Doktor Isuf Hysenbegasi (1913-1988) nga Reshat Kripa

Doktor Isuf Hysenbegasi (1913-1988)

nga Reshat Kripa

Në Përvjetorin e Vdekjes

Me këto kujtime,
të kthjellta dhe atdhetare,
do të bëhet nesër historia,
dhe jo me paçavuret që po na servirin rishtas
historianët e shkollës staliniste.
Daniel Gàzulli

Të jeshë përballë me një Hysenbegas – është diçka e paharrueshme.
Ndjenja e fajit për kalvarin e mundimeve të këtij fisi
e veçanërisht Dr. Isufit, Av. Hysenit, Namikut, Kadriut, Qerimit etj.
– është akoma memece dhe akoma nuk u thotè persekutorëve: Jeni fajtorë!
Përpjekjet fëminore me djegje dosjesh e antidosjesh janë të kota,
gënjeshtrat që mbulojnë padrejtësitë e tyre janë shumë të njohura
populli është dosja e gjallë e këtyre fytyrave çnjerëzore
të sulura në sulm kundër virtuteve për të lulëzuar veset,
kundra patriotëve të vërtetë, si doktor Hysenbegasi.
Madheshtia e Dr. Isuf Hysenbegasit është vërtet Mahnitëse,
në një kohë që shqiptarizmi po përballet me asgjesimin
dhe peshën më të rëndë e mbajnë të persekutuarit,
patriotët e vërtetë.
Ksenofon M. Dilo

I mbylli sytë njëzetedy vjet më parë, më 4 tetor 1988. I mbylli i qetë, pa iu rënduar njeriu, pa u ankuar. I mbylli siç i mbyllin burrat e mëdhenj.
Por i mbetën dy brenga pa u plotësuar.
E para që nuk pa ditën e rilindjes së atdheut, ditën e demokracisë, së cilës i ishte përkushtuar dhe që do të vinte pas dy vitesh dhe e dyta për djalin e vetëm, Enin, që nuk pati mundësi t’i jepte profesionin e mjekut, për të cilin ai kishte punuar gjithë jetën.
Megjithatë të dy këto dëshira u plotësuan, ndonse ai nuk mundi t’i gëzonte. Shqipëria e shpërtheu perden e hekurt që e kishte ngujuar për gati një gjysëm shekulli, ndërsa Eni, me përkujdesjen e jashtëzakonshme të nënës së tij të nderuar, fisnikes Gjyltere Hysenbegasi, sot punon në profesionin e mjekut në Romë, duke ndjekur shembullin e të atit.
Isuf Hysenbegasi lindi në vitin 1913 në fshatin Starovë të Pogradecit. Lindi në ato vite kur Shqipëria e porsalindur luftonte me të gjitha forcat e saj për mbijetesë nga intrigat e kurdisura nga fqinjët djallëzorë. Ishte i biri i Jasharit, një luftëtar i vendosur kundër pabesive greke që, në atë periudhë, ndesheshin në çdo hap që hidhte atdheu.
Por ati i tij ishte edhe një intelektual i shquar që dinte se si duheshin edukuar fëmijët e tij. Kështu i shkolloi të dy djemtë. Isufin pas shkollës së mesme e dërgoi në Romë, në Universitetin Shtetëror, që më vonë do të merrte emrin “La Sapienza”, në fakultetin e mjekësisë në vitin 1932, ku u laureua për doktor në mjekësi dhe kirurgji me rezultate të larta. Nga 100 pikë të mundëshme mori 97. Një rezultat me të vërtetë i mrekullueshëm.
Në kohën që Isufi ishte me studime në rradhët e studentëve universitarë filloi të përhapej një ndjenjë diskriminimi dhe mospërfillje për shqiptarët. Një gjë e tillë nuk kishte si të mos binte në sy të Isufit dhe disa shokëve të tjerë të tij. Ndaj vendosën që t’i sfidojnë. Së bashku me mikun e tij Kudret Kokoshin, i cili studionte në atë universitet për drejtësi, organizuan një konferencë shkencore mbi karakterin e shqiptarit. Në këtë konferencë ftuan disa nga mendjet më të ndritura të asaj kohe në Romë. Atje u fol për Shqipërinë dhe shqiptarët, për shqipet dhe vendin e tyre, për doket dhe zakonet e këtij vendi, për besën dhe nderin e shqiptarit. U fol për Pirron dhe Teutën, për Skënderbeun dhe Ismail Qemalin, për Faik Konicën dhe Fan Nolin. U fol për Bilbilenjtë që “vanë në litarë vetë” duke dredhur cigaret. Në fund u fol për historinë e malësorit krenar që luftonte pa u epur kundër hordhive otomane. Dikur malësori trim kapet dhe dërgohet para trikëmbëshit. Në ekzekutimin e tij merr pjesë edhe valiu i krahinës. Në momentin e hedhjes së litarit ai i drejtohet:
-Eh, or mik, a e ke ndjerë veten ndonjëherë më ngushtë se sot?
Malësori i qetë, pa i lëvizur qepalla, i përgjigjet rëndë, rëndë me një krenari mospërfillëse:
-Po, mor zotni, e kam ndjerë atëhere kur më ka ardhur për darkë miku dhe nuk kam patur as bukë dhe as kripë për t’i nxjerrë.
Suksesi ishte i jashtëzakonshëm. Qysh nga ajo ditë asnjë nuk guxoi më të përgojojë shqiptarët. Bile nëpër gazetat e kohës filloi të shkruhej për
Shqipërinë.

