Dashuni
tregim nga Guy de Maupassant
(Tri faqe nga libri i nji gjahtari)
Pak përpara lexova në rubrikën e ngjarjeve të ndryshme të nji fletorje nji dramë dashunije. Njani kishte vra nji grue, mandej e kishte vra dhe vehten; pra e kishte dashtë. Ç’na intereson Ai dhe Ajo! Vetëm dashunija e tyne m’intereson; dhe nuk m’intereson aspak pse më prek në zemër ose pse më habit e pse më trondit, porse pse ma sjell në mend nji kujtim të rinisë sime, nji kujtim të çuditshëm gjuetije, ku Dashunija m’asht paraqitë ashtu sikurse u paraqiteshin të krishtenëve të parë kryqat në mes të qiellit.
Unë kam le me të gjitha instinktet dhe ndjenjat e njeriut primitiv, i frenuem nga arsyetimi dhe nga emocionet e nji njeriu të civilizuem. Due me epsh gjuetinë, po bisha e përgjakun, gjaku mbi pupla, gjaku në duert e mija ma shtrëngojnë zemrën dhe bajnë që ajo të pushojë së rrahuni.
At vjet, aty kah fundi i vjeshtës, të ftoftit mbrrini menjiherë, dhe kushërini im Karl dë Rivoli më ftoi me shkue me te, me gjuejtë rosa buzë kënetash në ferk të diellit.
Kushërini im, burrë atlet kund nja dyzet vjeçar, qimekuq, shum i fortë dhe me mjekërr të dendun, fisnik katundi, njeri gjysëm shtazë, por i dashtun, me karakter të gëzueshme, besnik dhe i pajisun me at natyrë gazmore galeze, e cila e ban të kandshëm dhe njeriun e thjeshtë, banonte në njilloj shtëpije kështjellë të katundit, në nji luginë të gjanë kah kalonte nji lum. Pyjet mbulojshin kodrat në të djathtë e në të shmajtë të lumit, pyje të vjetra aristokratësh ku qëndrojshin ende druj të madhnueshëm e ku njeriu gjindte gjahun ma të rrallë shpendësh të krejt asaj pjese së Francës. Ndonjiherë aty njerzit vritshin dhe shqipoja, ndërsa zogjt kalimtarë, të cilët pothuej kurr nuk kalojnë nëpër viset tona shum të popullzueme, ndaloheshin gati domosdo n’ato grumbuj degësh shekullore, thue se aty kishin njoftë dhe kishin zbulue nji kand të vogël pylli kohnash të vjetra, i cili kishte qëndrue aty t’u shërbente si strehim gjatë kohës së shkurtë të tyne, kushtue pushimit të natës.
Në luginë ndodheshin livadhe të mëdha, të vadituna prej vijash uji dhe të ndame me gardhiqe drizash; mandej, atje larg, lumi i kanalizuem deri aty, derdhej në nji kënetë të gjanë.
Kësaj kënete, ma i mrekullueshmi vend gjuetije që kam pa deri më sot, kushërini im i kushtonte tanë kujdesin e tij dhe e rregullonte ate si ndonji park. Nëpër kallmishten e hapët që e mbulonte at kënetë dhe që shkaktonte aty gjallni, shushuritje dhe trazim, kushërini im kishte hapë disa shtigje të drejta, nëpër të cilat barkat e cekta, që çoheshin dhe drejtoheshin me huj të gjatë, përvidheshin të heshtuna mbi at ujë amull, tue i prekë kallamat, tue i vu në të hikun nëpër barishte peshqit e shpejtë, dhe tue i detyrue pulegrat me u zhytë, kokat e zeza majuce të të cilave dukeshin menjiherë.
E due ujin me nji afsh të pafrenueshëm: detin, edhepse asht shum i madh, shum i shqetsuem, ndonse asht e pamundshme me mbizotnue mbi te, lumejt, aq të bukur, por që kalojnë, dhe sidomos kënetat, ku rreh pulsi i jetës së panjoftun i gjithë atyne shtazëve uji. Këneta asht nji botë e tanë mbi tokën, botë e ndryshme që ban nji jetë të vehten, që ka banorët e vet të palëvizshëm dhe udhtarët e kalimtarët, zanet, zhurmat, e sidomos msheftësitë e veta. Hera-herë asgja nuk asht ma e tronditshme, ma e shqetsueshme dhe ma e frikshme për njeriun se sa moçali. Nga rrjedh ajo frigë që qëndron pezull mbi ato rrafshina t’ulta mbulue me ujë? A mos vallë nga shushuritjet e mjegullta të kallamave, nga ndriçimet e çuditshme, nga heshtja e thellë që i mbështjell në netët e qeta ose nga shtresat e çuditshmé të mjegullave që përhapen nëpër kallama porsi rrobe të vdekunish, apo nga gërgërimi i pandieshëm, aq i lehtë, aq i ambël e hera-herë ma i tmershëm se sa topi i njerëzve ose rrufeja e qiellit, që e ban kënetën të përngjashme me viset e andrrave, me viset e frikshme që mëshefin në vehte nji sekret të panjoftun e të rrezikshëm?
