Aleksandër Stiçeviq:
Ballkani nuk ndryshon me Car Dushanin
Prof. Aleksandër Stiçeviq bisedon me Mehmet Latifi…
Akademik Prof. Dr. Aleksandër Stipçeviq,
të cilin e vizituam në shtëpinë e tij në Zagreb,
në një prononcim ekskluziv foli për burgun famëkeq të Goli Otokut
dhe 16.101 të burgosurit e periudhës së Informbyrosë,
për vendosjen e përmendores së Car Dushanit në Shkup
dhe për përkthimin e botimin e librit të tij të fundit
“Kultura tradicionale e arbëneshëve të Zarës”
Profesor i nderuar, cili është vlerësimi Juaj për listat e të burgosurve në Goli Otok, ku janë përfshirë mbi 16.100 persona, prej të cilëve mbi 400 kanë vdekur nga torturat? Aleksandër Stipçeviq: Është një tregim i tmerrshëm. Deri para disa kohësh as që kemi guxuar të përmendin Goli Otokun e ku edhe të flasim për ate se çfarë ka ndodhur atje. Një kushëri imi ka qënë në Goli Otok 2 vjet dhe ka dalë, por pastaj ai i ka folur ndokujt diçka se çfarë ka përjetuar dhe ka ndodhur atje dhe menjëherë kanë ardhur pas tij dhe përsëri ia kanë vazhduar edhe dy vjet. Askush nuk ka guxuar me bëzà për këtë. Ishte ky një sekret i madh, por megjithate gjithsesi do të dihej dhe nuk mund të fshihej… Më kujtohet kur një shkrimtar kishte shkruar mbi llogoret e vdekjes në Sibir dhe gjatë promovimit të këtij libri një ish i burgosur i Goli Otokut dukshëm i shqetësuar u ngrit e tha: “Pse ju shkruani për llogoret në Sibir, kur unë kam përjetuar vetë gjithçka në Goli Otok”. Atëhere Karlo Shtajner (autor i librit 7.000 ditë në Sibir M.L.) u ngrit e tha: “Kolegë, ti nuk e din se çfarë do të thotë Sibiri”. Sidoqoftë, Goli Otoku është tmerr, trishtimi dhe fatkeqësia më e madhe që ka mund ta bëjë sistemi komunist në ish-Jugosllavi, atë që e ka bërë komunizmi jugosllav.
Goli Otoku është formuar me urdhër të Aleksandër Rankoviqit që e ka drejtuar Jovo Kapiçiqi, ku i burgosuri i parë ka qënë Alfred Pal i datëlindjes 1920, i cili është burgosur më 5 maj 1949 dhe ka dalë nga burgu më 25 shkurt 1954? Aleksandër Stipçeviq: Goli Otoku nuk ka qënë rast i vetëm. Ajo që ka ndodhë me Blajburgun që është ngjarje pas Luftës së Dytë Botërore, pa asnjë gjykim kanë vuajtur tmerret e atij komunizmi më së paku mbi 150 mijë veta. Janë 150 mijë veta, e tëra një gjeneratë e kroatëve kanë vuajtur këto tmerre komuniste. Sa i përket Goli Otokut, mua më kujtohet sapo kishim kuptuar për këtë kamp vdekjeprurës, sepse nuk ka qënë aq vështirë të kuptojmë sepse ka qënë mjaft afër Zarës, në të vërtetë ndërmjet Zarës dhe Rijekës, por nuk ka mundur të fshihet. Atje i kanë burgosur të ashtuquajturit informbiroistët dhe njëri thoshte: “Mirë kanë bërë që i kanë burgosur, sepse ata kanë bërë aq gjëra të këqia, sa që e kanë marrë atë që e kanë merituar, jo nga të tjerët por nga të vetët. E kanë paguar pikërisht nga të vetëve e jo nga të tjerët. Ky “film” për Goli Otokun që Europa kurrë nuk e ka pa edhe pse ka pasë llogore, edhe Hitleri që ka pasë metodat e veta, por kështu të vrasësh personin, jo vetëm vrasje fizike, por vrasje të personalitetit, dinjitetit është vërtet e tmerrshme. Atë që kanë përjetuar njerzit të cilët kanë mbërritur atje, ku zakonisht kanë qëndruar 2 deri 2 vjet e gjysëm është turpi i atij regjimi dhe askush nuk mund ta justifikojë…
