70 vite nga Letra e Kasem Trebeshinës dërgu Enver Hoxhës
nga Leka Ndoja
Dokumenti – Protokolli i mbledhjes në Lidhjen e Shkrimtarëve të Shqipërisë.
Tema e mbledhjes: “Leximi i letrës së shokut Kasëm Trebeshina, dërguar Sekretarit të parë të Partisë së Punës së Shqipërisë Shokut Enver Hoxha, me të cilën kërkon largimin e tij nga Partia
i deleguar Sekretari për Ideologjinë në Komitetin Qendror të Partisë Manush Myftiu, i cili e mbajti këtë funksion të kryecensorit të partisë në arte – deri me 1991.
Letra e Trebeshinës dërgu Enver Hoxhës dhe raporti i Kryesisë lexohet nga Kolë Jakova.
Në raportin e organizatës së LSH përgatitë nga Aleks Çaçi e Kolë Jakova – kritikohen Kasëm Trebeshina e Mark Ndoja si nxitës i të rinjve kundër letërsisë sovjetike dhe realizmit socialist.
Në përfundim të mbledhjes së organizatës të partisë në LSH, Manush Myftiu i etiketoi mendimet e qendrimet e Mark Ndojes e Kasëm Trebeshinës të frymëzuara nga “propaganda” e aleatëve anglo-amerikane.
Kasëm Trebeshina përjashtohet nga Lidhja e Shkrimtarëve ndërsa Mark Ndoja jep dorëheqjen nga anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve, Kasëm Trebeshina arrestohet atë vit në dhjetor, ndërsa Mark Ndoja mbas nji viti.
AQSH, AKQP, 1953, {D. L. Shkrimtarëve}, fl. 60.
8 shtator 1953, Dokumenti i mbledhjes
Trebeshina – Myftiu – Ndoja – dokumenti botohet për herë të parë
Foto: Dokumenti botohet për herë të parë, Kasëm Trebeshina, Mark Ndoja
Mark Ndoja pro Klasikëve & kundër Letërsisë Sovjetike –
70 vite nga mbledhja në Lidhjen e Shkrimtarëve – pjesa 2 –
{Nga Protokolli i mbledhjes së org. së partisë së Lidhjes së Shkrimtarëve, me rend dite leximi i letrës të Kasem Trebeshinës Sekretarit të PPSH shokut Enver Hoxha.}
Raporti i Lidhjes nga Aleks Çaçi: {…} Pikëpamjet që kanë shfaqur disa shokë kundër vijës së Partisë në letërsi. Unë kam bashkëpunuar me shokun Kolë Jakova në përpilimin e raportit. {…}
Mark Ndoja ësht i mendimit se tek ne rreziku kryesor është shkëputja nga klasikët. Unë nuk mendoj sot për sot se ësht rreziku kryesor, por ësht rrezik i math të shkëputesh nga klasikët. Partia në çdo vendim nga {sic na} porosit të studiojmë klasikët. Ne kemi bërë pak për klasikët. Veprat e tyre në shqip janë të pakta dhe këtu ka të drejtë Marku të ankohet. Por Marku shpreh një mendim të gabuar kur thotë se klasikët e realizmit socialist duhen nda prej të tjerëve dhe nuk duhet vu në radhë të parë eksperienca e letërsisë sovjetike.
{…}
Mark Ndoja
Ky mendim i Markut dashë pa dashë çon ujë në disa mendime të Mehmetit dhe të Kasemit. Të shkëputur nga letërsisa sovjetike dhe bile Markun e ka shkëputë nga vetë letërsia. Ai për një kohë të gjatë fare pak ka prodhuar.
Mark Ndoja: këtu në Lidhjen tonë {të shkrimtarëve} ka arrivizëm, etj. prandaj m’u ba e padurueshme me ndenjë në Lidhje.
{…}
Llazar Siliqi – Shoku Mark duhej të kishte mbajtë një qëndrim më kritik me këta shokë. Kërkesa për t’u largue nga Lidhja asht një shmangje nga lufta e mendimeve. Kjo më çudit shumë. Marku ka mbajtë një qendrim fyes. Marku ka luftue për rrahje mendimesh e pas kërkon të largohet nga shokët?
