Ali Asllani… si fllad kujtimesh të largëta
nga Kazanova Aliaj
Shkrimin për poetin Ali Asllani e lexova me nji frymë… dhe natyrisht përjetova emocione ë më kthyem mbrapa në kohë e në ngjarje…
Ato vargjet e tij me aromë lëndinash, ato fjalë si shushurimë buronjash, ku mbrenda tyne ndjehet fjala me magjinë e puhizës për vajzën që ai e vesh me fustanin e pëlhurtë endur me ngjyrat e luleve të livadhit… Më kanë mahnitur qysh herët në kohë, vargjet e Ali Asllanit, me hijeshinë që ai u falte, ishte vetë dashuria. I lexoja e i rilexoja dhe njiherësh në tingujt e fjalëve të tija, ndjeja jehonën e zërit të Babazotit, diku larg në fëmininë time, e s’mundem ta harroj, pse aty janë fillesat e mia të jetës… Sa pak jetuem me ta… se më pas na larguen nga Tirana e na degdisën gjetkë, po ma shumë se kushdo atë zhgulje nga vatra nga ai ambjent, e vuejta unë. Ajo votër mbajti mjaft derte e halle, e qysh herët nisa të kuptoj çdo të thotë ta përjetosh të keqen e mos të ndjehesh viktimë e saj…!
Ishin vite pa stinë!
Ishte shprishë koha. Problemet ishin madhore e ndëshkimet e padrejta na shtoheshin përditë. Në ato konaqe, jetonin njerëz që dinin ta sfidonin pushtetin e barbarëve, harbutëria e të cilëve nuk po ndalesh. Kishte qetësi përherë në ato konaqe të lashta. Babazoti im kishte studjue në Stamboll, në akademinë ushtarake të kryeqendrës së Perandorisë, dhe ishte laurue me rezultate të shkëlqyeme, prandej e mbajtën edhe si konsulent ushtarak të Portës së Lartë, me gradën kolonel madhor. I sprovuar në shumë beteja, në Jemen e gjetkë, si komandat i përgjithshëm, Babazoti ishte njeri i heshtun. Ardhja në Shqipëri ishte nji incident i jetës së tij. Erdhën… edhe s’mundën të largohen ma prej këndej, se këtu u mbyllën portat dhe ai, si shumë intelektualëve bashkohorë që u diplomuen jashtë, nuk mundi të largohesh, pa prekë Ferrin. E kërkoi komandanti “zhigolo”, të bashkëpunonte! Po natyrisht, që ai refuzoi, dhe atë refuzim e pagoi mjaft shtrejtë. Jo pak, por çdo herë që ndrronin stinët do t’i burgosesh ni antar i familjes… Ndërsa stinët ishin katër… “çlirimtarët” i burgosën pesë, dhe ia përplasën në Maliq, në kënetë, në Kuç dhe në internime pafund pjesën tjetër! Kurse djemtë, kur u munduen të arratisen, jo një po dy njëherësh, i arrestuen…
O Zot, kur do të merrte fund ai terror!
Derisa u banë 5 vetë, reprezaljet nuk ndalën. Nuk ndjeheshin më stinët, pse gjithmonë dimër po na dukej jeta…
Në dhomën e ndenjes kishte nji qetësi të thellë, që s’arrija ta kuptoja. Flitesh me zë të ulët. Ishin dy mangallë Stambolli dhe nji shporet i madh. Nji mulli kafeje turk, dy-tre xhezve që kur binte mbramja aneja dhe halla që kishte mbetë vetëm pse i kishin të gjithë në burg, kur merrte leje nga internimi vinte tek ne. Ishte babai që u përgatiste kafetë dhe uleshin bashkë në heshtje rreth mangallëve të mbushun me qymyr të ndezun, ku aneja i hidhte sheqer sipër, që mos t’na merreshin mentë.
Mbasi servirej kafeja, nisej e flitej me zë të ulët, e unë e vogël, në heshtje i vueja ato derte e halle që u kishin ra. Shpesh e ndiqja në bisht të synit hallën e përlotun e me të zeza, nji grue e bukur e plot dhimbje, gjithnji e përlotur dhe e heshtur…
O Zot, sa vuante ajo grua fisnike!
E ndiqja kur bisedonte me Babazotin dhe babanë tim e diskutonin si do shkonin ato halle që u shtoheshin përditë. Ishte e rëndë gjithçka, ndaj edhe heshja rrinte e pranishme si gur varri. Rrufisnin nga pak kafe… dhe ndaleshin. Unë e ndeja aromën e kafes, po s’e piva kurrë në jetën time, sepse kafeja sinjifikonte dhimbjen dhe heshtjen që prodhonin vuejtjet pafund të atyne njerëve të mirë… Si fëmijë i shkoja gjithnji pranë Babazotit! Ai e ndrronte muhabetin, merrte herë mbas here libra të ndryshëm, e me atë zanin e tij gurgullues prej basi më rrëfente herë kujtimet tij nga Stambolli, herë luftimet në Jemen, herë kujtimet me Portën e Lartë, ku kishte qenë edhe Ismail Qemali.
