Legjenda e Taraboshit
tregim nga Leka Ndoja
1.
Në Zdrale, përtej tregut të vogël të peshkut në kashuj të vegjël, në të majtë para se të shkosh në shkollën artistike – bukinistët e rinj kishin hapur gazetat në shesh dhe kishin shtruar lloj-lloj librash. Mbas rrëmujave të vitit 1991, bibliotekat ishin shpërthyer dhe disa të tjera kishin përfunduar aty mbi kalldrëm. Mora një libër të Xhonatan Swiftit me vulë të bibliotekës së “Institutit të Pyjores”, pak më tej kërkova një libër me kapak të grisur ku dukej Shkodra me çatitë e kuqe e kopshtijet e gjelbra. Ishte një libër me bejte të hershme të një mbledhësi shkodran. Kur u ktheva në shtëpinë e vëllait, Gjonit, lexova 2 vargjet e para të bejtexhisë së Hyqymetit që shkruanin: “Te gufrrohet Taraboshi, logu i Hyjrive dhe i Vezirit të Shkodrës!”
Erdhën disa mysafirë, Simon Gazulli me të shoqen, që punonin në Arqipeshkvi në ato fillime të lejimit të fesë në Shqipëri. Ata më ndihmuan që të botoja një poezi për Fishtën në revistën Kumbona e së Diellës. Simoni, nuk dëgjonte mirë, por kur pa librin e folklorit që e kisha lënë në tryezë, nisi të më tregonte një histori. Historinë e shkatërrimit të batalionit “Taraboshi”, por që e përziente me historitë e Gazullorëve dhe të tim eti që unë i kam shmangur pavarësisht kortezisë.
Mesditë e 7 Prillit 1939, depot ushtarake u zbrazën. Kazerma e komandës së batalionit mbeti vetëm me komandantin dhe dy-tri roje.
-Ku të jetë ushtria mbretnore, ku të jetë mburoja e Shkodrës, të jetë kazerma e Batalionit “Tarabosh”, dhe ku ato gjeverdare dhe armë mizore?
Tani jemi të Burgu i Madh që po vlonte.
Shtoi Gjoni: – Daja Dom Jak Gazulli nisi rrogtarin për të lajmue Markun që të kthehej direkt se ishte nisë për të takue At Gjergj Fishtën te kisha e fretënve. Por Simoni e ndërpreu: – E di, e di, ndiej! – dhe i bëri shenjë të dëgjonte.
-A na duhet ndera pa mizoret? – përbluante cubnia që vrugullonte në qelitë e Burgut të Madh.
Sapo doli nga kafazi, Gjel Mata u vu në krye të bandës së tij dhe sipas planit u zdergjahën dhe e mësynë garnizonin poshtë kalasë Rozafat nga ana e Drinit.
-Arma duhet për ditë të zezë, – tha Gjel Mata një ish i burgosur në Burgun e Madh, ndërsa priste që simahorët e tij ta shpërthenin postbllokun e kazermës. Simahorët vendosën teknikën e hedhjes së kallëpeve të dinamitit me fitil të ndezur. Nxorrën nga poshtë kapuçave, çakmakët dhe nga xhupat.
-Zjarr! – foli Mata dhe kapsollat shkrepën te dera e postkomandës prej dërrase. Dera u var pjerrtas në një menteshë dhe pullazet u skëlfitën. Tymi mbuloi muret dhe vendrojet thirrën:
-Nuk ka zog shqiptari që hin!
-Gjel Mata po ta kput kryet! – foli një nga malësorët nëpër tym. Gardianët britnin mes tyre me nervozizëm.
Kryeroja si duket u mendua pak kohë dhe e mbështeti armën në mur, mbasi mbaroi shkrehjen e fishekëve.
-Merre armën çoje në shtëpi, – i bërtiti Gjel Mata.
Roja i fundit thirri: – Jam Moso, nip i Oso Kukës ju trofsha cubninë!