Dhimitër Shuteriqi: {…} Marku e gjeti verizmin në vjershat e Ismail Kadaresë kurse pseudoromantizmin dhe dekadentizmin e Kasemit nuk e gjen.{…} Marku kërkon të dalë nga Lidhja për shkak të goditjeve të një pasnjëshme të mendimeve të tija/ Marku është pak megalloman. Ai lufton me parime. Marku thotë se klasikët janë njëlloj, nuk duhet ta ndajmë trashëgimin.
Manush Myftiu: Ësht interesante propaganda që bëjnë Anglo-Amerikanët për letërsinë tonë, e cila puqet shumë me pikëpamjet e këtyre shokëve. Përsa i takon shokut Mark ka përgjegjësi si më i pjekur, qe nuk ka mbajtur qendrim si duhet karshi këtyre shokëve dhe në vend që t’i kritikonte për pikëpamjet e tyre, i ka mburrur duke u vënë në dukje talentin.
08.09.1953 AQSH, AKQP, Viti 1953 {D. L. Shkrimtarëve}, fl. 60-72.
Faksimile Protokolli, i mbledhjes në Lidhjen e Shkrimtarëve 8 shtator 1953,
Faksimile Protokolli, i mbledhjes në Lidhjen e Shkrimtarëve 8 shtator 1953, nënshkrimi i dok. nga Aleks Çaçi ku Kasem Trebeshina përjashtohet, Marku shënim në Protokoll.
– Pjesa 3 –
70 vite armiqësi në letërsinë shqipe –
dënimi i Kasem Trebeshinës nga Lidhja e Shkrimtarëve
(Mbledhja e organizatës së partisë në Lidhjen e Shkrimtarëve 8 shtator 1953, vijë ndarëse mes lirisë së shkrimtarit dhe konformizmit) – 3 –
L. N.
“Unë jam romantik, në vjershat e mia duket revoltimi dhe protesta, por për këtë nuk kam asnjë pergjegjësi. Përgjegjësinë për këtë e kanë ata që më frymëzojnë”.
(nga letra e Kasem Trebeshinës për Enver Hoxhën. Më 18 dhjetor 1953 Kasem Trebeshina arrestohet)
{Nga Protokolli i mbledhjes}
Kolë Jakova lexon raportin e mëposhtëm: [raporti ne bashkepunim me Aleks Çaçin]
Siç e thotë vetë shoku Kasem, kjo nuk është para letër me të cilën ai çfaq dëshirën të largohet nga Partia. Para afro tre vjetësh Kasemi e ka paraqitur edhe një herë këtë dëshirë, me letër dërguar Partisë.
Komiteti i Partisë, me sa di unë, e këshilloi Kasemin të heqi dorë nga ky mendim i padrejtë dhe i huaj për anëtarët e Partisë dhe nga ana tjetër porositi organizatën bazë të Lidhjes që të ketë kujdes për veprat dhe punën e vetë Kasëmit, në mënyrë që shokët ta ndihmojnë dhe vetë Lidhja t’i japij dorë të lavrohet si shkrimtar.
Me dëshirën e tij ai erdhi në Lidhjen e Shkrimtarëve dhe u emnue edhe si Sekretar Kolegjiumi i “Letrarit të ri”, ku ka punuar mirë.
Që tre vjet e këtej, Kasemi ka botuar “Ushtojnë malet” (dramë). Ka çfaqur në Theatrin Popullor “Heronjtë” (dramë), ka botuar “Partizanët” (pjesë dramatike). Ka botuar gjithashtu në revista dhe gazeta, vjersha dhe tregime. Pra, përse thotë Kasemi se “veprat e mija nuk janë botuar dhe nuk janë çfaqur?” Në parim kjo nuk nuk është e drejtë. Kasemi ka botuar ashtu si kanë botuar edhe të tjerët. Ka pasur raste, siç është rasti i dramës “Kruja e Çliruar”, që vajti shumë kohë duke u sjellur në Theatrin popullor, në Komitetin e Arteve dhe vetëm pas tri vjetësh gjeti rrugë të dalë në dritë si vepër e mirë, siç është rasti i romanit “Nëpër dy botë” të cilin Shevqet Musarai e gjeti të mirë po s’u bë gjë me ‘të dhe siç është rasti i poemës “Kruja e Rrethuar” të cilën Ndërmarrja e Botimeve e rrëzoi me një reçension të pa drejtë.
Pjesa mund të rrëzohesh por analiza duhej bindëse dhe jo ashtu siç e bëri ndërmarrja. Kasëmi ka diskutuar në Lidhje poemin “Shqiponjat e maleve”, “Kruja e rethuar”, “Ushtojnë malet” dhe vëllimin e vjershave “Këngët e këngëvet”.
