Ë-ja e shqipes…
nga Shpend Bardhi (Mustafa Kruja)
Âsht nji tingull i çuditshëm ky! Në tosknishtet të del përpara në shkrim e të bie në vesh gati mbas çdo bashkzânorje; në gegnishten e epër âsht kryekëput i paqêne, i panjohun, i pakuptueshëm! Në gegnishten e mesme e në të poshtrën ndihet në nji masë mjaft të kufizueme. Âsht bâme zakon me e quejtun e të pazâshme, pra s’do t’ishte e drejtë me e shtimë në radhë të zânorevet. Por aq mâ pak hyn n’atë të bashkzânorevet. E ka gjuha frênge si tingull, por pa fytyrë të veçantë n’orthografi; e e quen e muet (e heshtun, e pashqiptueme); e me gjithë ket’ emën, veshi e ndien në shumë rasa edhe n’atë giuhë, sidomos ndër kângë të shurdhon! E ka dhe gjermanishtja, edhe kjo pa shênj orthografik, qi e quen, shumë ma me vênd, murmel-e (e murmurueme).
Asnji tingull tjetër s’ka krijuem n’orthografinë tonë nji kaos aqë të madh sa ky, nji ndryshim aqë të dukshëm ndërmjet shkrimit të gegnishtes e të tosknishtes. Duhet pra, me doemos t’i gjindet nji fé, kjo plagë don nji shrim. Un kujtoj se i a kam gjetun.
Ë-ja e gjuhës sonë ka nji zyrë etymologjike, ka mbetun si shênj i nji zânorje të zhdukun, i nji a-je mâ të shumtën; dhe nji zyrë fonetike. Un ia kam hjekun në mënyrën mâ të premen zyrën etymologjike kudo qi s’âsht e nevojshme për fonetikën; por mbasi kjo e fundit ndryshon simbas djalekteve, un kam marrë parasyshë kryesisht shqiptimin e rrokjevet simbas mundsisë s’artikullimit të gërmave qi i përbâjnë. Mbi këtë bazë, kam formuluem rregulla shum’ a pak të përpikta e të shfaquna shkurt e praktikisht në paragrafat 29-42 të këtij abetari. Në hartimin e krejt ksaj vepre, qëllimi kryesuer qi s’kam damë syshë asnji herë ka qênë krijim’i nji orthografije të shqipes, qoftë në shkrimin e gegnishtes qoftë n’atê të tosknishtes; atje ku s’ka mundsi me i bashkuem, jam përpjekun nemos me i afruem këto, pa prekun në veçoritë themelore të tyne.
Marrë nga muri i FB, Artan Kafexhiu, 1 dhjetor 2023
.