Ma i bukuri kujtim i imi, ishte kur ai ndalesh te nji libër i vogël ku shkruhesh: “Poezi të Ali Asllanit”. E adhuronte atë libër dhe shprehej me zë të ulët kur i bante ndonji koment. E mbaj mend kur ndalesh duke e shfletue, thoshte: Ehhh mor Ali Asllani, na çove në lëndina e në buronja! Na e hoqe mallin e na e solle fshatin edhe në Stamboll ku me orë të tëra dëgjonim krijimet e tua!”.
Në atë kohë, ata njiheshim e katër-pesë shqiptarë takoheshin te një klub, ku rrinin zakonisht intelektualët e diplomuem atje, dhe s’e mendonim se do ndaheshim ndonjëherë, por ja që koha i ndau… dhe ndër veshë e kam atë zërin e tij të kumbueshëm me vargjet e tij plot dashuri për vajzën dhe fshatin tij.
“Ishte më i ri se unë Ali Asllani, po krijimet e tij na shuanin mallin dhe i ndjenim thellë, – thoshte gjithnji kur mbaronte së lexuari – Eh more Ali, na dukeshe se ishim në Shqipëri, të gjithë ne djemtë e lauruem dhe prisnim me padurim ditën që mblidheshim… dhe fillonte sërish e lexonte me atë zërin e kumbushëm që unë e ndjeja dhe e doja.
E lexonte në atë mënyrë ku ndjehesh bukur edhe ai dialekti i mirfilltë i labërishtes, që Ali Asllani e kishte shprehur aq bukur. Nisa ta doja edhe unë atë mënyrën e Ali Asllanit prej të lexuarit të Babazotit ashtu rrjedhshëm e me zë melodioz…
Mbasi mbaronte, ndalesh e diskutonte me babanë dhe mamën time. Me ta ndjehesh si në nji auditor pse edhe mama i donte ato shkrime.
Kultura e tij, kishte qenë sfida e jetës së tij! U largue fëmijë dhe erdhi i plotësuar. E donte edhe literaturën perse, e adhuronte Omar Khajamin e sa herë randohesh gjendja, ai në mbramje e thyente heshtjen, e ndante dhimbjen, e përzente frikën dhe niste e lexonte në persisht Khajamin! Ishte nji ndër katër gjuhët e akademisë, ndaj ai e adhuronte persishten…
E netët, ishin pa dritë, e përherë nji ngjyrë kishin.
E ndjeja kët gjà, dhe shpesh më dukej vetja e ngarkueme. Shpatullat dhe shpirti im adoleshent e ndjente at peshë që po na randohej çdo ditë e ma shumë. Ditët më dukeshin si muaj… e muaji si viti. Asgja nuk lëvizte për të mirë. Mbramja i mblidhte në shtëpi gjithë burrat, që lëviznin për me zgjidhë diçka, po ishte thuejse e pamundun. Ndëshkimi ishte shoqnuesi fanatik i njerëzve të mi e në ato mbramje rreth mangallit vërtiteshin të njajtat biseda, si të vepronin për me zgjidhë diçka, por asgjë nuk ndryshonte! Ai që dilte dhe e ndryshonte paksa gjendjen mbrenda atyne dhomave e atyne konakëve të ftohtë e korridoreve të heshtuna nga përjetimet e dhimbëshme ishte Babazoti dhe baba im.
Ngjanin shumë të dy.
Ndizeshin dy sobat, prushi në mangallet e sallonit të pritjes; ibrikët me çaj e xhezvet me kafe ngrohnin gjithçka. Kishte netë që dhimbja duhej shpërfillun! Këtë e ndjeja përnjiherë. Shihej te sytë e të gjithëve.
