Heroina që s’u lodh kurrë, tue përballue sfidat e jetës
recensë nga Mariana Naçaj
Rreth librit të autorit Jozef Radi me titull:
“Mri Dedja e Merrnaçajve – Zoja e Hekurt me Shpirt Florini” –
mbajtur në sallën e kulturës “Nanë Tereza” – Hartsdale në NY – 16 shtator 2023
Libri që promovojme sot ka një paraqitje të jashtme mjaft serioze, letër speciale, kopertinë të trashë dhe kopertinë të dytë mbrojtëse e ka plot 400 faqe. Kopertina e librit që asht edhe prezantimi i parë tek lexuesi, të fton ta shfletosh atë, asht e piktorit Anton Përdoda që paraqet në ballinë portretin e skalitun të Mri Merrnaçajt. Një zgjidhje e drejtë në përshtatje me përmbajtjen e vetë librit.
E gjithë përmbajtja e librit mbështetet mbi rrëfimet e Mrì Merrnaçajt që së bashku me pendën e dashtun të shkrimtarit të mirënjohur Jozef Radi, e bajnë këtë libër mjaft interesant për lexuesin e gjanë.
Për ne që e njofim në detaje krejt jetën e sajë dhe kemi lexue gjithçka asht shkru nga autorë të ndryshëm, përfshi edhe librin e autorit Ndue Ukcamaj “Lotët e Françeskut dhe rrëfimet e Mrisë” bindemi plotësisht se sa i nevojshëm asht kenë ky libër i plotë, i shoqnuem me gjithë dokumentet e sigurueme nga arkiva të ndryshme.
Ngarkesa emocionale që vjen nga njohja me rrugëtimin jetësor të Mrì Dedjes i kalon të gjitha parashikimet e një lexuesi të zakonshëm. Rrëfime të nevojshme për t’u arkivu në kanalet e historisë. Për ne, që e jetuem pjesën ma të madhe të jetës tonë nën ate regjim kuptojmë se si zhvilloheshin ngjarjet e rrethanat, por kurrsesi s’arrin ta kuptojnë brezat e mavonshëm e aq ma tepër këta të sotmit që kujtojnë se gjithçka ka kenë ashtu siç është në ditët e sotme.
Këto rrëfime të sistemueme aq bukur, duke ruejt me fanatizëm shprehjet origjinale të Mrisë, në përshtatje me të folmen e zonës së Kelmendit e pasunojnë dukshëm librin dhe e ban atë të dashtun për cilindo që e lexon, qoftë ai me njohje a jo me farefisin e sajë deri tek lexuesi i gjanë. E pame në kët aspekt libri rrjeshtohet pa frikë në naltësinë e librit legjendë të At Zef Pllumit “Rrno për me tregu”
Nga biseda me autorin Jozef Radi, mëson se për realizimin e këtij libri janë zbardhë mbi 120 orë regjistrime në manjetofon për t’ju afrue sa ma shumë së vërtetës e për t’i sistemue e përpunue ato në laboratorin e shkrimtarit e sjellë lexuesit në mënyrën ma të kandshme të mundshme. Një punë vërtet e madhe dhe kjo do të shihet nga çdo lexues i këtij libri.
Ajo që e ban krejt të veçantë historinë e realizimit të këtij libri asht fakti se po flitet për vite e ngjarje të ndodhuna qysh para mesit të shekullit të kaluem e deri në ditët e sotme për një njeri, i cila asht këtu në sallë me ne e që me kujtesën e sajë brilante, ajo kreu një detyrë të madhe e fisnike, ndaj brezave trashëgues të saj e ma gjanë.
E vërteta ashtu siç ka ndodhë duhet të njihet, dokumentohet e ruhet në faqet e historisë. Autori shpjegon se si shkak për shkruemjen e këtij libri u ba Mark Merrnaçaj, një njohës i gjithë situatës së vuajtjeve dhe bashkëvuajtës dhe pjestar aktiv i familjes së Merrnaçajve të Pshtanit. Unë si lexuese ndër te parat e këtij libri për të mos thanë e para, e them me plot gojë, zoti Mark, të falnderojmë me gjithë zemër të gjithë, se ke ba një punë fisnike që koha do ta diftojë gjithnji e ma tepër e bekimi i Zotit do të bjerë mbi ju e mbi familjen tande, se je pjesë jo e vogël e vuajtjeve të familjes Merrnaçaj.
Mria nuk ishte ma shumë se pesë vjeçe kur u ba dëshmitare okulare e krimeve monstruoze të kryme nga nji ushtri… çuditërisht shqiptare.
Ishte janar i vitit 1945. Shqipëria thuhej se ishte çlirue në 1944, e nuk mund të kuptohet se çfarë kërkonte me çlirue nji ushtri e tillë në nji krahinë që nuk kishte pasë asnji kambë të ushtrive të huaja. Kishte vetëm malësorë kelmendas që i kanë mbrojtë trojet e tyne brez pas brezi.
Më kujtohen fjalët e At Zef Pllumit në një intervistë të tij ku thotë: “Ne nuk kena luftue me të huejt. Ata kanë pasë punën e vet e kanë shkue kur kanë dashtë. Lufta jonë ka kenë lufte civile, na kena luftu me njeni-tjetrin…”
Ngjarjet e zhvillume në at janar të 1945, e dëshmojnë ma s’miri nji gjà të tillë, ku mbetën mbi 100 të vramë… e të gjithë shqiptarë. Autori i librit nuk ka për qëllim të analizojë veprimet e diktaturës së re që po instalohej, por trajton pasojat e traumat që krijoi në popullin e pafajshëm të Vuklit e të krejt Kelmendit e në veçanti atë të Bajraktarit të Vuklit, që ishte edhe dera prijëse e flamurtarëve.