Jovo Kapiçiqi ka dashtë të arsyetohet për Goli Otokun dhe vdekjet, ku ndër 400 persona të vdekur është evidentuar edhe një shqiptar nën numrin rendor 4 të vitit 1952 të ushtarakëve të burgosur, që ka vdekur më 20 gusht 1952 – dosja 771? Aleksandër Stipçeviq: Merreni me mend që Jovo Kapiçiq, përpiqet të arsyetohet, bile edhe të lavdrohet se ai ka qënë organizatori kryesor! Ne me saktësi e dijmë se ai ka qënë organizatori kryesor, por ai nuk flet asgjë dhe flet se vetëm një person ka pësuar aty, por se askush nuk ka pasë leje dhe urdhër ta vrase asnjë person. Ndërkaq, ne sot posedojmë listën prej mbi 400 të vdekurve në kazamatet e Goli Otokut, vdekje në ankthet më të tmerrshme. E ky është Goli Otoku.
Kapiçiqi përpiqet të arsyetojë dhe të justifikojë gjithçka, por i tërë sistemi ka qënë i tillë. Nuk ka qënë vetëm Goli Otoku, por edhe Jasenovci, Stara Gradishka, Nova Gradishka, që i kanë themeluar pas ardhjes së partizanëve dhe kjo ka zgjatë deri në vitin 1947, ku janë varrosur ata që janë arrestuar në Blajburg dhe një krah i kryqëzimit të Blajburgut ka përfunduar në Jasenovc.
Regjimi partizano-komunistët ka bërë masakra edhe ndaj shqiptarëve? Aleksandër Stipçeviq: Po ashtu dihet mirfilli se edhe 3.000 shqiptarë janë vrarë e masakruar duke shkuar gjoja në Mal të Zi dhe pasi kanë mbërritur në një luginë janë vrarë e masakruar të gjithë në atë masakrën e Tivarit. Pra nuk ka qënë vetëm Goli Otoku, por fjala është për një regjim që absolutisht është “Pol Pot”, “Stalin”, “Mao Ce Tung”… Janë turpe të njerëzimit ku edhe Tito ka qënë dhe është bashkë me atë. Është turp që në shekullin e XX, që ka qënë shekull i civilizuar, të ketë mundur të ndodhte diçka e tillë, në kohën kur nuk ka pasë luftëra.
Në atë kohë ka pasë edhe ligje, por nëse nuk ka ligj të sjellur, atëhere vlen ligji i mëparshëm dhe ka pasë ligje ndërkombëtare në bazë të konventave ndërkombëtare dhe në asnjë mënyrë, në asnjë rast nuk mundet të vritet njeriu pa vendim gjyqi ashtu si kanë vepruar komunistët dhe regjimi komunist. Dikush do të thoshte se ishin kohëra të tilla dhe se ata kanë pasë urdhëra. Po, kohërat kanë qënë të tilla, por edhe unë kam jetuar në ato kohëra, por mua askush nuk më ka urdhëruar që të vras cilin do qoftë, ndërsa atyre “u paskan urdhëruar”. Pra, ata nuk më kanë urdhëruar mua, sepse kanë qënë të bindur se unë kurrë s’do ta bëja një gjë të tillë, por u kanë “urdhëruar” atyre për të cilët kanë qënë të bindur se do ta bëjnë atë – do të vrisnin cilindo qoftë pa pyetur për shkaqet dhe arsyet. Këto janë tmerret që nuk munden të arsyetohen dhe të justifikohen assesi.
