Emigrimi në Itali i Andronikës dhe Gjoni Kastriotit II
nga Lutfi Alia (Siena – Itali)
Vdekja e papritur e Gjergj Kastriotit më 17 janar 1468, e tronditi Arbërinë, Andronikën, djalin, si dhe të afërmit e tyre, mbarë Arbërinë, ashtu si preokupoi shtetet europiane, sidomos mbretërinë e Napolit, Vatikanin dhe Venedikun.
I pari dokument që njoftoi vdekjen e Gjergj Kastriotit është letra e ambasadorit të Milanos në Venecia, Girardo De Collis. Sapo u njoh me lajmin e vdekjes të Skënderbeut, më 12 shkurt të vitit 1468, ambasadori De Kollis i dërgoi letër urgjente dukës së Milanos Galeazzo Maria Sforza, të cilin e njoftoi: “Skënderbeu u nda nga kjo jetë. Ai kishte ethe dhe me që vendin po e përshkonin turqit, iu desh t’i hipte kalit, por e zunë ethet dhe vdiq brenda tri ditëve”. Gjoni II, trashëgimtari legjitim i Gjergj Kastriotit ishte ende i mitur për të marrë drejtimin e principatës të Kastriotëve, andaj regjente u shpall Andronika.” [Giuseppe Valentini, Acta Albaniae Veneta, Saeculorum XIV – XV, Pars III, Anno 1460 – 1468. Rudolfo editore Monaci in Bavaria Dr. Rudolf -Verlag – Elisabethstr. 18München, f. 1365]
Qëndrimi në Arbëri përbënte rrezik për Andronikën, për djalin dhe për të afërmit, pasi pushtimi turk ishte iminent dhe pritej hakmarrja e osmanëve barbarë, që nuk do vononte. Vdekja e Gjergj Kastriotit – Zotit të Arbërisë, i nxiti lakmitë e Venedikut, që kërkoi të marri trojet e Arbërisë. Më 13 shkurt 1468, me një letër dërguar imzot Pal Engjëllit, ipeshkëv i Durrësit, Venediku i kërkoi të ndërhynte dhe t’i bindëte Andronikën dhe Gjonin II, i cili ishte dhe patric venecian, që Arbëria të kalonte në zotërim të Venedikut.
Këto pretendime Venediku i intensifikoi në mars të vitit 1468, kur Andronika me Gjonin II u larguan në Itali, Në këto rrethana tutori i pronave të Kastriotëve mbeti Pal Engjëlli, por dhe ai vdiq në vitin 1469, kështu përpjekjet e Venedikut për marrjen e Arbërisë mbetën pezull, sepse mungonte përfaqësuesi ligjor i zotërimeve të Kastriotëve. [Ilia Karanxha. Barleti apo Beçikemi. Tiranë 2010, f. 152 – 157]
Venediku kishte në zotërim Shkodrën, Lezhën dhe Durrësin, por me që shumica e finsikëve arbëror kishin emigruar, nuk kishte asnjë figurë arbërore, që të përfaqësonte uniteti arbëror në bisedime me Perandorinë Osmane. Kjo ishte arsyeja përse akti i pushtimit të Arbërisë nga Perandoria Osmane, u firmos në Stamboll më 5 korrik 1479, nga ambasadori i Venedikut në Stamboll, Tommaso Malpiero dhe nga Sulltan Mehmeti II – Fatihu. [Topkapi Sarayi Arşivinde Fatih II – Sultan Mehmede Ait belgeler Belleten, 53, 1950, p. 49-56, doc E 9695]
Në fillim të shkurtit 1468, Andronika me një letër dërguar mbretit Ferrante I i Napolit, i kërkoi ta ndihmonte të transferohej në Itali, në feudet e Kastriotëve në Monte San Angelo dhe San Giovanni Rotondo, që Ferrante I, ia kishte dhuruar Gjergj Kastriotit, për ndihmën që i dha në luftimet kundër revoltës të baronëve puljezë dhe në mbrojtjen e kurorës aragoneze. Më 23 shkurt 1468, mbreti Ferrante I urdhërojë Jeronim Karvineo të shkonte në Krujë dhe të organizonte udhëtimin e familjes të Skënderbeut për në Napoli. [Giancarlo Vallone. Andronica e Giovanni Scanderbeg in Italia. Studia Albanica 2018. 1 pp. 59 – 65]
Në letrën e datës 24 shkurt 1468, dërguar me Jeronimo Karvineo, mbreti Ferrante I Aragon, i shprehu ngushëllimet për ndarjen nga jeta të bashkëshortit Gjergj Kastrioti dhe e ftoi Andronikën me djalin Gjoni II, bashkë me të afërmit e tyre të shkonin në Napoli.