Nuk mund ta imagjinosh që krime të tilla të jenë të pandëshkueme historikisht. Asht koha që historia të zhveshet nga politika dhe ta thotë fjalën e saj mbi këto të vërteta. Të vërtetat vijnë në këtë formë prej kontributeve si ky që Mri Merrnaçaj sjell nëpërmes autorit Jozef Radi, në kët libër me shumë vlera.
E gjithë shtrirja e librit me pasazhet që kalojnë para lexuesit të jep përshtypjen e nji romani ku në qendër të të cilit asht Mrì Merrnaçaj. E vështirë me e mendue, e vështirë me e lexue, që nji njeriu t’i ndodhin në nji jetë kaq shumë ngjarje të randa e kaq lëvizje në jetën e sajë.
Kujtoj kohën kur im shoq Zef Naçaj, po shkruente librin “Forca e Kelmendit” hyna në studion e tij dhe e gjeta me lot ndër sy: E shqetësueme e pyeta:
– Çka ka ndodhë?
-Asgja, – më tha, – por po shkruej pjesën e Mrìsë!
Heroina e librit nuk lodhet kurrë, por vazhdon me përballue sfidat e jetës bashkë me bashkëshortin e saj, burrin legjendë Marash Merrnaçaj (sot në amshim). Ato lëvizën në një numër shtetesh në kërkim të lirisë së munguar, dhe nji jete ma të mirë për fmijet e të ardhmen e tyne.
Mbas shumë vitesh, me mundime e sakrifica ato arritën të shkelin në tokën e lirë, në Amerikë. Kur leximi përpatron, tashma Mrìa gjindet në nji situatë krejt tjetër. E vendosun në Westchester County kur gjithçka ecën si s’ka ma mirë në jetën e sajë me plot djem e vajza që ishte mbushë shpia, mendon se ma në fund ka ardhë momenti me gëzu e ma harru të djeshmen.
Po nuk ndodh taman kështu!
Ngjarjet trishtuese që ndodhën në at dhjetor të 1990 që i morën jetën djalit të sajë, Nik Merrnaçaj, krijuen at plagë që vetëm nji zemër nane e di çka don me thanë. Nika mori nderimet që mund të merrte nga dy shtete, Shqipëria dhe Amerika, po për nanën e vet ai mbeti nji plagë që nuk mbyllet kurrë.
Ikja e Marashit në amshim krijoi edhe nji tjetër plagë. Marashi për Mrìnë nuk ishte thjesht nji bashkëshort, po edhe nji vlla, motër, nanë e babë e gjithçka tjetër.
Të gjitha këto vuejtje qe evidentohen në faqet e këtij libri, e kanë ba Mrì Merrnaçajn të fortë, të papërkulun, tamam bijë e denjë e Bajraktarit të Vuklit, siç ajo ishte. Fëmijtë e saj të integruem plotësisht në jetën amerikane, trashëgimi me nipa e mbesa i krijojnë asaj gëzimin e jetës pavarsisht pengjeve të së kaluemes!
Të flasësh për këtë libër asht krejt e lehtë. Mundesh me mbushë faqe të tana dhe s’e tepron, po detyra jeme si recensente dhe lexuese e këtij libri asht t’ju baj të njoftun gjithë pjesëmarrësve këtu në sallë e nëpërmes mediave edhe nji opinioni ma të gjanë që ta lexojnë e ta shpërndajnë këtë libër me vlera të jashtëzakonëshme. Sigurimi nga autori i leximit audio të librit asht nji favor i madh për cilindo. Mund të jeshë në shpì, në makinë dhe ndigjon të gjithë librin të lexohet nga një shqipe e dashtun të realizueme më shumë kujdes nga Violeta Volumi.
Në mbyllje: edhe nji herë: Përgëzime Jozef Radi, për librin e ri, i cili pasunon të vërtetat historike, pasunon kolanën e librave të shumtë të Radëve (Babë e bir Lazër & Jozef Radi) dhe ju kujton brezave, mos me e harrue të kaluemen tonë, për mos me lejue kurrë ma nji përsëritje të saj. Zoti të dhashtë shndet e jetë Mrì Dedja që me këtë rrëfim ndihmuet në realizimin e këtij libri.
New York, 16 Shtator 2023 (fjala e mbajtur në promovimin e librit “Mrì Dedja e Merrnaçajve”
Biografi e shkurtë e Mariana Naçaj
-Mariana Naçaj ka lindë në qytetin e Shkodrës në marsin të vitit 1956.
-Ajo ka krye shkollën fillore dhe tetëvjeçare te shkolla “Vasil Shanto”.
-Ka krye shkollën e mesme teknologjike në degën ushqimore me rezultate të larta.
-Ka punue për shumë vite në fabrikën e përpunimit të qumështit në Shkodër me detyrat e teknologut te prodhimit, laborante e deri te përgjegjese turni.
-Ka punue teknologe në dy fabrika të prodhimit të birrës pas ardhjes së demokracisë.
-Ka punue mësuese e Biokimisë në Shkollën 8-vjeçare në Vermosh.
-Në moshën 47 vjeçe, ka emigru në USA.
Ka mbrojtë gjuhën anglishte.
-Ka vazhdue e përfundue studimet në Globe Institute of Teknology në Manhattan:
Associate degree in Applied Science Management.
-Associate degree in Healthcare Management.
-Bachelor of Business Administration
-Ka punue për shumë vite në shkollë publike në Florida.
-Flet dhe shkruen Italisht dhe Anglisht.