Përsa u përket veprave që është bërë një punë e padrejtë me to, si zgjatja e kohës për dramën “Kruja e Çliruar”, për romanin “nëpër dy batë” e për poemën “Kruja e rethuar”, shkaku është tek një punë e dobët administrative dhe letrare në përgjithësi që është bërë mjaft herë në Lidhjen e Shkrimtarëve në të kaluarën. Ne kemi mjaft fakte të tjera të kësaj natyre të cilat kanë sjellë çrregullime dhe keqkuptime. Nuk është kritikuar kot disa herë Lidhja për punë të tilla. Kjo rjeth edhe nga mosngritja jonë ideoartistike, e cila mosngritje egziston tek ne dhe për zhdukjen e sajë kemi nevojë studimi të vazhduarshëm.
Po të merret në tërësi puna që është bërë nga shokët e lidhjes me shokun Kasem, del e qartë se shoku Kasem nuk ka qenë i persekutuar, siç pretendon ai. Përkundrazi me të është bërë punë më tepër se me disa të tjerë të cilët, si Kasëmi e si ne të gjithë, kishim nevojë për të botuar, për t’u konsulltuar dhe për ndihmë shoqërore.
Ideja e persekutimit që çfaq shoku Kasëm, është e pathemeltë (që çfaq kundrejt shokëve të organizatës dhe vetë Partisë). Ai thotë: “Persekutimi i hapët, qëndrimi i Partisë dhe sharjet e çdo lloji, tregojnë se puna ime duhet ndërprerë dhe do ta ndërpres!”
Partia jonë mban një qëndrim për të gjithë anëtarët e sajë ashtu siç e ka mbajtur edhe për shokun Kasëm. Partia i dënon njerëzit kur ata bëjnë gabime në punën e tyre dhe u jep dorën kur ata shohin gabimin dhe në pun’ e sipër e eliminojnë.
– Mos vallë sjellja e këtyre tri vejteve {sic} nuk tregon persekutim? Thotë Kasëmi. Pikërisht sjellja e këtyre tri vjetëve nuk tregon persekutim. Faktet që rjeshtova lart janë të qarta. Prandaj shoqia Fiqrete kishte plotësisht të drejtë të dënontë këtë mendim të shtrembër të shokut Kasëm, kur ai e paraqiti në organizatën bazë. Por çështja e persekutimit ësht e lidhur me një seri mendimesh të huaja për partinë që Kasemi i shpreh edhe në letër. “Forca është forcë dhe fakti është fakt” thotë Kasemi. Kjo do të thotë me fjalë të tjera se njerëzit e Partisë që rrinë lart, kanë forcën në dorë dhe këtë e përdorin edhe kundër fakteve të drejta për Kasemin. Pra njerëzit e Partisë (këtu është fjala për shoqen Fiqirete, passi asaj i referohet në letër), përdorin forcën kundër fakteve. Kjo ide ësht armiqësore për Partinë dhe për njerëzit e saj. Kasëmi ka mendimin se në Parti përdoret forca prandaj është në kundërshtim flagrant me vetë Partinë. Ky mendim është i lidhur me një mendim tjetër të shoku Kasem, i cili është mendimi bazë, nga rjedhin gjithë të tjerët. Kasemi thotë: “Unë jam romantik, në vjershat e mia duket revoltimi dhe protesta, por për këtë nuk kam asnjë pergjegjësi. Përgjegjësinë për këtë e kanë ata që më frymëzojnë”. Jo vetëm me fjalë por edhe me vepër, Kasëmi ësht romantik dhe në shumë vende romantik i revoltuar. Kundër kujt? Kundër realitetit që e rethon, kundër atyre që e frymëzojnë. Kasëmi ësh romantik dhe revoltohet kundër shkrimtarëve të cilët përpiqen të shkruajnë me metodën e realizmit socialist dhe që kanë heqë dorë nga të shkruarit romantikçe dhe bile e përçmojnë si anakronike sot këto metoda. Nuk i shkruajnë hënës që perëndon në det, dashurisë plot nostallgji dhe vaj, natyrës që të humb në mysteret e saj, nuk shajnë shokët e vet me fyerjet më të rënda, por përpiqen me shkrimet e tyre të pasqyrojnë jetën heroike që kalon sot populli ynë ne ndërtimin e bazave të socjalizmit.
