Disá vjerrsha të Salvatore Quasimodo-s
përkëthye nga Ernest Koliqi
Në gjymsën e dytë të qershorit 1968, vdiq n’Amalfi, ku ndodhej si mis i njâj komisjoni për të shênjue nji çmim poezije, Poeti zâmadh, Çmim Nobel, Salvatore Quasimodo. I lindun në Sirakusa në 1901, nga nji familje e vobekët, kreu studimet me shum vishtirsí, tue qindrue si nëpunës në nji zyre të vogël shtetnore. Kaloi prej Sicilís mâ parë në Romë e në Firenze e mâ vonë zûni vend në Milan, ku trupí i tij u suell për vorrim.
Të parat përpjekje poetike i paraqiti në 1930 në vëllimin me titull: Ujna e dhéna. Mandej botoi njânin mbas tjetrit edhe vëllime tjera vjerrshash, qi ia bânë të njoftun emnin n’atdhe e jashta atdheut. Me 1940, duelne përkthimet e tija nga klasikët grekë e romakë, të cilat u pritën me miratim të madh nga kritikët letrarë. Ngjitas me Ungaretti-n e me Montale-n, Quasimodo njehet si shprehës i shquem i frymës së kohnave të reja. Poezija e tij ndoq në fillim rrymbën e ermetizmit, por erdhi shkallë-shkallë tue u bâ mâ korale. Nuk e harroi kurr vendlindjen: Sicilija, zêmër e Mesdheut, trevë ku lulzuen në rrjedhje të moteve qytetnime të ndryshme, i dhuroi frymzimet mâ të lume. N’at ujdhesë shkëlqei qytetnimi helenik e në gjak të Quasimodo-s lëvizte gjillesa e tij kështu qi edhe pëlhura ligjiruese e vjershave mâ të mira përsritte thjeshtësín e njiherit fuqín skalitëse të lyrikve grekë të lashtësís.
Salvatore Quasimodo shkroi mirsisht në të përkohëshmen Ore Nr. 25 – Nuova Serie – 5 Seltembre 1963 – pag. 28) mbi përkthimet italisht të lyrikve shqiptarë botue nga Ernest Koliqi në vëllimin Antologia della lirica albanese(Milano 1963) tue u shtrî n’at reçensim edhe mbi fazat e ndryshme të zhvillimit historik të poezís shqiptare. Këtu po paraqesim të përkthyeme shqip disa ndër lyrika mâ të njoftuna të Quasimodo-s.
[Kjo hymje, pa emën autori, mund të jetë shkrue nga Martin Camaj, i cili asokohe ishte kryeredaktor i “Shêjzave”.]
★ – Dhe arrîn mejhera mbrâmja
Çdokushi rri vetëm mbi zêmër të tokës
shporue prej nji rrezjeje dielli
e arrîn mejhera mbrâmja.
★ – Erë në Tindari
Tindari, t’njof të butë
n’rreth kodrash t’gjâna i mvarun përmbi ujnat
të t’âmblave ujdhesa të hyut,
sot më sulmon
dhe priresh mbi zêmër.
Ngjitem kreshtave humbnerave ajrore,
mendueshëm n’erën e hàlave,
e tuba e shokve kamb-leht’ qi më përsjell,
largohet n’ajr të shpatitt
val’ tingujsh e dashnije,
e ti prej t’cilit
vishtirshëm unë u ndáva
m’rrëmben me tut’ hijesh dhe heshtjesh
dikúr streha âmbëlsísh bukur të shpeshta
dhe vdekje shpirti.
T’âsht e panjoftun toka
ku përditë un’ humbas
e rrokje të mshefta ushqej:
tjetër drit’ përmbi xhama t’i shkoq’ fletët
n’veshën e natës,
e haré qi nuk âsht e imja
t’pushon n’prêhen.
Mërgim’ â’ i ashpër,
kërkesa e harmonís qi ndryjshem n’tý
n’rrebullí shëndrrohet sot
të nji vdekjeje së parakohëshme;
e çdo dashní mbulojë âsht e disprimit,
hap i hesht’shëm n’errsí
ku më caktove vendin
nji buk’ të thart’ me thye.
Tindari, kthe i qetë;
m’zgjon nji mik i njerzishëm
e m’fton t’sodis nga nji shkamb qiellin
dh’un’ frigacak i shtîhem kúj nuk din
se ç’erë e thell’ desht t’m’përpinte.
★ – Tash qi drita po zbardhë
Àsht nata n’e sosun dhe hâna
po shkrîhet dal-dal’ n’qiell të qetë,
prendon n’vija t’újit.
E kështu kaloj shtatorin në kët dhé
fushash, e t’blerta jan’ livadhet
sikur ndër lugina të jugut kah prendvera.
Unë i u shtëmanga shokvet,
edhe e mshefa zêmrën mbrenda mureve t’vjetra
për me ndejun vetëm me t’kujtue.
Sa larg jé, shum mâ larg se hâna
e qiellit tash qi drita po zbardhë
e mbi gur t’udhës kërset thundra e kvalve.
★ – Engjulli
Po flên engjulli
mbi drandofille ajri,
i bardhë,
e n’prehen t’kryqzueme
mban të bukurat duer.
Zâni i em ia nxjerr gjumin
e m’buzqeshë,
resh’ me ènd lulesh
mollzèn e faqes së njomë.
Këndo; m’lén n’zêmër
nji mall qielli agimuer.
I êm âsht èngjulli:
unë e zotnoj: t’àkullt.
★ – Njerí i kohës s’ime
Endé ké mbetun ai i gurit dhe i hobés,
njerí i kohës s’ime. N’avjon ti ishe,
me flatra dâmtore, me vegla qi mbjellin vdekjen,
– t’kam pá – mbrenda qerres së zjarrmit, ti ké drengat,
ké rrotat e mundimit. T’kam pá: ishe ti
me dijen t’ande t’përpikun lakmues sodûmjesh,
pa dashuní, pa Krisht. E prap e prap ké vrá
si gjithmonë, ashtu si vráne etnit, si vráne
shtâzët kur të páne për herë të parë.
E ky gjak érrson edhe sot si në ditën
kur vëllau i u suell vëllaut edhe i tha:
“Eja t’dalim te arat”. E ajo jehonë e ftoftë,
e pashueshme erdhi deri te ti, mbrenda ditës s’ate.
Harroni, o bij, rét me gjak të mbársuna,
ngjitnju sipër tokës, harroni etënt t’uej,
vorret e tyne po mbyten në pluhun
dhe zogj t’zez, rriba e erës, po ia mbulojnë zêmrën.
.
[Përgatiti publikimin Agim Morina]