Letra e mbretit Ferdinandi i Aragona, dërguar Andronikës:
Uxori Scannaribechi
Rex Sicilie etc….
Illust. Domina tam quam mater carissima. Nun senza grandissimo dispiacere: havemo inteso ch’el Ill. Scandalbech vostro marito carissimo ad nui como ad patre, secundo è stato piacere ad nostro Signore Dio, è morto. La quale morte ad nui è dispiaciuta non meno che quella de nostro reverendo patre Re Alfonso di immortale memoria, et essendo poy per vostro ambaxatore de dicta morte certificati tanto più ad nui è stato summo dispiacere: et per questo mandamo ad vui lo nobile Ieronimo de Carvineo nostro familiaro, lo quale ve esponerà alcune cose per nui ad ipso imposte epertante ve pregamo che vogliate dare ad ipso piena fede in quanto da nostra parte ve esponerà como ad nui proprii.
Datum in civitate Capue die XXIIII februarii – MCCCCLXVIII
REX FERDINANDUS. A. Secret.
[Arch. Stato di Napoli, Cancelleria Aragonese, Reg. Exterorum, I, c. 205 a: cfr. Trinchera, Cod.Aragonese cit., I, pp. 439-440]
Gruas të Skenderbeut
Nga mbreti i Siçilive etj…
E shkëlqyera Zonjë, po aq dhe nënë shumë e dashur. Me shumë keqardhje dëgjuam se Skënderbeu, burri i juaj shumë i dashur, për ne si baba, ka vdekur me vullnetin e Zotit. Vdekja e Tij na hidhëroi, ashtu sa dhe vdekja e babait tonë e mbretit Alfonso, që e kujtojmë përjetë… andaj po dërgojmë fisnikun Jeronim Karvineo, familjari i yni, që do t’iu udhëzojë si do të veprohet, andaj ju lutemi të keni besim të plotë te Ai.”
Në qytetin Kapua, dita e 24 shkurtit 1468.
Mbreti Ferdinand. Sekret. etj.
