Ky shkrim për Profesor Ramadan Sokolin është një risjellje,
tashmë i publikuar vite më parë në shtypin shqiptar,
kur profesori ishte në pleqërinë e tij të shtyrë.
Këtë muaj, Qershor 2020, përkujtohet 100 vjetori i lindjes.
Profesori, ndërkohë qëllon të jetë edhe daja im…
artan kafexhiu
.
Universi Kulturor i Shqiptarëve – Projekti “Sokoli”**
nga Artan Kafexhia
Qershori shënon 100 vjetorin e lindjes se Ramadan Sokolit, përvjetor që rihap përsëri dyert për të vizituar projektin e tij kulturor individual, një lloj institucioni kulturor më vehte, me një shtrirje kohore prej gjashtë dekadash të jetës profesionale të profesorit, i cili nuk është më midis nesh.
Në kohërat që po jetojmë, nuk është habi që ndërsa të gjithë ne, po përjetojmë globalizmin kulturor, ndërkohë të ndjejmë nevojën e institucioneve kombëtare kulturore, si katalizatorë për të ndihmuar audiencës kombëtare në një interpretim ë reflekton vecantine dhe ndikimin e ndërsjelltë në kulturën lokale apo kombëtare. Gjë që nuk ngjan të jetë ndonje çudi për të gjithë ata, të cilët vetëquhen apo konsiderohen shqiptarë, e janë të vetëdijshëm a priori për përkatësinë e tyre në këtë komunitet, ku në forma e ndikime të ndryshme mendojnëe se ndajnë një fat të përbashkët.
Projekti “Sokoli”, nëse mund ta quajmë kështu, ishte një ndërmarrje individuale, por me ndikime kulturore kombëtare. Mund të shihet pa hezitim, si një vazhdim i përpjekjeve të elitave shqiptare, me fillesat në shekullin e 19-të për të krijuar një identitet të veçantë, të ri. Identiteti i ri do të legjitimizonte lëvizjen kombëtare për arritjen e qëllimit final, identitetin politik të një shteti shqiptar të pavarur. Për elitat shqiptare të shek. 19-të, shenjtërimi i këtij identitetit politik ishte një domosdoshmëri imediate. Sot, ata kujtohen si strategë të palodhur që patën meritën e patjetërsueshme të mbjelljes brenda një kohe relativisht të shkurtër të farës së nacionalizmit shqiptar. Si komunikuese efikase, me forma të ndryshme, zgjuan ndër shqiptarë, ndjesinë historike të një mëmëdheu të prekshëm, të realizueshëm. Si propagandistë të talentuar, ata krijuan sensin historik të një kujtesë kolektive me mitet dhe ritualet aq të domosdoshme. Si rezultat i ndërmarrjes së tyre titanike, më në fund shqiptarët krijuan shtetin e tyre.
Projekti kulturor i Prof. R. Sokolit ishte një ndërmarrje e guximshme. Ai gjatë gjithë jetës së tij, dëshmoi parreshtur nëpërmjet hulumtive të shtrira në një larmi fushash etno-kulturore, se atmosfera patriotike, ndjenjat kombëtare që elitat e dikurshme i mbollën e ia ushqyen shqiptarëve, nuk ishte një shpikje për të krijuar një komb në një terren të zbrazët, një komb nga asgjëja.
Profesor Sokoli hulumtoi e studioi muzikën, vallet, legjendat, zakonet, gjuhën, veshjet, arkitekturën, artin, zejtarinë, kanunin, etj, që nga prehistoria e deri në ditët tona. Në tërësinë e korpusit të veprës së tij, si një shkencëtar, folklorist, etno-muzikolog, estet, antropolog, kompozitor, pedagog, etj., Sokoli ngriti në këmbë një projekt krejt të veçantë, si kulturalist i shumanshëm.
Magnum opusi i profesorit të nderuar, në tërësinë e kompleksitetit të tij, dëshmon se shqiptarët krijuan kombin e tyre mbi bazën e disa cilësive të përbrendëshme të një komuniteti historik e kulturor me një shtrirje gjeografike të dallueshme. Si një komunitet historik legjitimisht i konsideron të vetat, tiparet themelore kulturore të trashëguara, të cilat rregullojnë marrëdhëniet, të drejtat dhe detyrat e çdo anëtari të këtij komuniteti. Sokoli, në çdo hulumtim dhe studim, dëshmon se elitat shqiptare konceptin e kombit e krijuan mbi bazën e bërthamës etnike, metaforës së fisit.