Uli kapelen me shpiponjë rrëzë vetullave dhe mori teposhtë rrugës duke shtënë në ecje e sipër. Cubat e Gjel Matës nuk e prekën kur panë që ishte trim. Moso Kuka kaloi postbllokun me dërrasa kryq kryepërpjetë dhe u drejtua nga kazerma rrëzë kalasë.
-A ju qenki ‘i Dukagjin, ça me ju gjue?! – tha Mosi dhe iu bashkua çetës së cubave.
Një i burgosur për vrasje i ofroi 200 franga në tingull metalik në shkëmbim të mauzerit. Roja Moso qau me lot, ia shtyu paratë burgaxhiut – duke e këcënuar me bajonetë.
-Epo ik se qenke bash voc mali! – i tha cubi dhe i lëshoi rrugën. Mosi shtyu traun e postbllokut me bajonetë dhe doli në udhën e automobilëve.
Pa majtas kishën e Shën Mërisë, dhe bëri kryq. Mosi ishte i fundit nga Batalioni dhe hekuri i nxehtë i tytës së armës i digjte supin dhe i ngrohte faqen. Ajo ngrohje ia ktheu faqet te purpurta. “Ja sa të shkojme në majë të malit” i fliste mauzerit.
Liqeni madhështor shtrihej nën mrizin e bombarduesve, ndërsa motoçikletat Guzzi të batalionit Alpin, kaluan Urën e Bahçallëkut. Puplat e tyre në kapela vibronin me nervozizëm dhe vëzhgatnin mes kallamishteve rrymën e liqenit si përbihej tek ura e Bahçallëkut nga shtrati i Drinit.
-Shkodër hiç mizore, – tha Mos Kuka dhe pasi pa se nuk u shkreh asnjë armë zbriti nga pozicioni në mal mori shtegun e zbriti në Shirokë. Buzë liqenit At Mark Harapi po shkruante mbi një fletore të trashë gërmat e spërdredhura të shkrimtarëve të veriut dhe qeshte. Shkronja semigotike.
-Vendi u pushtue! – i tha Mosi.
-Nga turku? – pëshpëriti At Marku pa i ngritë sytë nga libri i Bogdanit.
-Po Bogdani do t’i luftonte fashistat? – e pyeti një peshkatar që tërhoqi rrjetën dhe mblidhte gjuhcat e i shtinte në kashujt.
-S’e di besa, unë e kreva detyrën. E transkriptova krejt pjesën e parë të “Çetës së Profetëve”, ju bijt e Bogdanit fshihuni në shpella si Ai, në gjatëqindën.
-Ka ardhë Talja o Frat i marrë! Me ushtri.
-U ushtri qiellore! Qendro si At Bogdani, Shqipni!
2.
Vijoi shkurt historinë Simon Gazulli. U kry dhe dielli i fashizmit! Erdhën gjermanët në krye të 4 vjetëve, batalioni “Taraboshi” ishte shpërnda në male e gjindarmëri. Ata të gjindarmërisë ishin më të rinj, të vjetrit i kishin thirrur në mal partizanët.
3.
Kët punën e batalionit të Taraboshit po e lidhi me nji deputet që e rekrutuen në Hotel Dajti se pinte me ata të opozitës. Qe nji prej komunistave që u ngjitën në mal.
“Taraboshi”, – i tha puntori operativ.
-Emër i bukur.
-Ta kam zgjedhur për marak!
-Epo ta festojmë me një konjak Skënderbeu.
-Bashkëpunëtor jam nga i italianëve e tani i Partisë.
-Je dhe arsimtar?
-Po.
-Ça pëshpëritet në parlament, ti ndigjo dhe raporto.
-Armiqtë nuk më afrohen se kam qenë komunist.
-Po komunistët të afrohen “Tarabosh”.
E ndërpreva Simonin me ato historitë e tij. Nisa të dridhja dhe vetë një cigare me duhan Tarabosh. Mbase kjo histori u mbulua ma shumë se ç’duhej, nga mjegulla e duhanit të fortë. Historia e vërtetë ishte vendimi që mora të lija duhanin.
Leka Ndoja