Andronika së bashku me djalin Gjonin II, gjatë vitit 1467, kishin jetuar në Itali, në feudin e tyre Monte Sant Angelo, por në janar të vitit 1468, kur Gjergj Kastrioti ishte sëmurë me malarje, ishin rikthyer në Arbëri. Pas vdekjes të Gjergjit, u detyrua të braktisnin Arbërinë e të ktheheshin në feudet Monte San Angelo dhe San Giovanni Rotondo. Në mesazhin e tij, mbreti Ferrante I Aragona thekson: “Është kënaqësi dhe nder që t’iu trajtojmë si djali nënën dhe si babai djalin e krahas asaj që ju kemi dhuruar, sa herë të keni nevojë do t’iu dhurojmë të tjera: “…loro venuta ad nui sera multo piacere, et da nui haveranno quelle carize et honori che figlio deve fare ad matre et patre ad figliolo et non solamente li lassaremo quello ce havemo donato, ma quando bisognio fosse li donaremo de li altri nostri boni”. [Arch. Stat. Napoli, Aragonese, Comune, vol. 6, c. 135 b]
Në fund të muajit shkurt, Jeronim Karvineo u nis për në Albania, të organizonte lundrimin e familjes të Skënderbeut për në Bari, me destinacion mbretërinë e Napolit. [Carlo Padiglione, Di G. Castriota Scanderbech e de suoi discendenti, Napoli, Tipografia Giannini, 1879, pp. 14 – 18]
Në ditët e para të muajit mars 1468, Jeronim Karvineo me tre anije, organizoi lundrimin e familjes Kastrioti, të afërmëve të tyre dhe të ushtarëve napolitanë që kishin shërbyer në mbrojtje të kështjells të Krujës dhe zbarkuan në Bari. Bashkë me Andronikën dhe Gjonin II, erdhën personeli shërbyes dhe disa familje të afërmëve të Gjergjit e të Andronikës, mes tyre djali i Vrana Kontit, me bashkëshorten Maria Zardari. [Giancarlo Vallone. Andronica e Giovanni Scanderbeg in Italia. Studia Albanica 2018. 1 pp. 59 – 65]
Familjet arbërore që erdhën me Andronikën u vendosën në disa komuna të Napolit, kryesisht të çpopulluara, si pasojë e murtajës, që e kishte goditur Italinë jugore. [Antonio Bellusci. Magia, Miti e Credenze Popolari – Ricerca etnografica tra gli albanesi d’Italia. Ediz. Cosenza, 1983]
Në këtë udhëtim pa kthim, Andronika mori gjërat më të domosdoshme ndër ato përkrenaren, armët e Gjergjit, kodikët, ikonat, medaljonet, pergamenat, inkubolat etj, të cilat në vitet e mëpasme, pasardhësit e familjes të Gjergj Kastriotit i shitën dhe aktualisht ndodhen të shpërndara në koleksione private, në muzeume prestigjioze të disa vendeve, ku admirohen çdo vit nga qindramijëra vizitorë, por për fatin tonë të mbrapshtë, asnjë prej tyre nuk ndodhet ne muzeumet shqiptare.
Fillimisht Andronika dhe Gjoni II bujtën në rezidencën e mbretit Ferrante I, ndërsa nga maji 1468, u sistemuan në një banesë në Castel Capuano, më pas ndërruan banesën dhe u vendosën në një shtëpi në Mascuio Angioino, në Piazza Municipio, siç rezulton në regjistrat e arkës mbretërore. Në një dokument të vitit 1468, të kancelarisë mbretërore, theksohet se për të përballuar jetën në Napoli, mbreti Ferrante I, më 23 maj 1468 i dha Andronikës 1000 dukate. [Barone N, Le cedole di Tesoreria dell’Archivio di Stato di Napoli dell’anno 1460 al 1504, nt.7, pp. 225, 607 – 608] [Forcellini F, Strane peripezie d’un bastardo di casa d’Aragona Napoli, Pierro, 1915 (e già in ASPN). pp. 102]
Studiuesi arbëresh Petta, gjatë verifikimit të dokumentave në Kodin Aragonez të Trinkera (Trinchera), që pasqyrojnë dhe raportet e mbretit Ferrante I Aragon me Andronikën, ka gjetur të dhëna që shprehin aspekte të profilit të Androniks si zonjë fisnike dinjitoze dhe shumë të respektuar nga mbreti. [Paolo Petta Despoti d’Epiro e principi di Macedonia, Lecce, Argo, 2000. pp. 28-3 dhe 141]
