saj gjer në ditët e fundit të jetës së tij. Me zell të madh gjurmonte nëpër arkiva dokumentet që i përkasin Shqipërisë dhe monumentet e vjetra gjuhësore. Gjatë një bisede aty nga viti 1940, ai i kumtoi shkruesit të këtyre rreshtave se kishte zbuluar në arkivat e Vatikanit një dokument gjuhësor shqip të vjetër, më të vjetër se ato që dihen gjer tani. Vdekja mjerisht e ndaloi atë të na jepte të dhëna më konkrete rreth kësaj çështjeje me rëndësi themelore për gjuhësinë shqiptare. Kujtimi i tij do të mbetet i gjallë në lëmin e albanistikës”.
Matteo Mandalà, i cili ka shkruar parathënien e botimit të librit në gjuhën shqipe, veçon dy merita të kësaj vepre: “Figura, si murgjit Nilo Catalano, Filoteo Zassi, Basilio Matranga, Giuseppe Schirò morën pjesë aktivisht në lëvizjen kulturore të shek. XVIII. Njohja dhe studimi i kësaj lëvizje është e domosdoshme për të kuptuar zanafillën e romantizmit shqiptar, që deri më sot është përshkruar si një pemë madhështore pa rrënjë. Nga kjo pikëpamje, merita e parë e veprës së Nilo Borgia-s qëndron në faktin se ajo përshkruan një ndër periudhat më të dendura të kulturës mbarëshqiptare, e cila patjetër duhet thelluar e studiuar më tej, duke mbetur një imperativ për historiografinë e sotme shqiptare”.
Merita e dytë, sipas prof. Mandalà-it “ka të bëjë me kontributin e jashtëzakonshëm të njohurive që jepen nga burimet arkivore dhe dokumentet e shumta që botohen për të parën herë. Dokumentacioni i përpunuar nga misionarët dhe nga Nilo Borgia përbën një burim të rëndësishëm që i lejon historianët dhe studiuesit të rindërtojnë, edhe pse me rezervat që rrjedhin natyrshëm nga dëshmi të tilla, dinamikën e disa zhvillimeve në trevat jugore të Shqipërisë ku më shumë se gjetkë është ndjerë pesha e konflikteve etnike, sociale dhe fetare. Nëse Himara e shek. XVIII gëzon privilegjin të jetë përshkruar gjatë periudhës historike të tranzicionit të vështirë kulturor dhe fetar, kjo u detyrohet misionarëve bazilianë që punuan aty, por edhe historianit Nilo Borgia, i cili, disa shekuj më vonë, e ringjalli veprën e tyre të jashtëzakonshme”.
Prof. Francesco Altimari tha se, duke u nisur nga botimi i librit të Nilo Borgia-s, mund të thuhet pa asnjë dyshim se shekulli i XVIII nuk mund të konsiderohet më si “shekulli i heshtjes” për shqiptarët. Përkundrazi, me këtë vepër të botuar tashmë edhe në gjuhën shqipe, si edhe me disa vepra të tjera albanologjike të botuara së fundi për kontributin e arbëreshëve në Itali, dëshmohen rrënjët e rilindjes dhe formatimit të kombit shqiptar me identitet të përcaktuar.
Prof. Shaban Sinani nga Qendra e Studimeve Albanologjike, Tiranë, vlerëson: “Kemi të bëjmë me një botim të rrallë dhe të rëndësishëm në fushën albanologjike, ku dalin në dritë dokumente origjinale nga Arkivi i Vatikanit, të cilat dëshmojnë përpjekjet e vazhdueshme të misionarëve të krishterë e sidomos të atyre me origjinë shqiptare për të ruajtur lidhjet e Shqipërisë me botën perëndimore. Libri do t’u vijë në ndihmë studiuesve të historisë së Shqipërisë, albanologëve, studentëve dhe lexuesit në përgjithësi. Botimi i kësaj vepre të munguar plotëson një boshllëk të madh për sa i përket historisë së përkatësisë fetare të asaj krahine dhe ndihmesës që kanë dhënë priftërinjtë me origjinë shqiptare për të lidhur Shqipërinë me qytetërimin perëndimor në periudhën e errët të pushtimit otoman dhe të myslimanizmit të detyrueshëm të trojeve shqiptare”.
Nilo Borgia-s “I monaci basiliani d’Italia in Albania 1-2” (Shënime të historisë së misioneve apostolike në Shqipëri në shek. XVI-XVIII, botuar në Romë, vëll. I dhe II), ndërkohë vlerësoi profesionalizmin e përkthyeses së librit, Mimoza Hysa.
/rajonipress/
.
Skeda e librit: Autor: Nilo Borgia
Titulli: Murgjit bazilianë të Italisë në Shqipëri-Shënime mbi misionet në Himarë: shek. XVI-XVIII.
Përktheu prej origjinalit në gjuhën shqipe: Mimoza Hysa
Redaktor: Prof. Shaban Sinani
Recensues: Prof. Matteo Mandalà, Prof. Pëllumb Xhufi
.
marre nga https://rajonipress.com