Prof. Stipçeviq, kohëve të fundit në Shkup është ngritur shumë pluhur lidhur me vendosjen e disa përmendoreve e statujave e sidomos me vendosjen e përmendores së Car Dushanit në mes të Shkupit. Për Car Dushanin shqiptarët vlerësojnë se ai ka qënë pushtues e jo shpëtimtar, bile të njëjtin qëndrim kanë edhe vetë maqedonasit? Aleksandër Stipçeviq: Është e saktë se mbretëria e Car Dushanit në ato vise ku nuk ka pasë serb është vetëm një shtrirje e mbretërisë serbe. Në atë kohë në Shkup nuk kanë jetuar dhe nuk ka pasë serb, por aty kanë jetuar shqiptarët, maqedonasit, grekët, etj. Nuk mundet në ditët e sotme të vendosen simbole të tilla të figurave që gjatë historisë kanë lënë gjurmë gjaku. Thjeshtë, janë kontraproduktive. Ata nuk janë të vetëdijshëm se me atë bëjnë vetëm keq, fillimisht të tjerëve dhe më në fund vetëvetes
Kjo më së miri është pa edhe gjatë luftës në Kroaci: të gjitha ato që sërbet ua kanë menduar të tjerëve, i kanë përjetuar vet. Tani, Serbia fundoset në pashpresë në mjerim dhe kurrë nuk do të ngrihet përderisa nuk zgjedh një udhëheqësi me politikanë sado pak normalë që do të kuptojnë se atë që ata kanë bërë është krim i tmerrshëm, ndaj të gjithë atyre që kanë përjetuar dhe vuajtur agresionin e tyre. Ata edhe vetë në Beograd duhet të kuptojnë se çfarë kërkojnë, por duhet të dëgjojnë edhe se çfarë flitet përreth dhe duhet t’i marrin parasysh e t’i pranojnë faktet se populli serb me qindra e qindra vjet do të akuzohet dhe do të konsiderohet si popull kriminel dhe keqbërës. Këtu nuk bëhet fjalë për individë, por, në ato krime ka marrë pjesë tërë populli.
A korespondon Car Dushani me kohën në të cilën jetojmë apo…? Aleksandër Stipçeviq: Kur është fjala për Car Dushanin, ata në të vërtetë tërë kohën provokojnë njerzit. Po Car Dushani çfarë ka të përbashkët me aktualitetin në të cilin jetojmë. Çfarë ka Car Dushani tani, çfarë kërkon? Ata në vete ndjejnë një madhështi që duan ta ringjallin, madhështi që janë të fryra, sepse n’atë kohë nuk ka qënë vështirë të vendoset mbretëria, sepse nuk ka pasë asnjë shtet anash që ka mundur t’i kundërvihet Car Dushanit. Shtrohet pyetja kështu: Pse Car Dushani nuk e ka sulmuar Bizantin? Natyrisht sepse Bizanti ka qënë perandori e fuqishme, ndërsa ai ka sulmuar ata që nuk kanë qënë të armatosur dhe ka qenë lehtë ata të mposhten dhe të sundojë mbi ata. Në të vërtetë edhe nuk i ka mposhtur e pushtuar, por vetëm e ka shpallë sundimin në ato teritore në kuptimin “kjo është mbretëria ime…”.
Nëse në ato kohëra ka qënë ashtu disi, është edhe e pranueshme, por sot të lavdërohesh dhe të aktivizosh gjëra të tilla është çmenduri. Unë në fakt nuk i kuptoj se ku jetojnë ata njerëz? Në çfarë kohërash jetojnë? Kjo vlen edhe për serbët edhe për maqedonasit dhe ata duhet ta kuptojnë se koha ka shkuar larg dhe se nuk munden të sillen siç janë sjellur para disa qindvjeçarëve.
