Djeri në Fanatizmë – Kujtime për Gjergj Fishtën
nga Justin Rrota
Asht vjeti 1911. Shkollat Françeskane kremtojn pêsdhetëvjetorin e themelimit. Drejtuer: Auktori i Lahutës. A kishte si festohej kjo rasë e gëzueshme e mà së parës shkolle Shqype, për pa u ndie për së gjallit?
Drejtori e dijti mirë, se turku ato premtime lirijet, të dhanuna ashtu si nëpër dhambë në rasën e xhemjetit, shkojte dita me ditë tue i lpi. Prandej lypej guxim me tëfaqun në nji apoteozë publike Shqypnín e lirë, aty para Valis e zabitllarvet të Turkis, të grishun në kremtim!
Edhe Padër Gjergji u trimnue. Gatoi melodramin patetik “Shqyptari i Qytetnuem”. Kështu qi atë natë, në mjedis së salonit, në kulmin e entuzjazmës, u ndien zane qi brohoriten të madhe, tue i urue jetë Shqypnís.
N’atë rasë, nëpër dritën e llampavet, prej korit së kangtoris pash, ke burra me mustakë e pleqë me thija, të përmalluem, kjajshin si fëmija!
Për zemrën e Poetit kje përnjimend nji triumf. Kurr s’e dijë ta kemi pa ma të piklluem, se asohere. Mbas tfaqjes, dukej i lodhun e shkoi me ra. Né, qi i rrijshim përreth, na tha: “Ju s’mund ta merrni me mend, sa fort jam i përmalluem sonte. Duhet me pasë hjekë keq si na, për me m’kuptue. Des kondend për punë të Shqypnís tash qi i a mbërrijta edhè kësaj: Me i rritun jetën ndër sŷ të Pashës!”
Ne e nesre na erdh fjala, se Bedri Pasha, i trandun e tue ra në mendim nga shka kishta vërtetue atë natë në salonin e Shkollvet Françeskane, i rrahi telegram qeverís së vet në Stambollë gati tekstualisht këso dore: Populli Shqyptar ka nisë të zgjohet. Me shka po shoh un, ndiesitë e pamvarsís komtare ndër ta kanë mbërrijtë aq sa e gjykoj ma tepër të vonë e të kotë çdo pengim a luftë qi të duem me u ba.
Pakë ditë ma vonë, Mbasardhsi i Bedrisë, Hasan Rizaja i pafat, miku i përzemërt i Fishtës, – thonë, se edhe i Shqypnis – tue u gjetë në nji tfaqje analoge, kahë duel, i a shtrëngoi dorën e u përgëzue fort me auktorin.
Nji aso ditësh Hasan Rizaja i çoi fjalë t’i shkruete nji marrsh shqyp, për t’ua mësue ushtarvet Shqyptarë m’e këndue, kur delshin në manovra.
Padër Gjergji me t’zi çë priti. I a çoi; e ketë marrsh Pasha i a shpërbleu njiqind fijsh. Kur ndonji herë dojshim m’e gërga, ai na lëvdohej: E keni keq! Kqyrni, Hasan Rizaja, ai ua ka dijtun vlerën vjershavet të mija: M’i ka pague, strofë e lirë turkut, ari së kulluet!”
E i bahej zemra sa mali kur i ndiejte ushtarët Shqyptarë, kohën e Turkis, tue këndue shqyp për të gjatë të Fushës së Çelës.
Nji rasë tjetrë i çoi nji fyshek lira për fëmijët e vorfën.
Fëmijët e vorfën! Këta gjithmonë i a këputshin shpirtin, sidomos kahë i shihte n’pikën e dimnit zdathë e zdeshë. Krejt kujdes për me ua qitun bukën e mjesditës e me i veshun ndër ditë motmotit, s’kursehej me dalë e me lypë bashkë me atë jetshkurtin Padër Ambroz Marlaskaj, koleg i tij fort i zoti e trim, ku ishte puna për t’i dalun në krye njaj vepre së mirë.
“…Qe barometri i dashtnís së Shqyptarit për gjuhën e vet! – theksojte ndonji herë idhnueshem – Kjo e jona asht e vetmja e e para shkollë, ku Shqypja mësohet e rrin, jo si fëmijë i gjetun, por si zojë shpijet. E këtu a e sheh? – na kanë msy vetëm, a gati vetëm, djelmët e Gjeloshavet! Zotnít e Shkodrës s’kanë të lodhët për gjuhën e vet: Duen gjuhët e hueja, duen…”
E grihej vetë me veti për këtë indiferentizmë të tyne; por sidomos kur – kjoftë për atë herë! – gjindej kush e vete edhe publikisht n’lojë gjuhën e shqype. Mbasi s’kishte ku me i marrë këta profanatorë të guxueshëm, shfrejtë idhnimin e zemrës në rasën e të damit të çmimevet. Lëshohej mbë ta me vishkullën e satirës, shprehë nëpër ato vjerrsha plot zjarm e vnerë kundra Shqypes e atdhedashtnis!
(Përgatiti për publikim: Agim Morina – Shenjat diakritike janë heqë.)
Marrë nga Muri i Fb i Agim Morina 9 Prill 2023