Metafora e fisit është karakterizuar nga besimi në një origjinë (trung, gjak, fis, etj.), kulturë e histori të përbashkët prej nga ku ushqehet miti i gjakut të përbashkët dhe kujtesa kolektive që përcillet tek ne prej mjegullnajës së kohës para-moderne. Me simbolikën dhe vlerat e tyre, historia e kultura ishin një trashëgimi krejt e mjaftueshme për t’u ngjizur si një kulturë e vetme duke ravijëzuar kufijtë e kombit për mobilizimin politik të shqiptarëve, që rezultoi së fundi në krijimin e shtetit të sotëm të tyre. Ky projekt mbështetet fund e krye në ekspeditat, zbulimet e të dhënat e vazhdueshme prej tyre; analizat, logjikën e argumentimin shkencor të fakteve etno-historike që shërbejnë si një urëzim e rrugëtim kohor midis paraardhësve të shqiptarëve të sotëm, e kohëve moderne, konstruksionin e produktin e tyre historik, – kombin shqiptar.
E veçanta tjetër e Ramadan Sokolit në gjithë veprën e tij është se, ai nuk vë shenjën e barazisë midis identitetin etnik dhe identitetit kulturor: – nuk e thjeshtëzon identitetin kulturor në thjesht identitet etnik. Përndryshe, nuk do mund të interpretosh diversitetin kulturor, shfaqet e shumëllojshme të kulturës shqiptare brenda të njëjtit identitet etnik. Ky është një moment kritik, një kthesë në filozofinë e kulturalistëve shqiptare, një këndvështrim me një konkluzion shumë të rëndësishëm. Profesori i nderuar nuk bie në grackën e “multikulturalizmit”, që do të thërmonte artificialisht metaforën e fisit, bërthamën e përbashkët etnike. Identiteti etnik është një lloj identiteti me atribute të përbashkëta socio-historike e psikologjike, por nuk është një konotacion universal që fut në qerthullin e vet identitetet e tjera si gjininë, statusin social, përkatësinë fetare apo dialekto-krahinore, grupmoshat, etj.
.
“Multikulturalistët” tentojnë të njehsojnë, të thjeshtëzojnë identitetin e kulturën në përgjithësi, brenda kallëpit etnik, ta barazojnë me identitetin etnik. Identitetit etnik i japin atribute me tepër se çfarë i takon, duke e bërë panevojshmërisht, një identitet gjithëpërfshirës, gllabërues i identiteteve të tjera të veçanta. Nën këtë këndvështrim simplist, përçudnues: si një identitet gjithëpërfshirës, – diversiteti kulturor brenda të njejtës kulturë, – nuk do të na dukej më i tillë. Dikur do të fillonim të imagjinojmë kufi ndarës, të ngremë mure e gardhe imagjinare, të bëjmë ndarje territoriale e krahinore, si shfaqje të kulturave të ndryshme. Më pas, vetvetiu do të fillonim të dyshojmë në përkatësinë e origjinën tonë të përbashkët, në etnosin shqiptar.
Projekti kulturor “Sokoli”, na ofron të shohim më thellë për të eksploruar në identitetin kulturor të shqiptarëve. Koncepti i kulturës dhe identitetit për Sokolin nuk është statik, por është pluralist dhe krijues. Hulumtimin dhe studimin e traditës e kulturës nuk e konsideron aspak si një kthim didaktik në një të kaluar tashmë të lavdishme, të përkryer, por njëkohësisht të humbur. Tradita kulturore për profesorin, është një rezervuar ku nxjerrja e informacionit, e më pas intepretimi i tij, shihet në vetvete si një proces e akt krijues, që eksploron të gjitha pse-të, variantet e mundëshme të shfaqes e të përmbajtjes, të domethënieve të kulturës, apo veprave të trashëguara nga e kaluara. Ramadan Sokoli nuk e mistifikon apo e mitizon traditën dhe identitetin kulturor të shqiptarëve; zërat, imazhet, ritualet e së kaluarës e të ardhura deri në ditët tonë, në veprën e tij shfaqën në një dimension njerëzor. Traditën dhe identitetin kulturor shqiptar, Sokoli na e përcjell pa ndonjë pathos elitist, na e përcjell tepër tokësor, të lidhur e të ndikuar edhe nga universet e tjera kulturore.
Leitmotivi filozofik që përsëritet në çdo studim të tij, është se etnosi shqiptar, përgjat rrugëtimit të gjatë historik ishte i sukseshëm të mbijetonte, sepse nuk u fraksionalizua, nuk u copëtua në shumë kultura, por rezistoi si një kulturë e vetme, me një larmishmëri marramendëse motivesh, zërash, e imazhesh të shfaqjesh të saj. Kjo u mundësua edhe për arsye të një karakteristike thelbësore të shqiptarëve, – kozmopolitanizmin. Shqiptarët nuk i paragjykojnë kulturat e tjera. Kozmopolitanizmi kulturor i tyre është shfaqur natyrshëm. Influencat e kulturave të tjera në identitetin kulturor të shqiptarëve për Sokolin, janë shprehje e një shoqërie të shëndoshë, e gatëshme dhe e aftë për të hyrë në dialog me kulturat e tjera, për të përvetësuar apo vice-versa, elemente të ndryshëm nga universi i kulturave. Ky lloj kozmopolitanizmi ka qënë e mbetet i dobishëm për shqiptarët, sepse pasuron horizontin dhe repertorin e identitetin kulturor të etnosit shqiptar.
©AK