Jo, diçka tjetër gufon s’andejmi, nji tjetër mister ma i thellë, ma i randë valvitet mbi mjegullat e denduna, ndoshta vetë misteri i krijimit! Sepse, a nuk lëvizi, a nuk u dridh, a nuk zu fill mu n’ujin amull e të përlloçun, në lagështinën e randë të tokave të mbytuna e nën nxehtësinë e qiellit embrioni i parë i jetës?
Te kushërini im mbrrina në mbramje. Cegma ishte aq e madhe sa me i thërmue gurët.
Gjatë darkës në sallën e madhe, ku mbi rafte, në mur e në tavan ndodheshin plot zogj të mbushun me kashtë, me krahë të hapët, ose ishin vendosë mbi dega të vjerruna për gozhda: krahathandra, gata, bufa, melixhae, gjeraqina, huta, fajkoj e tjerë, kushërini im, i cili i përngjante poashtue ndonji shtaze së çuditshme visesh të ftofta, i veshun me nji setër lëkurë foke, më tregonte se çka kishte ba gati mun për at natë.
Duhet të niseshim n’orën tre e gjysë të mëngjesit, për të mujtë me mbërri aty kah ora katër e gjysë në vendin e zgjedhun për pritë. N’at vend ai kishte ndërtue njifarë kasolle me copa akulli që të strehoheshim pak nga era e tmershme, e cila i prin ditës; nga ajo erë e ngarkueme me të ftofët që e shkyen mishin porsi sharra, e copton porsi tehu, e shpon porsi gjylpanat e helmueme, e dredh porsi danat dhe e djeg porsi zjarmi.
Kushërini im i fërkonte duert:
-Kurr nuk kam përjetue nji cegëm të këtillë. – thonte – Qysh n’orën gjashtë të mbramjes temperatura ka qenë dymbëdhetë nën xero.
Shkova e rash në shtrat menjiherë mbas darke dhe më zu gjumi, i ndriçuem nga drita e flakës që po kallej në votër.
Kur ora ra tri herë, më zgjuen. Edhe unë tash e vesha qyrkun me lëkurë dashi dhe u takova me kushërinin tim Karlin, i cili ishte mbulue me nji peliçe lëkure ariu. Mbasi i pimë për ngut nja dy a tri filxhana kafe të nxehtë valë e mandej nga dy gota shampanjë të fortë, u nisëm, të ndjekun prej nji rojtari dhe nga qejt tonë – Plonzheonit dhe Pjeroit.
Porsa bamë hapat e parë jashtë, e ndjeva vehten të ngrimë deri në palcë të kurrizit. Ishte nji nga ato netët kur toka duket e vdekun prej të ftoftit. Ajri i ngrimë paraqitte nji qëndresë dhe bahej i prekshëm, aq fort dhimbta na shkaktonte; asnji puhi nuk e lëvizte; ashte dendësue e ishte ba i palëvizshëm; na brente, na e përshkonte trupin, na thante, mbytte pemët, bimët, insektet madje dhe vetë zogjt e vogjël që bijshin prej degëve në trollin e fortë, e shtangoheshin dhe ata si toka, të shtrënguem prej të ftoftit.
Hana, në çerekun e katërt, krejtësisht e anueme në njanën anë, fare e zbetë, dukej e molisun në mes të hapsinës, dhe aq e dobët sa që nuk mund të lëvizte ma, por dukej sikur qëndronte atje nalt e shtangueme, e paralizueme prej ngricës së vrazhdë të qiellit. Lëshonte mbi botën nji dritë të thatë dhe të trishtueshme, at dritë të pashpirt dhe të zbetë, të cilën na e lëshon çdo muej në fundin e mbushjes së saj.
Karli dhe unë po ecshim brî njani tjetrit, me shpinën të kërrrusun, duert në xhepa dhe pushkët në krah. Këpucët i kishim mbështjellë me lesh që të mujshim me ecë pa rrëshqitë mbi lumin e ngrimë, dhe pa ba asnji zhurmë; dhe unë shikojsha avullin e bardhë që dilte prej hundëve të qejve tonë sa herë që lëshojshin frymë.
Mbrrimë shpejt në brigjet e kënetës dhe ia mbajtëm njanit prej atyne shtigjeve të thata në mes të kallamave që futej nëpër at pyll t’ultë.
Brrylat tanë, tue u prekë për gjethët e gjatë që dukeshin si shirita, lejshin mbas nesh nji zhurmë të lehtë, dhe aty fillova ta ndiej vehten të pushtuem ma fort se kurr ndonji herë tjetër, prej nji tronditje të fuqishme dhe e rrallë që ngjallin në mue kënetat. Kjo ishte e vdekun
prej të ftoftit nga se na ecshim mbi te, në mes të kallmishtes së saj të thame.
Atëherë, ashtu i mbështetun në kokërr të shpinës, fillova ta sodis hanën e deformueme, e cila kishte katër brima, shikue nëpërmjet të mureve mezi të tejpashme të kësaj shtëpize polare.