7 prilli i vitit 1939, e gjen në Tiranë. Është njëri nga tetë antarët e komisionit të të rinjve që shkuan për të kërkuar armë në pallatin mbretëror, por mbreti tashmë kishte ikur.
Në janar 1940, ndërsa kryente stazhin në spitalin e Tiranës, drejtori i këtij spitali, doktor Lozzi, e prezanton me një mjek italian të veshur civil:
-Il nostro giovane! (I riu ynë!)
Civili i zgjati dorën të cilën doktori bëri sikur nuk e vuri re,
-Io sono Albaneze! (Unë jam shqiptar!) – ishte përgjigja e tij krenare.
Në vitin 1941, shkon për specializim në Itali. Dikush i propozon që të vishesh mjek ushtarak në frontin italo-grek, kundrejt një page të konsiderueshme. Doktori përsëri refuzoi. Rezultati ishin tetë muaj internim në ishullin Capraia, në derdhjen e lumit Arno në Firence.
Viti 1945, e gjen në klinikën e tij në Tiranë. Por komunizmi, që kishte vendosur të bëhej varrmihësi i inteligjencës nacionaliste shqiptare, e degdisi në Gjirokastër, ku në fund të dhjetorit 1946 arrestohet. Pas dy vjet torturash të tmerrshme në hetuesi, përballë të cilave qëndroi i paepur, dënohet nga Gjykata e Lartë Ushtarake me pushkatim. Pak më parë kishte kishte vdekur nga torturat në hetuesi i vëllai Feriti. Kjo bëri që me vendim të Kuvendit Popullor, vendimi t’i kthehej në burgim të përjetshëm. Lirohet pas nëntë vjet burg.
Personalisht e njoha në kampin e punës së detyruar të Urës Vajgurore, në gushtin e vitit 1952. Me një trup mesatar dhe të rregullt, me ballin e gjërë prej dijetari, me sytë e shndritshëm që të ngjallnin shpresë dhe besim, me fjalën e ëmbël dhe të matur, ai zëvendësoi tek unë prindërit që më mungonin. Isha vetëm gjashtëmbëdhjetë vjeç, ndërsa ai tridhjetenëntë. Këshillat e tij të herëpasherëshme apo edhe tërheqja e veshit kur unë gaboja, formuan karakterin tim. Më thërriste “Vëllai im i vogël” dhe unë e quaja “Vëllai im i madh”
Më lejoni tani të përshkruaj disa çaste të paharruara që kanë ndodhur gjatë atyre katër viteve që jetuam së bashku nëpër ato shkallë ferri.
Fundi i dhjetorit 1952. Ishte cingërimë, binte një borë e ftohtë dhe e shkrirë. Po ktheheshim të raskapitur nga puna e lodhëshme. Ishim lagur deri në palcë. Po dridhesha i tëri. Sa më pa më mori dhe më shtroi në atë që ne e quanim infermieri. Më vendosi termometrin. Tregonte mbi 40 gradë celsius.
Nuk do ta harroj kurrë atë natë kur jeta ime luftonte dhëmbë për dhëmbë me vdekjen. Në atë luftë protagonisti kryesor ishte doktori. Gjithë natën më qëndroi mbi kokë duke më ndërruar peceta me ujë të ftohtë që m’i vendoste mbi ballë, të vetmet mjete që kishte në dispozicion, përveç ndonjë aspirine apo bari tjetër të këtij lloji. Në kllapinë time dëgjoja fjalët e tij që më pëshpëriste… Më fliste për familjen dhe shokët e mi. Dhe mua më dukej sikur ata i kisha pranë. Më në fund këmbëngulja e mjekut triumfoi mbi vdekjen. Afër mëngjesit temperatura filloi të zbresë.
Nuk isha përmirësuar ende, kur më njoftuan se do të trasferohesha në një kamp tjeter. Doktori kërkoi me forcë të më mbante, por daullja binte në vesh të shurdhër. Ndarja me doktorin më bënte ta ndjeja veten të braktisur në mëshirë të fatit. Më dukej sikur kisha humbur mbështetjen time. Ia shpreha këtë ndjenjë. Ai filloi të më fliste se edhe në kampin tjetër do të gjeja plot burra të tjerë ku mund të mbështetesha.
-Jam i ri! – i thashë
Nuk më la të vazhdoja. U ngrit në këmbë dhe me një frëngjishte të kulluar më deklamoi vargjet e Sidit nga tragjedia e Kornejit:

Je suis jeune, il est vraie,
Mais aux åmes bien nais,
La valeur n’attend point,
Le nombres des annèes.

(Unë jam i ri, por në shpirtrat e mëdhenj, vlefta nuk pret vitet).

Vargjet kishin vepruar si magji për zemrën time. Një ndjenjë besimi në vetvehte më mbushi zemrën. Ndjenja e mëparshme e thyerjes shpirtërore ishte zhdukur.
Të nesërmen na trasferuan në kampin e Vlashukut. Nuk vonuan as tre muaj dhe doktori erdhi atje. U bëmë përsëri bashkë.
Prill 1953. Djali gjashtëvjeçar i togerit katil, Ademit, ishte sëmurë rëndë. Një ftohmë e tmerrshme e kishte shpënë në buzë të varrit, me gjithë kujdesin që kishte treguar doktor Isufi. Shpëtimi i vetëm ishte inxheksioni me penicilinë oleoze, një medikament i kohëve të fundit që vinte nga SHBA. Një të tillë kishte avokati Jani Ikonomi nga Narta, një i burgosur politik. Togeri e mësoi një gjë të tillë dhe iu lut doktorit t’ia merrte duke i premtuar se do t’ja kthente përsëri. Papritmas ujku ishte shndërruar në dele. Doktori ndërhyri, e mori penicilinën dhe ia injektoi fëmijës që u shërua, por bashkë me sëmundjen togeri harroi edhe premtimin. Delja ishte kthyer përsëri në ujk.
Pas pak kohe u sëmur rëndë Bejo Vrazhdua nga Bolena. Edhe për këtë rast shpëtimi ishte penicilina oleoze. Doktori i kërkoi togerit të mbante premtimin, por ai ishte i atij brumi që premtimet i hidhte në koshin e plehrave pa e vrarë farë ndërgjegja, sepse nuk kishte ndërgjegje. Në fillim të qershorit Bejua mbylli sytë. Ajo ishte një ditë zie për gjithë kampin… Më i prekuri, më i revoltuari ishte doktori. Një i burgosur, një nga ata që fjalën e fundit e thonë në fillim, i tha një fjalë të rëndë. Doktori iu përgjigj:
-Unë jam mjek. Detyra ime është të shëroj çdo të sëmurë, aq më tepër kur ai është fëmijë. Ndoshta një ditë këtij djali do t’i vijë rëndë për xhestin e të atit.
Nuk e di nëse ky djalë rron apo jo dhe se çfarë mendon për të atin, por po ta takoja do t’i thoja se jeta e tij është ngritur mbi vdekjen e dikujt tjetër.
Vjeshta e po atij viti. Mbi qiell fluturonin lejlekët që përgatiteshin për t’u kthyer në atdhe. Midis tyre një zog i pafuqishëm. Shokët u munduan ta merrnin me vete, por kur panë se ishte e pamundur, e lëshuan dhe ai ra në oborrin e kampit. Doktori e mori, e mjekoi dhe e ushqeu deri sa arriti moshën që të fluturonte vetë. E pagëzoi me një emër egjyptian, sipas origjinës së tij, Saip. Shpendi u bë pjesë e familjes tonë. Na shoqëroonte në mëngjes kur shkonim në punë dhe kthehej bashkë me ne në mbrëmje.
Në marsin e vitit 1954, u trasferuam në kampin e Shtyllasit. Saipi na shoqëroi gjatë gjithë rrugës, duke fluturuar mbi makinat me të cilat udhëtonim ne. Në çastin kur po futeshim në kamp një nga rojet e qëlloi me pushkë dhe ai ra pa jetë në oborr. Kriminelët nuk i linin as shpendët të fluturonin të lirë. Saipi u bë viktima e parë e kampit të Shtyllasit.