Qeveria e Maqedonisë mohon se qëndron prapa vendosjes së përmendores së Car Dushanit, ndërsa përmendoren e ruajnë forcat speciale të policisë? Aleksandër Stipçeviq: Se kush dhe ku e kanë vendosur atë përmendore secilës polici i është e qartë dhe i duhen vetëm 5 minuta për të marrë vesh të gjitha informacionet. Mjafton të merren gjurmët e gishtërinjve dhe menjëhere do të dihet me emër e mbiemër se kush e ka vendosur. Nëse policia nuk e heton dhe nuk e hulumton me metodat bashkëkohore policore, atëhere për ata është shumë mirë i njohur personi-grupi që e ka vendosur atë përmendore. Po të mos ishte ashtu ata do të zhvillonin hetime. Do të ishte bile edhe mençuri nëse ata do të zbardhnin rastin dhe fajin do t’ia përshkruanin atij që e ka bërë këtë vepër, duke vlerësuar se “ai” ka vepruar në mënyrë të kundërligjshme. Nga ana tjetër, kur është fjala për mënyrën e vendosjes së jashtëligjshme, duhet thënë se ajo përmendore është dashur të projektohet, të derdhet në bronzë, dhe pasi është bërë përmendorja është dashur të sillet në vend dhe të vendoset… Kjo nuk mund të bëhet lehtë, e aq më tepër natën… Pra, ata e dijnë shumë mirë se kush e ka vendosur atë përmendore dhe nuk mund të shpëtojnë nga ajo se “..nuk e dijmë se kush e ka bërë dhe kush e ka vendosur këtë përmendore”. Ata e dijnë shumë mirë atë.
Cili mund të jetë mesazhi ose kuptimi i kësaj përmendore në Shkup? Aleksandër Stipçeviq: Megjithatë, nuk e shof mesazhin dhe kuptimin e përmendores së Car Dushanit. Mos vallë mendojnë se me përmendoren e Car Dushanit do ta ndryshojnë situatën politike ose diçka tjetër në Ballkan. Asgjë me të nuk ndryshojnë. Vetëm mund të shkaktojnë urrejtje dhe tërbim të atyre për të cilët kanë synuar ta vendosin këtë përmendore. Me veprime të tilla ashpërsohen marrdhëniet ndërnacionale, e sot nuk është më koha e ashpërsimeve të marrdhënieve ndërnacionale. Ata duhet të kuptojnë se kohërat kur ata kanë mundur që me përmendore të tilla dhe falsifikate tjera mund të ofendojnë ndonjë popull tjetër dhe të përfitojnë diçka, janë kohëra të shkuara.
Sot në Ballkan askush nuk mund të lëviz as gishtin e vogël pa qëndruar ndokush prapa dhe nëse ndokush nuk urdhëron që ashtu të veprohet. Vendosja e përmendoreve të tilla natën, është akt qyqar. Nëse do të ishte e nevojshme të vendoset një përmendore e tillë, atëhere ajo duhej bërë ditën me të gjitha ceremonitë, me fanfarë e asesi natën. Me vetë këtë fakt e dezavuon edhe vetë përmendoren. Ajo përmendore shëndërrohet në objekt talljeje e jo në përmendore, sepse të gjithë e dijnë se ajo përmendore është vendosur natën në mënyrë ilegale.
Profesor i nderuar, të kalojmë pak tek libri i juaj “Kultura tradicionale e arbëneshëve të Zarës” që u botua nga Instituti Albanologjik në Prishtinë dhe te libri i Prof. Dr. Zef Mirditës: “Poeta nascitur, historicus fit – Ad honorem Zef Mirdita” (Poeti lind, historiani është për të nderuar Zef Mirditën) Aleksandër Stipçeviq: Jam tepër krenar me këtë libër qoftë në gjuhën kroate por edhe në përkthimin shqip, sepse është përpjekja e fundit që ka mundur të bëhet për të shkruar diçka mbi arbëneshët. Fjala është sepse personat që më së miri kanë mundur me e ruajtur këtë thesar, janë gratë, dhe ato më të vjetrat që me këmbëngulësi i kanë ruajtur tregimet popullore, këngët etj, ato në ndërkohë shumica kanë vdekur dhe bashkë me ato është zhdukur edhe një pjesë e këtij thesari. Mirëpo unë shumë vite më përpara para 40 viteve kur e kam blerë manjetofonin e parë, i kam inçizuar me atë manjetofon. Ato materiale i kam shfrytëzuar tani për të shkruar një sintesë mbi kulturën tradicionale të arbëneshëve të Zarës. Unë me shumë kujdes ua kam shënuar emrat atyre që më kanë rrëfyer këto tregime. Mirëpo, kur doli ky libër, Prof. Zef Mirdita i ka mbledhur të gjitha shkrimet e përkthyera dhe të botuara në gjuhën shqipe (kishte pasë më shumë se sa unë kam menduar…) dhe e ka shkruar një artikull të bukur, mbi librat dhe artikujt e mi në gjuhën shqipe. Shumë artikuj të mi janë përkthyer në Tiranë, në Prishtinë ose në Shkup dhe mund të lavdrohem se artikujt e mi lexohen, dhe se kam shumë miq në të tre shtetet, që si dëshmi mund të jetë edhe fakti se çdo ditë më mbërrijnë libra nga andej. Kështu para disa ditësh më erdhi një libër i kryetarit të Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, Muzafer Korkutit, i cili në librin e tij prej afro 500 faqesh kishte përmbledhur punimet e tij arkeologjike, që më erdhi mirë edhe për faktin e një përkushtimit të bukur që më kishte shkruar. Jam i sigurtë se e kam bibliotekën më të pasur albanologjike në Kroaci. Bile bile, disa nga librat që nuk i kanë as bibliotekat e qytetit apo ato universitare unë i kam sepse mi kanë dërguar direct ose botuesi ose autori. Kështu, falë kësaj biblioteke albanologjike, kur më është dashur që për prof Zef Mirditën të shkruajë diçka, unë kam shkruar për atë se çfarë kanë shkruar shqiptarët për arbëneshët e Zarës – që ka shumë shkrime.
Edhe ju e keni afirmuar mjaft Arbëneshin dhe arbëneshët duke mohuar edhe thënjen e Kalimahut? Aleksandër Stipçeviq: Po edhe unë kam bërë shumë “propagandë” për arbëneshët e mi të Zarës, gjithëkund ku kam qenë përmes fjalës së thënë direkt ose përmes fjalës së shkruar. Ky libër është kulmi që unë kam kontribuar për albanologjinë, sepse është shumë vështirë të besohet se përsëri do t’i rrekesha shkrimit të një libri të tillë. Për të shkruar një libër të tillë nuk nevojitet vetëm njohuri, por edhe kohë, vetmohim, përkushtim. Unë edhe studentëve të mi në fakultet u kam thënë: “Mos shkruani libra të trashë – të mëdha”!. Ekziston thënja e Kalimahut, drejtorit të dikurshëm të bibliotekës së Aleksandrisë, i cili ka thënë: “Libri i madh është fatkeqësi e madhe edhe për autorin edhe për atë që e lexon”, ndërsa librat e mi kanë qënë secili më i trashë se tjetri… kështu që libri im me titull “Historia e librit” ka 850 faqe. Kurrë nuk kam menduar se do të shkruaj një libër të tillë, por ja se ajo doli në dritë-përfundoi Aleksandër Stipçeviqi.
Po libri i prof. Zef Mirditës? Aleksandër Stipçeviq: Prof. Zef Mirdita ka botua një libër tepër voluminoz, shumë përtej thënies së Kalimahut, “Poeta nascitur, historicus fit – Ad honorem Zef Mirdita” (Poeti lind, historiani është – për të nderuar Zef Mirditën). Libri ka 1.140 faqe, ku janë përfshirë 70 autorë eminent nga mbarë bota dhe unë kam bërë një artikull kushtuar figurës, veprës dhe krijimtarisë së Prof. Zef Mirditës që është pjesë e këtij libri. Ekstraktin e këtij artikulli me të drejtë botimi po ua jap në dorë, për të mos elaboruar gojarisht.
marrë nga http://ina-online.net 18.01.2014