Eksportimi i Njeriut te Ri…*
nga Dodë Mëlyshi
Në verën e vitit 1993, gjatë pushimeve verore shkova dhe punova tre muaj si argat në Greqi. Ishte herë e parë dhe e fundit që e shkelja atë vend. Për hirë të së vërtetës me një kushëri patëm provu edhe verën pararendëse, atë të vitit 1992, po na kapi ushtria kufitare greke në shoqërinë e të paktën njëqind shqiptarve të tjerë të panjohur, sapo patëm kalu kufirin, natën. Na ndaloi në mesnatë përmes krismash automatiku në ajër, e sensacioni i automatikut që të kërcet te veshi me flakërimin e plumbave në qiell nuk ishte hiç i bukur! Të nesërmen e asaj dite jo pa peripeci na kthyen në Korçë.
Ndërsa udhëtimi i 93-shit, pati ma sukses. Qe i gjatë e i lodhshëm, ndoshta ka zgjatë më shumë se 4-5 ditë e netë. Vetëm inkoshienca rinore dhe dëshpërimi masiv që kishte pllakos ndër ne, mund ta shtynte njeriun drejt udhëtimesh të tilla. Nuk e di sa km kemi bërë në këmbë, ndoshta dyqind ndoshta treqind, por di se në fund kam përfundue në Selanik, me një ndërprerje të vetme rreth 20-30 km rrugë me autobus. Në rrethinat e Selanikut na ndihmoi një shok me u punësue për dy-tre muaj.
Udhëtonim më së shumti natën që të mos binim në sy. Qemë rreth dy-trembëdhjetë vetë tëe gjithë shokë o sëpaku të njohur. Më i madhi diku te njëzet vjetshi e më i riu ndoshta as gjashtëmbëdhjeë vjeç.
Gjatë asaj aventure të parë emigrimi janë së paku dy gjëra që do mbaj mend e s’do t’i harroj kurrë, e asnjëra s’ka lidhje me grekun, por me veten tonë!
E para ka lidhje me një natë ndërsa kalonim diku aty nëpër rrethinat e Kosturit, në një plantacion të vogël mollësh të punuar e mirëmbajtur për mrekulli, me një sistem vaditës me tuba e sprucatorë të vegjël rrënjë më rrënjë, ne ose më mirë disa nga ne, nuk i shpëtuam dot tundimit në udhëtim e sipër me i prishë me këmbe ato tuba e sistem vaditës. Vandalizem falas e pa pikë përfitimi!
Grekët gjatë udhëtimit na jepnin bukë dhe ushqime me dorë në zemer (ishim thjesht lypsa të mirëfilltë, të veshur keq, te lodhur e të palarë) e ne ua shpërblenim në këtë mënyrë!!
E dyta ka lidhje me natën e fundit të udhëtimit, diku mbas qytetit të Verias përgjat hekurudhës, një grup i armatosur shqiptarësh kishin zënë pritë me plaçkitë shqiptarët e tjerë që udhëtonin pa ditë se ku, në kërkim të fatit. Aksioni i tyre do kishte pasë sukses duke shfrytëzu natyrisht edhe faktorin befasi, e faktin që gati për të gjithë ne ishte hera e parë që shkonim në Greqi e s’njihnim dinamikat e peripecitë e udhëtimit. Por ç’e do, se asnjë ndër ne s’kishte para me vete! S’kishin ç’ka me plaçkitë ato “patriotët” tanë të dashur.
.
Në fillim vitet ’90 pra, shqiptarët që kishin dalë në kërkim të fatit si jevgjit e vetëm si jevgjit në Greqi, shpresonin që fati t’i ndihmonte me vandalizma e plaçkitje!
Sistemi i ri që ne e thërritëm dhe e thërrasim mediokeratikisht “demokraci”, në vitet ’91,’92,’93 nuk kishte pasë kurrnjë mundësi fizike pikërisht për arsye kohe as me formu as me deformu moralin e shoqërisë dhe rinisë shqiptare. E pra për momentin asnjë përgjegjësi! Asnjë përgjegjësi të vetme!
Gjithçka ishim ne asokohe, qemë produkt i formimit dhe mendësisë që kishim marrë nga periudha e diktaturës.
E pikërisht atëherë, shumë shqiptare u binden se jo vetëm Perëndimi i civilizuar, por edhe të “urryerit” fqinjë tanë: grekë, serbe apo turq paçin qënë, gjendeshin shumëfish në avantazh kundrejt nesh
Jo vetëm nga ekonomia, jo vetëm nga niveli i jetesës e zhvillimi, jo vetëm nga natyra, jo vetëm nga bukuria (herët e para “europianët” na dukeshin tmerrësisht të pashëm e të bukur, tmerrësisht të mbajtur mirë) por çka është më e rëndësishme: nga kultura, nga mentaliteti e morali!