Ajo ishte një ditë e hidhur për tërë kampin. Doktori e mori dhe e vendosi në një kuti kartoni. Të nesërmen e varrosëm pranë kanalit ku punonim. Dikush mbolli mbi varrin e tij një lastar plepi.
Maji i atij viti. Po bëheshim gati për të dalë në punë. Sulejman Dizdari e ndjeu veten të sëmurë. Ishte i pafuqishëm dhe me temperaturë. Doktori e pa dhe vendosi ta shtronte në infermieri. Por e ndaloi toger Ademi. Sulejmani bënte pjesë në forcat që duhej të shkonin në punë. Doktori u mundua shumë, bile u ndesh shumë ashpër me togerin, por ishte e pamundur. I sëmuri u detyrua që i mbajtur nga shokët të nisej.

Kur mbërritëm atje dikush propozoi që ta linin të shtrihej mbi pirguan e dheut dhe normën e tij ta kryenin shokët. Të gjithë pranuam. Sulejmani u shtri dhe po pushonte, por mbërriti toger Ademi që e urdhëroi të ngrihej dhe të vazhdonte punën. Ai u ngrit dhe mori karron. Me një mundim të madh arriti deri te pirgu i dheut, ku u rrëzua mbi të.
-Ngreu! – thirri me një zë të ashpër togeri.
Ai nuk mundej. Atëhere togeri urdhëroi që ta mbulonin me dhe. Anjëri nuk guxoi ta kryente një veprim të tillë. Togeri u inatos dhe mori një skuadër të dënuarish ordinerë që të kryenin atë veprim. Ne dëgjonim rënkimet e mbytura të Sulejmanit, por nuk kishim mundësi ta ndihmonim. I ngrati Sulejman u mbulua me dhe duke patur jashtë vetëm kokën. Në mbarim të orarit të punës e nxorrëm nga dheu dhe duke e mbajtur në krah e çuam në kamp. Atje shkëlqeu gjenia e doktorit. Ishte merita e tij nëse Sulejman Dizdari u kthye përsëri në jetë. Doktor Isuf Hysenbegasi me përkushtimin e tij, me vetmohimin e tij e ringjalli përsëri.
Nuk mund ta harroj kurrë atë natë shtatori të vitit 1955, në Kampin e Bulqizës, kur me nismën e tij organizuam një pasdite përkujtimore, kushtuar tridhjetepesë vjetorit të Luftës së Vlorës. Doktor Isuf Hysenbegasi nuk mund ta linte pa përkujtuar një përvjetor të tillë. Në atë pasdite nuk pati fjalime dhe kumtesa, nuk pati kokteile dhe darka. Në vend të kokteilit ishte çaji i ftohtë dhe pa sheqer, ndërsa në vend të kumtesave ishin vargjet e poetit nacionalist, mikut të doktorit, vlonjatit të shquar Kudret Kokoshi. Në atë pasdite në pjesën më të madhe ishim të rinj, ndoshta unë isha më i madhi, njëzet vjeç. U deklamuan “Toto Bolena” dhe “Epopeja”, “Luftëtarit të Kombit” dhe “Vegimi epik”, “Vlorës” dhe “Këngën më të bukur këndoj”, “Spartaku” dhe “Neroni”, “Nënës” dhe “Gruas shqiptare”. Mua më caktuan të recitoja poezinë “Një ditë vjeshte”. Ende para syve më dalin vargjet e asaj poezie:

Unë pashë një ditë vjeshte, një flamur bërë çika çika,
Një flamur me shkab të zezë, që qe prerë me njëmij thika,
Një flamur me bojë gjaku, që valonte pa pushuar,
I përcjellë nga disa burra, që të gjithë duke kënduar
——————
Oh, thanë zemrat, oh, sa bukur mbi Vlorë shkaba valon,
Unë pashë një ditë vjeshte, epopen e kombit tonë!

Cinizmi i toger Ademit, që nuk na u nda në çdo kamp që shkonim, na përplasi të gjithëve në qeli për kremtimin e kësaj dite të shkëlqyer. Kriminelit i dhimbnin sytë nga kremtimi i ngjarjeve historike të vendit tonë ku shkëlqente ndjenja e nacionalizmit.
Erdhi edhe dita e fundit e qëndrimit tim në burg. Atë natë u mblodhën rreth meje të gjithë shokët. Midis tyre shquhej doktor Isufi. Ai me fjalën e tij më mësonte se si duhej të sillesha në burgun e madh që quhej Shqipëri.
Ato këshilla tingëllojnë ende në veshët e mi.
Kujtimet ndjekin njeri-tjetrin. E për cilin të flas më parë? Për Vlashukun ku punonim në tridhjetë metra thellësi dhe ku u vra Skënder Dine që e zuri dheu apo vinxhier Qemali të cilin vinxhi e ndau në mes, apo për Bulqizën ku galeria zuri Markun dhe Vasilin? Në këto kataklizma shkëlqente gjenia e doktor Isufit që nuk hezitonte kurrë për t’u ardhur në ndihmë me ato pak mjete që kishte. Pyetni të burgosurit që e kanë njohur dhe do të dëgjoni ato lëvdata që rrallë i dëgjon për ndonjë.
Në verën e vitit 1992, takova zonjën e nderuar Gjyla. Ishte e dëshpëruar se djali i saj kishte emigruar në Itali dhe po përpiqej të rregjistrohej në fakultetin e mjekësisë. Deri në atë kohë nuk kishte mundur të bënte gjë. Djaloshi i ri e ndjente veten të pafuqishëm para asaj bote të re dhe të madhe që e rrethonte.
M’u kujtua nata e largët e dyzetë vjetëve më parë, ajo e dhjetorit të vitit 1952, kur doktori më deklamonte vargjet e Sidit. Sa do të doja të isha në ato momente pranë atij djali, t’i flisja, ta këshilloja dhe ta ndihmoja, ashtu siç kishte bërë dikur i ati me mua. Por kjo ishte e pamundur.
Megjithatë Eni mundi ta gjente vetë rrugën e jetës. Ai sot po ecën me ballin lart në rrugën e së drejtës dhe moralit, ashtu si dikur ati i tij i paharruar, doktori Isuf Hysenbegasi.

Marrë nga “Zemra Shqiptare” 3 tetor 2010

Related Images: