Atje ku kam mëmë e atë…
nga Pertefe Leka
në përkujtim të Dr. Martin Ivanajt
Origjina e familjes Ivanaj është e
dokumentuar qysh prej viti 1444,
(dokumentat ndodhen në arkivat e Tiranës)
ku janë regjistruara 17 gjenerata
në pemën gjenealogjike
të kësaj familje të hershme shqiptare…
.
Maji i luleve i vitit 1995, mbuloi me bukurine e vet atdhetarët patriotë për t’u prehur në tokën e të parëve. Mbas kthimit te eshtrave te Faik Konicës në atdhe, u rivarros edhe doktor Martin Ivanaj, i cili vdiq në Stamboll në Maj të vitit 1940, në një azil emigrantësh në moshën 52 vjeçare.
Me një përkushtim për babën e vet, Drita Ivanaj kthen nga syrgjyni i largët eshtrat e të ndjerit në Shqipërinë amë që të mos i rëndonte me dheu i huaj. Drita përmbushi kështu një detyrë duke qetësuar shpirtin e vet, ajo çoi në vend një amanet duke bashkuar dy vëllezërit Martin e Mirash Ivanaj, të cilët në të gjallë të tyre ishin shembull i vllazërisë.
Dr. Martin Ivanaj ishte lindur në Podgoricë, më 1888, nga një familje të shpërngulurish nga trevat tona jashtë kufijve veriorë, zona e Trieshit.
Origjina e kësaj familjeje është e dokumentuar qe nga vitit 1444 (dokumenti ndodhet në arkivin e Tiranës) ku janë të regjistruara 17 gjenerata ne pemen familjare. Babai i Martinit, Doda, dhe Xhaxhai i tij, Leka, qenë aktiv në ngjarjet e Lidhjes së Prizrenit. Për këtë aktivitet, turqit e kishin dënuar Dodën tre herë me vdekje. Kjo gjë u bë shkak për shpërngulje dhe varfëri, duke lënë pronat e tyre në Begaj (Triesh) dhe duke endur nëpër malësi.
Rinia e Martinit nuk mund të kuptohet pa vëllanë e tij më të vogël, Mirashin, të cilët plotësonin njeri-tjetrin, duke dhënë së bashku një figurë dinjitoze e të respektuar, jo vetëm gjatë studimit në shkollë, por edhe në institucionet ku ata punuan.
Dy vëllezërit u shkolluan në Beograd, ku gjatë kësaj periudhe ata qenë edhe bashkautorë të një libri me poezi “Epopeja e Njeriut” të sjellë në shqip nga Lazër Radi. Me vonë ata u shkolluan në Romë, duke qënë student të shkëlqyeshëm të atij Univrsiteti. Martini, më 1921 fitoi të drejtën e Ph. D. Jurisprudencë. Përsëri të dy vëllezërit janë bashkautorë të një drame te shkruar në italisht. Studimi i tezës së doktoraturës rreth Kaunit te Lekë Dukagjinit dhe ligjeve e zakoneve të vjetra të veriut që nga lashtësia, e vunë Dr. Martinin në radhën e studiuesve. Rreth vitit 1932, ai e praktikoi ligjin në Shqipëri. Zotësia profesionale autorësia e dy kodeve te shkruara të atij civil e penaal, gjithashtu drejtësia e gjykimit e ngritën atë në pozitën e Kryetarit të Gjykatës së Kasacionit në Shqipëri.
Kurora e martesës me profesoreshën italiane, Giuzeppina Pogliotti, i solli Martinit trashëgimtaren e vetme, Dritën, të cilën vëllezërit e pagëzuan me këtë emër të bukur shqiptar që t’iu ndriçonte degëzimin e pemës familjare, Ivanaj.
Familja e Martinit së bashku me të vëllanë Mirashin jetuan në një shtëpi që sapo e kishin ndërtuar në Tiranën e Re në një harmoni familjare.
Profesoresha Poligotti u përshtat mjaft mirë në familjen shqiptare, duke mesuar edhe gjuhën shqipe si dhe zakonet e vendit.
.
.
Këtë bashkëjetesë lumturie e prishi pushtimi fashist në Shqipëri, me të cilin vëllezërit Ivanaj nuk mund të përshtateshin kurrë, përkundrazi ishin gati të luftonin kundër okupatorit me armë në dorë. Pengesa e organizimit të rezistencës nga Qeveria e Zogut bëri që vëllezërit Ivanaj të emigronin si azilantë politikë në Stamboll, ndërsa Drita, e cila vazhdonte shkollën fillore në Tiranë u detyrua të shkonte në drejtim të Italisë së bashku me nënën e saj, ku kishte gjyshërit, gjithmonë me mendimin se do të bashkoheshin së shpejti në Shqipëri.
Situata e vështirë që u krijua nga helmi i ndarjes prej atdheut e familjes, ia shkurtuan jetën Dr. Martinit, i cili mbylli sytë në vend të huaj, larg vendlindjes në vitin 1940. Ndërsa Dr. Mirashi mbas përcjelljes së vëllait priste ditën të kthehesh në Shqipëri për t’i shërbyer me dashuri e përkushtim vendit të vet. Fatkeqësisht, ardhja e profesorit të nderuar, dhe intelektualit erudit, i vuri në lëvizje njerëzit e diktaturës komuniste, duke e provuar karakterin e tij në kalvarin e mundimeve, por ai mbeti ashtu: Mirash i paepur!
Drita, e mbetur tashmë vetëm me nënën patën mundësinë të emigronin në SHBA, mbasi kishin pasaporta shqiptare.
Duke vazhduar rrugën e prindërve, Drita me guxim e optimizëm përballoi vështirësitë e emigracionit, duke triumfuar në rrugën e edukimit dhe në ushtrimin e profesionit jo si të tjerët, por mbi të gjithë. Megjithëse larg babait, Drita s’pushoi së kërkuari të vërtetat e jetës për babanë dhe xhaxhanë e saj.
Në një udhëtim që bëri në Stamboll më 1978, për të nderuar kujtimet e babait, ajo krijoi mundësinë për të mbledhur atje të dhëna të hollësishme rreth tij. E në fakt, ajo gjeti shumë dokumenta dhe relike të babait të saj, të ruajtura nga një familje shqiptare, të cilët edhe sot i kujtojnë me mirënjohje të thellë. Prononcimi i Dritës në “Zërin e Amerikës” vizita e saj në trevat shqiptare jashtë kufijve, zgjuan interesimin e njerëzve që e njihnin familjen Ivanaj për t’iu përgjigjur asaj për ç’dinin e mbanin mend. Mundësia për të komunikuar drejtpërdrejtë me miqtë e familjes u realizua vetëm mbas shkatërrimit të komunizmit në Shqipëri. Vizita në Shqipëri i solli Dritës shumë takime me autoritetet e vendit, sepse eksperienca e saj në fushën e biznesit e të kompjuterit e ofruan atë si eksperte për të cilën kishte nevojë Shqipëria. Nuk është e lehtë të vesh në vend atë çfarë të tjerët e kanë shkatërruar e mohuar ndër vite. Për karakterin e Dritës është ndjenjë e lartë përgjegjsie që të mbijetojë deri sa të përmbushë ndershmërisht fizionominë e familjes së saj të shpërndarë padrejtësisht. Martin e Mirash Ivanaj kishin në biblotekën e tyre 16.000 libra, nga të cilët nuk gjendet një. Prandaj, Drita është në hapat e para të punës së saj, për t’i ngritur një memorial prindërve të saj e në nderim të tyre.
.
“Për Atdheun – Së bashku në jetë, dhe në vdekje!”
.
Drita Ivanaj u befasua kur erdhi në Shqipëri. Ajo gjeti një opinion të ndezur dhe një mendim pozitiv për familjen e saj. Ajo lexoi dhjetë kumtesa e artikuj të botuar për Dr. Mirash Ivanaj, ashtu takoi edhe studiues nga Gjykata e Kasacionit në Shqipëri për të jatin, Martin Ivanaj. Me interesimin e saj të veçantë, Drita po e rilind edhe një herë familjen Ivanaj. Gjithçka që ka mbledhur në vite ajo po i fokuson në Shqipëri, në shtëpinë e saj që të vejë në vend emrin e familjes së persekutuar. Premtimi i Dritës në konferencën që iu kushtua Dr. Mirash Ivanaj, në Tiranë, 22 shtator 1993; se shtëpia e saj do të jetë një qender kulturore për rininë shqiptare po bëhet realitet. Fondacioni “Ivanaj” do të veprojë së shpejti dhe gjenerata e re do të mësojë në këtë qendër kulturore, do të mësojë veprën dhe shembullin e familjes Ivanaj, për t’i shërbyer me vetmohim kombit dhe atdheut.
.
Botuar për së pari në revistën “Trojet Tona”, shtator-tetor 1995