Nji mbramje, do të vinin për vizitë miqtë e Babazotit dhe ambjenti ishte krejt ndryshe. I pari qe nji komshi joni, nji derë ma tutje portës sonë… nji avokat tiranas i quejtun Mustafa Çizmja. Njerëz të mirë, tiranas i vjetër dhe familje e mirë e fjalëpake. Ai vinte dhe ulej te divani përballë mangalleve me prush që nxirresh nga shporeti i madh. Pastaj vinte edhe profesor Krasta i mandolinës. Me mandolinë në dorë, ashtu i gjatë i zeshkët. Pak ma vonë trokiste dera e madhe, e përtej në oborr shfaqej muzikanti Luigj Filaj, mik i Babazotit, i cili drejtonte bandën e qytetit… Ai e ndryshonte gjithë atmosferën. Ishte nji sallon si nji sallë shfaqeje. Aty ofrohesh çaji ose kafja dhe biskota që të shkriheshin në gojë, sipas dëshirës. Pikërisht aty fillonin edhe diskutimet. Im atë kishte shumë humor dhe qeshte me gjithë shpirt kur flitesh me nënkuptime tallëse, për diktatorin… “vulëhumburi” i thonte aneja, po secili me zë të ulët, e shprehte nji nofkë mllefi…
I pari që fillonte të këndonte kangën e preferume ishte profesor Filaj… Do të rrojë Shqipëria… Unë përqethesha nga harmonia e atyre zërave të sintonuar. Sa bukur këndonin me njeri-tjetrin ata njerëz fisnikë…! Vazhdonte mandej profesor Krasta me mandole këngët korçare… Këndonin të gjithë! Edhe ne fëmijët ndjeheshim të rritur… O Zot… çfarë force më jepnin ato këngë me mandolën. I ndjeja shumë duart e profesor Krastës që interpretonin si në koncert melodi që nuk ndaleshin. Edhe Babazoti derdhte lot… e shpërndante nga nji cigare të dredhun vetë që bënin me “duhanin e burgut”. Atë duhan e mbanin në tepsia bakri në korridor që mos të lagshtitej e ia çonin të burgosurve të familjes tonë.
“Duhan – halli!” – i thonte aneja… Po kangët nuk ndaleshin. Zëra të mrekullushëm, ku përveçse kangë shqiptare, kishte edhe nga repertori i huaj, kryesisht italian. Ata burra që mbartnin peshën e ndëshkimeve të pameritueme, mundoheshin të këndonin si në nji kor i nënzashëm, në harmoni të plotë dhe tejet të kujdeshëm, që asgja të ms delte përjashta… Aty ishte “Mama” e Klaudio Vilës e Luciano Tajolit, në mandolen e profesor Krastës… si nji balalajkë e fuqishme… Momente që më fuqizionin… dhe harroja gjithçka!
Në fund, mbasi ishin servirë meze të shijshme me vezë, ullinj, patate e byreçka që i bënte aneja, im atë, me një trombë të vogël në sordinë, interpretonte “Silencion”. Sundonte nji qetësi të cilën unë e adhuroja… Të gjithë që këndonim me za të ulët, e mbrenda tyne jetonte e rritesh shpresa. Në atë ambjent, lexohesh edhe Ali Asllani.
Të gjithë donin ta ndigjonin, se për këtë kishin ardhë… Lexonte Babazoti, e ndjehesh heshtja si në meshë! Qetësi e plotë, mbasi toni i zërit të tij, fjalët dhe vargjet të impononin qetësi… Njëri varg ma i hijshëm e ma i bukur se tjetri. Nuri dhe hijeshia e vajzës labe ishte shprehë aq bukur, si nji melodi me flaut… dhe kur mbaronte fillonin diskutimet… Babazoti mbas leximeve ndjehesh ndryshe, sepse ai i kishte përjetue poezitë e Aliut nga afër, në emigrim. I kishte shijue dhe e kishte shue mallin për vendin e tij, me vargjet e poezive të Ali Asllanit. E nata nuk ndjehesh. Vonë mua me zinte gjumi në prehër të Babazotit dhe harroja gjithçka. Edhe ashtu e përgjumur i ndjeja ato fjalë e melodi, e më dukej sikur vinin prej diku larg, nga nji botë andrrash… Lexohesh edhe Omar Khajami, pse Babazoti e adhuronte, dhe ishte pjesë e kulturës së tij…
Me nji çaj të nxehtë e pak konjak mbylleshin mbramje të tilla, jo të shpeshta, por ishin aq të ndjeme, aq të fuqishme edhe aq te bukura… Të paharrueshme!
Kur ngrihesha në mëngjes, më kalonin nëpër mendje të gjitha… Falenderoja Zotin, që jetoja me ata njerëz të fuqishëm si Babazoti, Aneja, hallat e mia flori, prindët e mi që e shpërfillnin diktaturën dhe dhimbjet që u shkaktonte ajo, me aq forcë e qëndrim fisnik e dinjitoz e s’u ndjenë kurrë viktima, po luftëtare që e sfiduen të Keqen dhe pjellat e saj, e u larguen nga kjo botë ashtu: dinjitozë e të papërkulun!
Ju falenderoj për këto poezi të Ali Asllanit që më shtynë me u kthye mbrapa në kohë, e me i prekë dhimbjet e mia që i dua, i respektoj, sepse janë dinjiteti i familjes sime atërore…!
.