E ishte pikërisht tek formimi i njeriut, tek formimi i shoqërisë që komunizmi e pati dështimin e tij më “spektakolar”.
E s’kishte si të ndodhte ndryshe. Në kohën e diktaturës kur ishim fëmijë, kujtoj mirë se meritat e individit mateshin përgjithësisht me aftësinë që kishte ai me vjedhë! Me vjedhë sa më shumë: Vidhej qysh fëmijë në shkolla (ikte lapsi, fletorja, çanta, topi, trikoja po nuk ishe i vemendshem), vidhnin pastaj të rriturit: në kooperativa, në ferma, në ndërmarrje, në udhëtim, në trena, në autubuza. Vidheshin deri çorapet, çarçafët e brekët e varuara gardhiqeve për t’u tha pas larjes! Vidhej gjithkund e gjithçka,e të gjithë ata që nuk vidhnin nuk e bënin jo aq për moral dhe ndërgjegje por vetëm nga frika.
I varfri vidhte me dorën e tij, i pasuri ose më mirë zyrtari e kishte frigoriferin (një në njëmijë kishte frigo asokohe) plot për meritat e ryshfeteve që merrnin nga nevojtarët. Sistem i bazuar mbi: dhunën, vjedhjen, nepotizmin, ryshfetin, ligësinë e tarafin!
Masat e rrepta ekstreme e primitive qe merrte shteti (kishte raste që për vjedhje të aplikohej edhe dënimi me vdekje) nuk bënin kurrnjë efekt.
Treguesi më i mirë, se forma e fundit me formue një shoqëri janë dhuna dhe dajaku.
Në fakt shoqëria s’kishte nevoje të formohej, mjaftonte të ruhej e perfeksonohej ai formim që me mund e sakrifica të mëdha ishte konsoliduar ndër shekuj, por jo! U deformua gjithçka! U shkatërrua kuptimi i të qenurit: Civil!
U shemb edhe ankorimi i fundit ku shpëtonte morali civil e shoqëror: Feja! E bashkë me të edhe mësimet: “mos i bëj tjetrit, çka s’dëshiron të të bëhet ty!”,e “mos vrit, mos vidh, mos rrej, mos dëshiro gjanë (pasurinë) e tjetrit” etj etj.
Një sistem i dhunshëm dhe i padrejtë që në bërthamë, nuk mund të bënte gjë tjetër, vetëm se të gdhendëte një shoqëri me moral e mendësi të dhunshme e të padrejtë!
E dami më i madh i atij sistemi nuk ishte ndoshta përgjat ekzistencës së tij, por do jetë përgjat 10 vjeçarve që do e pasojnë. Nga momenti që ka formuar një shoqëri të padenjë e të paaftë me jetu në një botë të lirë e me norma e ligjësi demokratike.
Kështu pra, të gjithë ata që i delegojnë fajin sistemit demokratik për dështimet që ka në Shqipëri, e që përgjithsisht më së shumti janë nostalgjike të diktaturës:
-ose nuk kanë njohje mirëfilli,
-ose arsytojnë në ligësi e keqbesim!Një sistem që funksionon në Danimarkë dhe Suedi, mund dhe duhet të funksionojë edhe në Shqipëri. Tjetër pastaj se shqiptari është shqiptar, e nuk është as danez e as suedez!
“Tash që kemi formue Italinë, duhet me formue italianët” – ka hy në histori kjo fraze e italianit të famshëm Massimo D’Azeglio, e para një shekulli e gjysëm. Kur Italia u bashkua gjeografikisht e fizikisht.
E përshtatur në kontekstin shqiptar të sotëm ose të para 30 vitesh: “Demokracia erdhi, po shqiptari s’qe i gatshëm me bashkjetue me të”!
“Duhet me formue shqiptarët me jetu të lirë, jo me pasë nostalgji për diktaturën” – do thoshte D’Azeglio!
Në fillimvitet ’90, kush i ka pasë dy pare mend në krye, ka qënë i ndërgjegjshëm që rruga e Shqipërisë drejt demokratizimit, civilizimit e propseritetit do të ishte e gjatë dhe e mundimshme, pikërisht prej diktaturës traumatike që patëm kalue, e deformimit e manipulimit gjenetik që pati marrë morali shoqëror përgjat saj!
.
Titulli redaksional nga Radiandradi.com
.
Marrë nga muri i fb. Dodë Mëlyshit, 1 shkurt 2020