Akt-ekspertimet letrare të poezinë “Saharaja” të Vilson Blloshmit nga Bedri Blloshmi

Manifestime të figuracionit të errët kritikoi pleniumi i KQ, shoku Enver në këtë plenium midis të tjerash tha: “në poezi është shfaqur prirja e përdorimit të një figuracioni të errët, në kundërshtim me traditën e poezisë aq të qartë shqipe. Disa të paktë poetë të rinj filluan të adoptonin në poezitë e tyre hermetizmin. Kjo është fare e huaj për letërsinë tonë.” (Raport pl. IV, faqe 20)

Aludimi më i afërt, pra është për një vend të vogël. Një copë tokë që është në konflikt me miqtë e shokët që s’i ka edhe me natën me të cilën nuk shkon mirë. Nga fryma e përgjithshme e vjershës për autorin kjo “copë tokë, pa miqë e shokë është shkretëtirë” e rrethuar nga armiqësia dhe mallkimi e si një plagë mbi shpinë të rruzullimit. Ajo i shërben njerëzisë si mallkim që del në momente urrejtjeje. Kjo copë tokë nuk shkon mirë as me natën. Po cila është kjo natë? Çfarë simbolizon ajo? Që nata këtu është një simbol kjo duket nga detajet: “Nata nuk shkon mirë me shkretëtirën”, “natës nuk i pëlqen që të ketë veç gurë për shtrojë”, “perçja e saj e zezë nuk ka ç’të mbulojë” sepse në shkretëtirë që është një copë tokë, fjala dashuri e njerëz nuk ka. S’ka as lot të qajë, as këngë të këndojë, s’di të ëndërrojë… kështu pra, kësaj cope toke i mbetka vetëm mallkimi që e thërret nga skuta kujtimi i dehur. Ideja e vetmisë, e shkretëtirës, përsëritet gjatë gjithë vjershës dhe mbyll edhe fundin e saj: “shkretëtirë e shkretë mbetet shkretë”. Po le të kthehemi tek simboli “natën” që është në konflikt me simbolin “shkretëtirë.” Shkretëtira siç e thotë vjersha, ka dy lloj forcash me të cilët nuk shkon mire: me shokët dhe miqtë që s’i ka dhe me natën. Kështu nata qenka jashtë sferës së shokëve dhe të miqve që shkretëtira si ka. Dmth. “nata” është një forcë brenda sferës së “Saharës” dhe konkretisht mbi të si perçe e zezë, po që s’ka se ç’të mbulojë. Simboli natë është më i pakuptueshëm. Po të jetë nata një forcë që e simpatizon autori ajo duhet të ishte në rrethin e miqve dhe shokëve që s’i ka kjo copë tokë. Atëhere mbetet të jetë një simbol i një force që nuk e do autori, që për atë është natë. Ç’gjë mund t’i duket natë në realitetin tonë autorit? Në qoftëse simbolet i qëndrojnë këtij interpretimin në vjershë aludohet (bëhet fjalë në mënyrë alegorike të tërthortë). Për këtë copë tokë të shkretuar, të braktisur, të vetmuar ku sipas autorit jeta qenka shkretëtirë. Aty s’ndërtohet asgjë. Bile kjo “copë tokë” ndjeka kënaqësi (fillon të gëzojë…) e përdorka si mallkim.

 .

Sot më datën 29 tetor 1976, në Tiranë, unë Myzafer Xhaxhiu pedagog i letërsisë së huaj pranë U. Tiranës, sipas kërkesës së bërë nga ana e hetuesit të D. P. B Librazhd, Ligor Kondili me vendimin e tij të datës 28.09.1976, bëra ekspertimin letrar të disa materialeve letrare që i përkasin të quajturit Vilson Blloshmi. Nga ekspertimi i bërë i këtyre materialeve rezulton se: në këto blloqe ka shënime të ndryshme në formë proverbash fjalë dhe shprehje të ndryshme të mbledhura andej e këndej, të përkthyera nga gjuhë të huaja. Këto, si dhe vjershat e ndryshme fragmentet e shkëputura nga libra të ndryshëm flasin qartë për një tendencë nihiliste, pesimiste flasin për mërzitjen, për vdekjen, mohojnë jetën, kuptimin e punës së dobishme. Ja ç’thuhet në një vend:

Vjershat në frengjisht janë të poetëve dekadentë, pesimistë regresivë si Shatobriani, La Martini, Rembo, Bodler, Syli Prudon, etj. Nga këta autorë nuk është përkthyer asgjë, sepse vepra e tyre ka përmbajtje negative, reaksionare. Në këto vjersha i këndohet mërzitjes, trishtimit, vdekjes, pabesisë, thua se jeta s’ka asnjë kuptim, iu këndohet ideve patriarkale, çdo gjë të vjetëruar, të destinuar të perëndojë. Edhe kur është marrë ndonjë citat nga shkrimtarë përparimtarë si Shekspir, Hygo, Bajron, Gorki etj., është marrë ajo që është më negative. Kështu përshëmbull përmendet një citat nga Gorki: “Nuk ka njeri që të jetë egoist më i madh se i sëmuri.” Përsa i takon vjershave si “Saharaja” mund të merret dhe në kuptimin direkt por edhe si aluzion.

.

 Saharaja poezi nga Vilson Blloshmi

.

Saharaja s’di të ndërrojë.
Ajo bluan gurë në mënt’ e sajë…
Saharaja s’ka këngë të këndojë,
Saharaja s’ka as lot të qajë

Saharaja nuk ka miq as shokë,
Saharaja nuk ka bijë e birë.
Saharaja është një copë tokë,
Thonë se dhe natën s’shkon mirë.

Natës s’i pëlqen në Sahara,
S’i pëlqen të ketë veç gurë për shtrojë;
Fjalë e dashuri e njerëz s’ka;
Perç’e saj e zezë s’ka ç’të mbulojë
.

As dhe një s’e di si është kandisur
Me kët’ plagë mbi shpinë rruzullimi,
Porse thonë në botë është stisur
Kur i duhej njerëzisë mallkimi.