At Ambroz Martini, rrëfen për jetën e vet…
Unë jam At Ambroz Martini, frat françeskan shqyptar, jam i lemë n’Theth të Shalës me datë 2 dhetor 1928. Në moshën 9 vjeçare kam ra në Shkodër e kam veshë zhgunin françeskan prej duerve të at Anton Harapit, njeri i madh në Shqypni, regjent i shtetit shqiptar, të cilin barbarët e kriminelat gjaksorë komunistë e kanë pushkatue, bashkë me 250 mijë shqiptarë, t’arrestuem, të dënuem e të pushkatuem barbarisht, pa gjyq.
Kam ardhë në Shkodër, me datë 16 shtatuer 1938, e jam veshë frat prej duerve të Padër Antonit. Aty kam gjetë gjakojtë e rij prej tana anve shqyptare, ndër të tjerë edhe Prek Pllumin, ma vonë ka me kenë at Zef Pllumi, që asht ndera e Shqypnisë e ndera e vendit.
Kanë kalue kohët derisa na, kena pa me sy gjana të ndryshme përgjat shekujsh e gjatë kohnave.
Me 7 prill 1939, na ka ardhë miku i padashtun miku i pamenduem, miku i padishruem: Mussolini fashist! S’e kena dashtë, s’e kena pranue e ka thye qafën mandej mbas 1943, me marre, turp edhe korì, e ka kalue në krahin e partizanëve për me mujtë me shkue të Itali te “Mamma mia”. Ne na kanë tradhtue, e kena mbetë si shtet, si popull e si njerz idealista, të tradhtuem.
Ma vonë mallkimi i Zotit, rrfetë e motit, komunizmi barbar e gjaksor sovjetik, bolshevik, raketik, ka ardhë te na me datë 29 nandor 1944.
Kjo asht dita e zezë e vërtetë!
Gjergj Fishta, Vinçenc Prennushi, Anton Harapi
Dita e rrënimit, dita e shkatërrimit, e Shqipnia krejtësisht asht transformue në nji vorr të gjanë e në nji burg të randë.
Kam pa me sytë e mi gjithçkafen, kam shkrue gjithçkafen, kam shënue gjithçkafen! Këtu ka kenë gjak, dajak e bukë aspak! Ky asht Parrizi, kjo asht mirësia, kjo asht bukuria e begatia e shteteve bolshevike, komunistë të pa Zot!
Për Shna Prende të vjetës 1948, kam marrë motrën murgeshë, vllanë 12 vjeç, e kam kalue Qafën e Pejës, bashkë me nji gjakue françeskan, ku si ai, si un ishim ushtarë me yll të kuq, jena nisë vetëm e vetëm me mujtë me u ba meshtarë. Se në Shqipni hyni i pafeu, mbaroi atdheu, e s’kisha kurrfarë shprese se mund të bahesha meshtar.
Zoti më ka ndihmue, e kam hasë rrugës ahe, pisha, breg, dellinja, çetina e harusha të murrme. Për mrekulli kena mbrritë në Mal të Zi, te daja i em, Vocërr Bala i Shalës, vllau i nanës seme. Për Vocërr Balën flet “Lahuta e Malcis”, kanga e gjashtëmbëdhetë “Kulshedra”.
Në Jugosllavi na kanë pritë shumë ma mirë se vllau. Shqiptari kje vllau, po kenka shumë ma i ndytë, shumë ma e mallkueme, shumë ma e idhtë thika e vllaut se thundra e shkjaut.
Tetë vjet kena ndejtë në Jugosllavi, në Mal të Zi. T’vorfën ata, t’vorfën edhe na, po na kanë pritë me nji bujari që u ka hije veç popujve të Ballkanit.
Ma vonë, kam ra në kontakt me ambasadën italiane, në Beograd, ku ishem student universiteti, e jam lidhë me Vatikanin, përmes ambasadorit Antonio Allegra, me gjeneralin e urdhnit Françeskan në Botë, Augustino Sepinckì. Ai ka dhanë urdhën me u përgaditë e me pritë.
Me 12 kallnor të vjetit 1954, unë, motra murgeshë, Padër Daniel Gjeçaj, dom Zef Oroshi, dom Nikollë Kimza, kena hi në tokën italiane. Në Firence e kam dorëzue motrën te murgeshat stigmatine, kurse unë e padër Danieli e kena mësy Romën mbas nji jave. Mbas dhjetë vjetve na kanë veshë zhgunën, e kanë paraqitë nevojën për mue me shkue në noviciatë, me e kalue edhe nji herë jetën e provës. Unë s’kam ndigjue kurrsesi, sepse i kam ba dhjetë vjet noviciatë nën komunizëm e bolshevizëm. Gjenerali ka kenë krah me mue, e ka thanë: “Fra Ambrozi e ka ba noviciatën dhjetë fish, prandej duhet me shkue menjiherë e me fillue universitetin e teologjisë në Fiesole të Firences!” Kam shkue, kam studjue, jam ba meshtar me datën 29 qershor 1957, në Itali. Kanë marrë pjesë tanë shqyptarët e mirë prej gyrbetit, e at’herë kam vazhdue edhe Universitetit tjetër, në Piazza San Marco, në Firence, në literatyrë moderne. Mbarue edhe atë, jam nisë si misionar në Shtetet e Bashkueme të Amerikës, me datën 16 kallnor 1970. Prej at’herë kam punue vazhdimisht, në Australi e Kaliforni, e gjithkund në Amerikë, po bazën e kam pasë në Armin Street 22 -50, në San Francisco, në Kuvendin e Shna Ndout, ndër fretën Françeskanë.
Në vitin 1974, asht paraqitë nevoja, kam marrë nënshtetësinë amerikane, m’kanë dhanë urdhën, (se na jena ushtarë), e jam nisë për Bruksel, ku ishin 25 mijë emigrantë politikë dhe ekonomikë shqyptarë. Atje kam ndejtë 23 vjet famulltar i katolikëve shqiptarë dhe mësues për gjuhën shqype për tanë shqiptarët.
Mbasi kanë kalue 23 vjet shërbim, at’herë kam kalue në pension, jam nënshtetas belg, (që e sheh prej flamurit që kam këtu). Mandej jam kthye në Itali, ku kam ndejtë edhe tri-katër vjet në Firence, me kenë afër motrës edhe vllaut, dhe prej mandej kam hy në Shqypni, për Pashkët e vjetit 2000.
Kam hy në Shqipni e gjithkush m’kanë thanë me siguri ke hy në ferrin e komunistave. Unë u kam thanë: Aty kam le, aty jam ba gati për frat fraçeskan shqiptar, aty due me zavendësue nji vorr. I kanë vra tanë meshtarët katolikë në tokën shqyptare, barbarët, vllaznit tonë shqyptarë, vllaznit tonë tradhtarë, e unë due me zavendësue nji vorr, kam ardhë jam shumë i lumë, e s’jam pendue kurrë, kam gjetë çerdhen e françeskanëve ku ka le gjuha shqype, që thirret gjuha doli, ku jetojnë fretën, ku punojnë fretën, qysh para kohës së Skënderbeut tash e 800 vjet.
Njiktu po m’sheh, njiktu po m’len e ishalla po mundem me vazhdue edhe 300 vjet me luftue për fe e për atdhe, si e shef të shkrueme edhe në mur këtu…
Zbardhi dhe përgaditi për botim Jozef Radi