“Nji monument historik pazotsie në lamë t’arsimit në Shqipni”
At Ambroz Marlaskaj (19.11.1884 -14.06.1939)
Pamflet – shkrue e botue në Shkodër më 1922
U mor nga Revista “Hylli i Dritës”,
Nr. 1-2, fq. 6-7, viti 1995, Tiranë,
“Fati i një inteligjencie në tri kohë”
nga Prof. Aurel Plasari,
At Ambroz Marlaskaj (19.11.1884 -14.06.1939) –
Mbaroi studimet e larta për teologji
në Universitetin Antonian të Romës.
Pas studimeve u bë profesor e më vonë Rektor i Universitetit.
Ka qënë për një kohë të gjatë përfaqësues i Kuvendit Françeskan.
Në vitet ’20 ka shërbyer si përfaqësues i Mirditës në Parlamentin Shqiptar.
Mbetet një ndër figurat më të shquara të kohës së tij, në Mirditë e më gjerë.
Se ku mund ta çonte Shqipërinë një shkollë-monstër si ajo që krijoi “regjimi (sllavo-komunist) që shkoi”, me kombinimin e komponenteve të “trikëndëshit edukim-punë prodhuese-kalitje ushtarake”, a thua se e kish parashikuar në profecinë e vet negative politikani-filozof i Parlamentit Shqiptar, Ambroz Marlaskaj, i cili në pamfletin “Nji monument historik pazotsie në lamë t’arsimit në Shqipni”, shkruante qysh më 1922.
“Deshi shteti, pra, ta themelojë auktoritetin e vet vetëm mbi vedi, pa shikue nji ligjë ma të naltë, pa shikue besimin prej kah do të nxirret gjithë fuqija e ligjës e e auktoritetit, nuk ban tjetër veç me i gatue vorrin vedit e shoqnisë mbarë, pse kurrkush në ktë rasë s’kishte për të pasë detyrë të vërtetë me ndigjue. E për në kjoftë kështu, shka bani ju, o popuj të mjerë?
Pse rrini fjetun? Pse rrini me duer thatë? Pse djersni gjithë ditën të fitoni nji kafshatë bukë e edhe ate ndoshta thatë, kah mund të kaloni nji jetesë të kandshme e të lume? Çonju, po, rrokni armët, pse i keni ende aq sa me ba punë, dilni nëpër qytete e katundi, digjni, piqni, rroposni, vidhni, grabitni, plaçkitni, vrani, preni tue fillue prej Këshillit të Naltë, prej Ministrave, prej Beglerëve, pse këtyne u peshojnë kuletat nji grimë ma tepër e, mbasi të keni krye punë me ta, mbasi të keni xe mirë xhepat, ktheni edhe ndër ne e bani si me të tjerë:
Bini, po, mbi ipeshkvij, mbi meshtarë e rregulltarë, mbi popa e hoxhallarë, mbytni e qitni krejt fare. Çelat e kuvendet e këtyne ktheni, ju fatzez, qi s’keni dijtë gja deri tash, në pëllasët tueja, kishat e xhamijat sillni ndër grazhde atllarësh, kualsh e bagtish gjithfarësh, mos u lidhni ma me kunorë, pse nuk asht shejte, por jetoni lirisht me kë e me sa të doni; fëmijët qi u lejnë, për ku t’i njifni, lëshoni për rrugë të madhe; mos mbani ma fjalë e besë të dhanme, por shpejtoni me thye betë e kushtet e bame, pse nuk ka ma fe, nuk ka besim, nuk ka Zót, nuk ka ligjë mbi ju e kurrkush s’ka për të pasë tagër t’ju ngushtojë ate liri qi keni në natyrën tuej, as Këshilli i Naltë, as Ministrat, as Parlamenti vetë, as kurrkush tjetër mbi kët botë”.