Ati im… Bekimi
nga Uliks Fehmiu
Rrëfim njerzor i nji djali për artin e babait të tij
Uliks Fehmiu,
në një tekst të botuar
në ‘Filozofskimagazin.wordpress.com’,
rrëfen shkurt dhe bukur
historinë e të atit,
aktorit të madh, Bekim Fehmiu
Për të folur për të atin tim, Bekim Fehmiun, më duhet së pari të flas pak për gjyshin tim Ibrahimin. I lindur në vitin 1882, në Gjakovë, në një familje tregtarësh dhe intelektualësh, ka përfunduar shkollën për mësues dhe medresenë në Shkup.
Biografia e gjyshit tim më shkurt mund të rrëfehet në shembujt e emrave të fëmijëve të tij të cilët i kishte emëruar personalisht, duke u munduar që këta emra të jenë shqiptar (në vend të emrave turqisht dhe arabisht, që ishin të zakonshëm), emra që në mënyrë simbolike flasin për idealet të cilat ai kishte ndjekur.
E bija më e vjetër, Besa – fjalë e nderuar, betim dhe një lloj shenje mbrojtëse te shqiptarët; Shpresa – Shpresa për ditë më të mira për popullin shqiptar; Bashkim – i biri i parë – Bashkimi i popullit shqiptar; Arsim – Edukimi i popullit; Fatmir – Fati i mirë për popullin; im atë Bekim – Bekim për popullin; Afërdita – mëngjesi është afër popullit shqiptar; Luljeta – Lulja e jetës.
Me libër dhe me pushkë në dorë, ka qenë dora e djathtë e Bajram Currit, udhëheqësit të kryengritjes se shqiptarëve kundër turkut, në vitin 1912.
Si njeri ndër mësuesit e parë shqiptar, i dedikohet edukimit të popullit dhe hapjes se shkollave si në Kosovë, ashtu edhe në Shqipëri. Për këtë pushteti serbo – malazez e dënon me vdekje. Në kohën e Mbretërisë se Jugosllavisë, e ndjekin si mbështetës i Bajram Currit dhe i Fan Stilian Nolit. Gjyshin e ndjek edhe kryetari i Shqipërisë Ahmet Zogu, kërkon peng për kokën e tij mija dukat. Në vitin 1929, është arrestuar dhe izoluar në Valevë. Për këtë kohë, familja e tij jeton në Gjakovë, për t’u depërtuar të gjithë së bashku në Sarajevë, në vitin 1931, ku përveç tre fëmijëve të lindur, vijnë në jetë djemtë Arsimi, Fatmiri dhe, në vitin 1936, i ati im Bekimi.
Në vitin 1939, pas okupimit të Shqipërisë nga italianet, kalojnë në Shkodër ku gjyshi bëhet drejtor didaktik i shkollave fillore, ku edhe i lind e bija Afërdita. Pas rënies se Mbretërisë se Jugosllavisë në vitin 1941, familja kthehet në Kosovë, në Prizren, ku ai vazhdon punën edukative dhe patriotike. E arrestojnë edhe gjermanët. As në kohën e re të Jugosllavisë Socialiste nuk ndalet rrethi i golgotës ndaj familjes Fehmiu. Gjyshin e arrestojnë dhe pas një procesi të montuar dënohet. Pas lirimit nga burgu, vdes shpejt në vitin 1951.
Gjyshja ime Hedija, e lindur në Gjakovë në vitin 1908, ka ndjekur rrugën e gjyshit dhe të gjitha problemet. I ati im mendon se nuk ka gjetur mjaft fjalë adekuate për të përshkruar e gjithë atë që ka duruar dhe ka bërë nëna e tij. Gjenerata e babait tim Bekimit është gjenerata e parë në historinë e Prizrenit, e cila tërë shkollimin e ka kryer në gjuhën shqipet – nga shkolla fillore deri te gjimnazi. Pas gjimnazit babai bëhet anëtar i dramës shqipe në teatrin kombëtar rajonal – teatri i vetëm profesional në Prishtinë (përkatësisht në Kosovë). Në Akademinë e Teatrit në Beograd regjistrohet në vitin 1956, në klasën e profesorit dhe drejtorit të njohur Mate Milosevic. Kalon provimin dhe pranohet me kushtin që të mësojë gjuhën serbo-kroate. Teatri i Prishtinës i ndan bursë, por mallkimi të cilin e kanë shënuar “zotërat” politik në familjen Fehmiu e ka kapluar edhe babanë tim. Pas dy muajve ia ndërpresin bursën. Fal rektorit të Akademisë Dusan Matiç fiton shkollimin deri në fund të studimeve.
Shpejt e mëson gjuhën serbo-kroate, që në vitin 1960, të bëhet anëtari i rregullt i teatrit më të mirë – i teatrit të dramës jugosllave. Edhe në ditët e sotme profesorët në akademinë e teatrit (Fakulteti i arteve dramatike) e përmendin babanë tim si shembull i talentit të jashtëzakonshëm dhe pas gjithash student i çmuar, dhe unë si student i po të njëjtit fakultet i kam dëgjuar këto. Deri në vitin 1967, kur jep dorëheqje në teatrin e dramës jugosllave për shkak të trajtimit të keq, bëhet artist i lirë, ka luajtur më shumë se 40 episode, role dytësore dhe disa kryesore, duke përfshirë edhe rolet në Atelje 212. Dy herë ka qenë asistent i regjisë te profesori Miloseviç në Rikardin III dhe Otkriću Dobrica Qosić. Xhiron edhe filmat Roj, Put, Tople godine, Protest, Deps, Pavle Pavlović, etj.
Pas suksesit të madh të filmit Skupljači perja me regji të Aleksander Petroviçit, ku luan rolin kryesor – Beli Bor (filmi është lauruar me dy çmime në festivalin e filmit Cannes në vitin 1967, dhe është nominuar për Oskar në vitin 1968.), fillon karriera e tij ndërkombëtare dhe bëhet ylli i parë botëror nga ky rajon dhe nënshkruan shumëvjeçare me producentin italian Dino de Laurentis. Bëhët krenaria e ish Jugosllavisë. Kryesisht xhiron në Europë, SHBA, Amerikën Jugore, Afrikë dhe Azi. Ka luajtur në gjuhën shqipe, serbo-kroatisht, maqedonisht, rome, turqisht, spanjisht, anglisht, frëngjisht dhe në gjuhën italiane.
Edhe sot shikohen filmat e njohur dhe serialet televizive në të cilat ka luajtur, siç janë Odiseja e Homerit me Irena Papas, Avanturistët me Candice Bergen dhe Olivia de Havilland, ku ka luajtur rolin kryesor – pleibojin Porfirija Rubiros, Dezerter me John Huston, me Richard Crenn, Chuck Connorsom; Licenca për të vrarë me Ava Gardner, Dirko Bogard, Timothy Dalton…, Java e zezë e John Frankenheimer me Martheo Keller, Libera, dashuria ime me Claudio Cardinale, Salon Kitty me Ingrid Thulin, Helmut Berger… dhe shumë tjerë.
Për të fituar rolin kryesor në produksionin e filmit multibuxhetor të Paramount-it Avanturistët (The Adventurers, 1969), me regji të Lewis Gilbert i është dashur të mësoj gjuhën angleze për 10 javë. Rolin e ka fituar në vitin 1968, kur kam lindur unë. Në nder të babait tim është organizuar pritje e madhe në hotelin Pierre në New York ku është ai, në shoqërinë e yjeve tjerë të filmit Avanturistët (Me Olivia de Havilland, Candice Bergen, Anna Moffo, Ernest Borgine, Ferndando Reyom, Rosano Brazzi, Charles Aznavour…), me ftesa të veçanta të zgjedhura është prezantuar si ylli i ri i filmit. Në këtë rast babai im ka mbajtur të stilizuar kostumin kombëtar shqiptar.
Ka xhiruar më shumë se pesëdhjetë filma në shumicën e tyre ka luajtur rolet kryesore. Në shenjë proteste për shkak të propagandës antishqiptare dhe përhapjen e urrejtjes ndaj popullit shqiptar, babai im në vitin 1987 demonstrativisht lëshon shfaqjen në Beograd Madam Kollontaj (Agnete Pleijel) ku demonstron rolin e Leninit dhe Stalinit dhe përshëndetët publikisht me aktivitetet artistike në ish Jugosllavi.
Roli i fundit të cilin e ka luajtur për televizionin italian ka qenë Josipi i shenjt në filmin Djali me emrin Isus (Un bambino di nome Gesù, 1987) me regji të Franco Rossi, i cili është shfaqur edhe në televizionin amerikan. Skenaristi dhe producenti Francesco Saardamagli ka thënë: “Bekim Fehmiu është i vetmi aktor internacional nga vendet komuniste lindore, i cili ka xhiruar në perëndim, përreth 20 vite, duke shpërthyer perden e hekurt, deri te shfaqja e Gorbaçovit dhe rënia e murit të Berlinit.”
Filmi i fundit të cilin e ka xhiruar është Gjingis Kan (Gengis Khan, 1992) me regji të Kena Annakin në të cilin ka luajtur edhe Charlton Heston.
Pas Aleksandër Moisiu, aktor i parë nga gjysma e parë e shekullit XX, babai im aktori i parë internacional shqiptar në gjysmën e dytë të shek XX.
Shpërbërja e Jugosllavisë, luftë e tmerrshme vëllavrasëse, shkatërrimi i Vukovarit, bombardimi i Dubrovnikut, rrethimi disavjeçar i Sarajevës, lufta në Kosovë, bombardimi i Republikës Federale të Jugosllavisë kanë bërë më shumë që babai im të tërhiqet. Është tërhequr nga skena, çka për aktorin është gjeja më e fuqishme dhe më e bukur. Është tërhequr në heshtje – në protestë!
Hamleti kishte thënë “…ka mbetur heshtja”.
Përktheu: Sarandë Rugova
http://www.arberianews.com 8 dhjetor 2015
Pse jam lindur në Sarajevë?
(Bekim Fehmiu lindi në Sarajevë me 1 qershor 1936)
Më thuaj, pse jam lindur në Sarajevë? Si keni arritur ju nga Gjakova atje?
-Eh, biri im, është histori e gjatë ajo!
Mbeta jetim. Pa baba, me nënën, Hilin dhe vëllezërit e vegjël, Xhaferin e Mazllumin. Isha tetë vjeç. Xhaxhallarët na e grabitën pasurinë. Kur u bëra vajzë, yt atë ma kishte hedhur syrin. E çoi si mësit Bajram Currin…
Vetëm pesë javë pas martesës, na e mësynë xhandarët. Yt atë dhe unë, nga një kapixhik në tjetrin, dolëm në Çabrat e në malësi të Gjakovës. Kuku, çfarë turpi! Qesh e detyruar që në ferexhe ta kalëroja babain tënd për ta kaluar not Drinin. Ikëm në Shqipëri. Përsëri arratisje. Ai keqëbërsi, Ahmet Zogu, kishte dhënë njëmijë dukat të më kapnin të gjallë, sepse e dinte se ashtu yt atë do të dorëzohej. U kthyem prapë në Kosovë, fshehurazi. Nuk e dije ku qe më keq!
-Në Shkodër më kanë thënë se babanë dy herë e kishin dënuar me vdekje serbët dhe malazezët. Pse?
-Sepse nëpër xhami dhe nëpër kthina i mësonte fëmijët dhe të rriturit të lexojnë dhe të shkruajnë shqip.
-Po si arritët pra në Sarajevë?
-Paj, ta thashë! Yt atë kurrë nuk rrinte i qetë. Gjithmonë i fuste hundët gjithandej. Xhandarët gjithmonë i viheshin pas. Këtu xhandarët, e atje Zogu.
-Dhe?
-Dhe asgjë! Atë e kapën dhe e çuan në Valevë. E mua, me tre fëmijë – Bashkimi i kishte tre muaj e gjysmë – me nënën time dhe nënën e babait tënd na futën në një vagon për kafshët nën rojen e xhandarmëve, pastaj në burg në Ferizaj, në burg në Nish, më pas në Sarajevë. Atje na dëbuan si emigrantë! Ja kështu… Eh, biri im! Jeta ime është një roman. Eh, qofsh ti me jetë, vitet më të bukura për mua ishin në Sarajevë.
Shikimi i Dijes tanimë bridhte diku. E ngriti vetullën, iu shfaq buzëqeshja në fytyrë.
-Pse i keni mbajtur të fshehura të gjitha këto nga ne? Unë për këto po dëgjoj për herë të parë! Pse nuk më ke treguar?
-Fëmijët nuk do të duhej të dinë gjithçka.
I putha duart e saj të bardha e të buta.
-Hajde, caktoje, kur do të shkojmë në Sarajevë?
-Me vullnetin e Zotit! Si të jetë kësmeti.
Duke e ndarë kështu vetminë e Dijes, për herë të parë e zbulova jetën e saj dhe të babait.
Bekim Fehmiu, “Shkëlqim dhe Tmerr”, pjesa e dytë, faqe 481-482
Postuar nga Drita Krasniqi, 2 qershor 2017