Këtu, pas mendimit tim qëndron gabimi dhe e meta kryesore e shokut Kasëm. Shoku llazar Siliqi në analizën e vjershave të shokut Kasëm, vrejti se një sasi vjershash me tematikë të tillë që reflekton jetën e popullit tonë si dhe disa vjersha dashurie dhe të së kaluemes ishin të mira në vëllimin e paraqitur, kurse pjesa tjetër nuk i shërben çeshtjes sonë, qoftë për formën, qoftë për përmbajtjen e saj, prandaj nuk duheshin botuar. Ky qëndrimi shokut Llazar në parim ësht i drejtë. Partia na orienton që në shkrimet tona të përdorim metodën e realizmit socialist, na porosit të marrim eksperiancën e letërsisë sovjetike e cila të bëhet burim frymëzimi për ne. Kasëmi e thotë në fillim: “unë jam romantik, un revoltohem.”
Ky mendim i Kasemit është në kundërshtim flagrant me orientimin e Partisë, me vijën e partisë. Unë nuk mendoj si Mark Ndoja që thotë se Kasëmi mund të thotë çka të dojë, ai me veprën ësht me realizmin socjalist. Kasëmi në vëllimin e vjershave ka dozë të madhe romantizmit, ashtu siç e vërteton me gojë. Realiteti i sotëm nuk e tërheq Kasëmin. E gjithë kjo jeta jonë, nuk i bën përshtypje. E vetmja përshtypje ësht revolta kundër atyre që nuk duen të njohin veprën e tij me shkollën e tij të të shkruemit. Atëhere ata që nuk duen të pranojnë këtë (e këtë e quan Kasëmi fakt) , ai i shan, “bij të kompromisit {që bëjnë kompromis me Partinë), plehra që do t’ju tretë era, etj.”
Kasëm Trebeshina ka talent dhe shkuan mirë, kur ai çveshet nga mendimet e huaja, që i ka huajtur nga leximi i shkrimtarëve të mëdhenj të shekujve të kaluar. Qoftë nga mendimi, qoftë nga forma, qoftë nga vetë metoda e romantizmit të veshur shpesh me një mistiçizëm, melankoli të tepëruar, pra me dekadentizëm. Drama “Kruja e çliruar”, tregon se ai mund të tregojnë se ai mund të shkruajë mirë dramë. Vjershat e “Stalinit, Një tufë lule, Shamia e komitit” tregojnë se ai mund të shkruajë mirë vjersha. Ndonjë tregim që kam lexuar unë, tregon se ai mund të shkruajë mirë edhe këtë gjini letrare.
Pikërisht në këtë drejtim janë përpjekur shokët ta orientojnë Kasëmin.
AQSH, AKQP, {D. L. Shkrimtarëve} fl. 60-62
Foto: faksimile e Protokollit, Kasem Trebeshina, Enver Hoxha
Marrë nga muri i FB i Vrethee Lnika 3-4-8 shtator 2023
Portali Radiandradi.com, prej 11 vitesh dhuron kontribute të përditshme në shumë fusha të kulturës, historisë dhe vlerave shqiptare. Herë pas here siti ka nevojë për mirmbajtjeje, rikonstruktim si dhe rikonceptim në formatin letër. Për ta mbajtur këtë punë shumvjeçare, ndër më seriozet dhe më të lexuarat që të vazhdojë aktivitetin bëhet e domosdoshme mbështetja e lexuesve.
To provide the best experiences, we use technologies like cookies to store and/or access device information. Consenting to these technologies will allow us to process data such as browsing behavior or unique IDs on this site. Not consenting or withdrawing consent, may adversely affect certain features and functions.
Functional
Always active
The technical storage or access is strictly necessary for the legitimate purpose of enabling the use of a specific service explicitly requested by the subscriber or user, or for the sole purpose of carrying out the transmission of a communication over an electronic communications network.
Preferences
The technical storage or access is necessary for the legitimate purpose of storing preferences that are not requested by the subscriber or user.
Statistics
The technical storage or access that is used exclusively for statistical purposes.The technical storage or access that is used exclusively for anonymous statistical purposes. Without a subpoena, voluntary compliance on the part of your Internet Service Provider, or additional records from a third party, information stored or retrieved for this purpose alone cannot usually be used to identify you.
Marketing
The technical storage or access is required to create user profiles to send advertising, or to track the user on a website or across several websites for similar marketing purposes.
