Dy fjalë për Gegnishten & dy urime për librin
‘Dritëhijet e Skenës dhe Ekranit’ të Miho Gjinit
nga Hortensia Haxhiademi
Në pamundësi të shkruaj në faqen tuaj, dua t’ju përcjell së pari urimet më të mira per botimin e fundit!
Dikush, një mik i përbashkët besoj, ma nisi pjesën e librit për Haxhiademin dhe e lexova me shumë ëndje. Jo vetëm si një portret & përkujtimore mjaft e vlerë për Tragjikun tonë, por gjithashtu shkruar nga dikush që e ka kërkuar e gjetur dramaturgun. Me referenca, përkushtim e finesë.
Nga dikush që e jeton botën e skenës & penës e atdheun e vet me kujdesin & përkushtimin e shkrimtarit të cilin po rrëfen. Mua, që i njoh Haxhiademit çdo hap e dramë e presje, më ngroh zemrën e buzëqesh.
Jam një lexuese e njohëse e veprës së tij.
Po kam dëshirë t’ju nis botimin e fundit (2020-2021~ Botimet Poeteka) të veprës së Haxhiademit. Nëse i keni për fat ato librat e parë të viteve ‘30-të, ajo do më gëzonte edhe më shumë. Ato mbeten gjithnjë stoli pa të dytë, sepse u botuan nga autori vetë, dhe jetuan një Akt të Plotë si vepra: libër, skenë, critique – ndaj ato edhe unë do i dua përherë.
Vepra poetike – Lyra 1939
***
Dy nënvizime të vockla nëse libri nuk është botuar:
– përkrah revistave “Djalëria” “Minerva” “Kopshti Letrar”, citoni në libër edhe revistën Lyra. Një pasaktësi e vockël. Nuk ka pasur revistë Lyra. Përmbledhja Poetike (përfunduar në Elbasan në 14 Mars ‘37, Botuar Tiranë në 1939, Prishtinë 2000, Tiranë 2020) e Haxhiademit titullohet “Lyra”.
-(Emini, i cili mban emrin e të gjyshit shkoi që në 1999… Ky nuk është gabim juaji aspak. Mbaj mend media që shkroi për shfaqen e Pirros 3 vite të shkuara e citoi emrin gabim, mbase sepse ishte ai qe merrej me veprën e të atit në vitet ‘90 në bashkëpunim me Shtëpinë Botuese Onufri. E po të ishte gjallë vepra do ishte ribotuar prej kohe. Po im Atë ka mbi 20 vjet që ka shkuar.)
I shënova këto dy nënvizime të vockla sepse shkrimi shënon një portret të plotë, dhe besoj libri nga është shkëputur është një pasqyrë e po aq e studiuar e artit skenik; mbase në një ribotim të ardhshëm këto mund të ndreqen. Veçanërisht Lyra që lidhet drejt me veprën.
Edhe njëherë përgëzime e urimet më të bukura.
Udhëtoftë mbarë libri juaj!
***
Sa për përshtatjen e veprës në standart do dëshiroja të ndanim të njejtin mendim, sepse ju e ka gjasa lexuesit tuaj kanë lidhje më të afërt me artin skenik. Kam shkruar diku në faqen e Haxhiademit me bindje të plotë – paçka kur një trupë merr përsipër një vepër. Në vitet 90-të, Sot, 100 vite nga sot – trupa duhet të vendosë në skenë atë, veprën. Ose ta quajë diçka tjetër. Kam shkruar që gegnishtja është gjuha e elementi kyç & i pandarë i vargut e tingullit Haxhiademian. I krejt veprës së tij.
Kjo temë në fakt, sikurse do e shpjegoj pak më poshtë, shkon përtej Haxhiademit. Por sidomos vargun e tij dramatik, nuk ka asnjë mundësi ta këndosh a luash ndryshe. Pjesa nuk është një reportazh a lajm qe thjesht përcjell mesazhin të lejojë për liri të tilla. Është dramë. Është mbi të gjitha në vargje. Me rrokjet, ritmin e muzikalitetin e vet.
Fakti që vepra është në një varg komplex e ritëm & rimë në Gegnishten e Elbasanit – I ndalon vetë vepra gjithë dashamirët e dramës e Haxhiademit si z. Çerma etj ta kthejnë në standart…!!
E mua më pëlqen ky fakt:). Një vepër që nuk mund të përkthehet. Sepse tingulli e këmbët e rrokjet e ritmi ka po aq rëndësi sa mesazhi. Një simbiozë qē po e preke jo vetëm nuk e luajte po as nuk e njeh dramaturgun poet.
Nuk përkthehet. Ku ka më bukur!
Regjisori Lluri e trupa e Gjirokastrës vunë në skenë Pirron e Parë pas Pirros së skenës së 30-në nderim të Dramës e të Parit & të Vetmit Tragjedian Shqiptar! Inisiativa Pioniere e trupës & duke patur parasysh Trevën e trupës që e luajti, unë nuk kam po veç: Urime & Përgëzime për punën e tyre!
Nga ana tjetër, ta përshtatësh Haxhiademin në Skampa, në Qytetin e vet – jashtë Gegnishtes së vet, është akti më aktiv të Tjetërsosh një Vepër të Tërë. Po aq vorfën njëkohe: të Shpërfillësh një Dialekt të Tërë të Gjysmës së Trevave Tona. Nuk e di, cili akt dëmton më qëllimisht identitetin e krenarinë e secilës. Guximi ndaj të dyjave i tejçuar!:)
Drejtimi & Recitimi i veprës si është shkruar, është pjesë e rëndësishme e punës së një autori (regjisori & aktorëve) besoj. Krenari e një pune të kryer saktë. Vepra gjithnji humb diçka të vetvetes në përkthim, kur përkthimi nga një gjuhë e huaj në tjetër është i pashmangshëm. Pse duhet qëllimisht të përkthejmë në Skampa nga Shqip në Shqip?!
Elbasanishtja asht e amël, e butë, e kuptueshme. Dhuruese.
Sidomos në trevën ku flitet ai dialekt, është pjesë e jetës… Që më ve mua në mendime… pse duhet shpërfillur me guximin e 72-it?! A kemi mbrritë pa kthim në nderimin e një kënge të adoptuar me diktat?! sa nuk mundemi të këndojmë tjetër?! Sa duhet të përshtatim edhe tjetërsojmë varg & rimë e vepra? “Mund ta luash një vepër dramatike – kam shkruar diku, – e jo të luash me të!!”.
…Gegnishtja e amël e Elbasanit!
Gjuhë që vetë autori i veprës, njohësi i shtatë gjuhëve të huaja, dhe i gegnishtes e tosknishtes bashkë, e zgjodhi si Melody of choice…
03.18.2023