Më 27 gusht 1469, Andronika Kastrioti me Gjonin II, u transferuan në shtëpinë e arbërorit Pietro Kola D’Alessandro, në Piazza di Jesu, në qendër të Napolit, pranë kishës Shën Kiara. Transportin e rrobave të Andronika Kastriotit në shtëpinë e re, e kreu arbërori Pietro Kola D’Alessandro, të cilit i paguan 1 dukat dhe 1 tari. Pietro Kola ishte i vëllai i juristit dhe diplomatit Antonio Kola D’Alessandro. [Atanasio Pizzi. Vita di Andronica e Giovanni Castriota a Napoli] [Vallone G, Aspetti pp. 42, 43 e nt. 24 e 25, 55, 68 e 77, 79-80]
Në vitet që banoi në Napoli, Andronikën e vizitonin arbërorët që jetonin në Napoli dhe në rrethinat. Çdo ditë Ajo shkonte në kishën Shën Kiaras, ku lutej për të lehtësuar dhimbjen për ndarjen nga jeta e Gjergjit, lutej dhe për djalin Gjonin II. Në shtëpinë në Piazza di Jesu, Andronika Kastrioti banoi deri në shtator të vitit 1477. [Atanasio Pizzi. Vita di Andronica e Giovanni Castriota a Napoli]
Gjoni II, ishte 14 vjeç kur arriti në Itali dhe adoleshencën e kaloi nën përkujdesjen amëtare të Andronikës, si dhe frekuentoi shkollat më të mira të Napolit, që ndikuan në formimin e tij arsimor dhe kulturor dhe në vazhdim, frekuentoi shkollën ushtarake të mbretërisë, si ishte tradita e asaj kohe për djemtë fisnikë. [Arch. St. Napoli, Cancelleria Aragonese, Reg. Exterorum, I, 405, 86.]
Jetesën në Napoli, Andronika dhe Gjoni II e përballonin me të ardhura që merrnin nga administrimi i feudeve të Monte Sant’Angelo dhe të Shën Giovanni Rotondo, por kishin edhe mbështetjen e mbretit Ferrante I, i cili krahas ndihmës financiare me 1000 dukate që i dha 24 shkurt 1468, i kishte përjashtuar nga taksat e kripës dhe eksportit të grurit, si rezulton në letrën e sekretarit të mbretit e 1 tetorit 1469, që e njofton Andronikën për privilegjet që i kishte krijuar mbreti. [Monti G. M. Spedizione in Pugli di Giorgio Castriota Scanderbeg, e i feudi suoi pugliesi della e del figlio. Palaver 4 n.s. (2015), n. 1, pagine 175]
Letra e sekretarit të mbretit P. Garlon, dërguar të madhërishmes madama Donika Scanderbech më 1 tetor 1469. [Vallone G. Andronica e Giovanni Scanderbeg in Italia. Studia Albanica 2018. 1 pp. 99]
Donice condam Scanderberch
Rex Sicilie etc.
Nobiles et egregij viri fideles nostri dilecti. Nuy novamente havimo ordinato che vuy pagate a la illustre et magnifica Madama Donica mogliere che fo de l’illustre Scanderbech lo sale quale se dà per nostra Corte a l’altre terre de questo Regno et non altro pagamento nisuno durante lo tempo de la franchitia per nuy et nostro privilegio concessa, et che essa sia tenuta dareve dicto sale, pertanto volimo che da mo inante debiate pagare a la prefata Madama Donica o ad soi factori dicto sale et non altro pagamento durante lo tempo de dicta franchitia per nuy ad vuy concessa, cum questo che essa sia tenuta dareve lo dicto sale non obstante qualse voglia lictera comandamento et provisione havessivo havute da nostra Maestà. Et questa nostra ordinatone et voluntate intimante ad qualsivoglia sia ve donasse inpacio o ve domandasse altro pagamento che dicto sale.
Datum in Civitate nostra Averse die primo octobris 1469. Rex etc.
P. Garlon. A. Secretarius.
Vniversitati Sancti Angeli.
Me ndihmat financiare të kurorës Napolitane dhe me këto favore fiskale, Andronika me Gjonin, patën stabilitet ekonomik familjar.
*Targa e përgatitur nga arbëreshi Arkitekt Atanasio Pizzi, që do të vendoset në rrugën ku ishte shtëpia e banimit e Andronika Kastrioti me të birin Gjonin II në vitet 1469 – 1477