Por të ftoftit e kënetës së ngrime, të ftoftit e atyne mureve, të ftoftit që lëshohej prej hapsinës më përshkoi pa kalue shum kohë në mënyrë aq të tmershme saqë fillova të kollitem.
Kushërini im Karli filloi të shqetsohet.
-S’do të thotë gja nëqoftëse nuk do të vrasim sot gjah të shumtë, – tha, – nuk dëshiroj të marrish ndonji flamë; tash do ta ndezim zjarmin.
Dhe i dha urdhën rojtarit me këputë kallama.
Bamë nji grumbull kallamash në mes të kolibës, e cila ishte e shpueme në maje që të mund të dilte tymi s’andejmd, dhe, kur flaka e kuqe u ngjit mureve të tejpashme e të kristalta, muret filluen të shkrihen ngadalë, paksa me thanë, thue se ata gurë akulli ishin djersitë. Karli, i cili kishte qëndrue jashtë, më briti:
-Pa eja të shofish!
Dola dhe mbeta i hutuem nga habija. Kësolla jonë në formë konike kishte pamjen e nji diamanti të përbindshëm me zemër të zjarrtë që po gufonte papritmas mbi ujin e ngritë të kënetës. Dhe mbrendë shifeshin dy forma fantastike – ato të qejve tanë që po nxeheshin.
Por nji britmë e çuditshme, nji britmë e humbun, nji britmë endacake kaloi mbi kokat tona. Flaka në oxhakun tonë po i zgjonte shpezët e egra.
Asgja nuk më shqetson aq fort sa kjo zhurmë e parë jete, të cilën nuk e shofim, dhe që kalon nëpër ajrin e errët aq shpejt, aq larg, para se të duket në horizont drita e parë e ditëve të dimnit. N’at orë të ngrime t’agimit më duket që ajo britmë tue ikë asht nji psherëtimë e shpirtit të botës!
Karli tha:
-Fikeni zjarmin! Qe, po del agimi.
Dhe përnjimend, qielli po fillonte të zbehej dhe tubat rosave t’egra kalojshin fluturimthi si njolla të shpejta formash së gjata, të cilat zhdukeshin në hapsinë.
Nji dritë shkrepi në terr. Karli kishte gjuejtë me çifte, dhe dy qejt u lëshuen vrap.
Atëherë, për çdo minut, herë ai e herë unë merrshim në shej shpejt e shpejt, porsa dukej përmbi kallama hija e ndonji tube që fluturonte. Ndërkohë Pjeroja e Plonzheoni, tue dihatë dhe të gëzueshëm, na i sillshin shpezët e përgjakuna, syni i ndonjanës prej të cilave herë-herë na shikonte akoma.
Dita kishte dalë. Nji ditë e qartë me qiell të kaltërt; dielli dukej në fund të fushës dhe na po mendojshim me u kthye, kur dy zogj me qafë të drejtë e krahë të hapët rrëshqitën fluturimthi mbi kokat tona. Unë gjuejta. Njani sish ra pothuej para kambëve të mija. Ishte nji rosë e egër me bark ngjyre t’argjentë. Atëherë, në hapsinën përmbi ne, nji za, nji za shpendi briti. Qe ai nji ankim i shkurtë, i çjerrun; dhe shpendi i vogël që kishte shpëtue filloi të sillet në kaltërtinë e qiellit, përmbi ne, tue e shikue shoqen e vet të vdekun, të cilën unë po e mbajsha në duert e mija.
Karli, në gjuj, pushkën të ngrehun, synin si shkëndija, e përgjonte, tue pritë që të vinte mjaft afër.
-E ke vra femnën, – tha – mashkulli tash nuk do të shkojë.
Dhe me të vërtetë që nuk po shkonte; sillej vazhdimisht dhe qante rreth nesh. Asnji rrënkim, shkaktue prej vuejtjes, nuk ma ka shkye zemrën kurr ndonji herë sikurse ajo këlthitje e pikllueshme, si ai qortim vajtues i atij shpendi të ngratë, të braktisun në hapsinë.
Herë-herë ikte nga kërcnimi i pushkës, e cila përcillte fluturimin e tij; dukej i gatshëm të vazhdojë rrugën e vet nëpër qiell e ashtu i vetëm. Por, tue mos mujtë me marrë nji vendim t’atillë, kthehej menjiherë për të kërkue femnën e tij.
-Lene për tokë, – më tha Karli, – do t’afrohet menjiherë.
Dhe me të vërtetë që po afrohej, tue mos pasë kujdes për rrezikun, i marrosun nga dashunija e tij shtazore për shtazën tjetër, të cilën e kisha vra unë.
Karli gjuejti; thuese e këputi fillin, i cili e mbante pezull shpendin. Pashë diçka të zezë tue ra; ndëgjova ndër kallama zhurmën e shpendit që ra. Dhe Pjeroja ma solli.
I futa që të dy, tashma të ftoftë, në të njajtën torbë gjuetije… dhe po at ditë u nisa për Paris.
.
– Përktheu Anton Çetta
.
(Përgatiti për publikim Agim Morina)