“Është vendi i zotit Vexhi”
nga Namir Lapardhaja
Shënim në 102-vjetorin e lindjes së Vexhi Buharasë
Vexhi Buharaja ishte një personalitet i gjithanshëm. Poet, studiues, gjuhëtar, orientalist, historian, përkthyes, publicist, njohës i gjuhëve të lindjes dhe të perëndimit, njeri me kulturë të gjerë dhe i admirueshëm prej atyre që e njohën nga afër.
Jeta e tij endet mes mohimit dhe harrimit. I dënuar politikisht në 1947, në vitin 1965, pranohet në Institutin e Historisë në Tiranë. Me profesionalizëm dhe skrupulozitet, mbledh dhe përkthen në shqip mbishkrimet turko-osmano-arabe në vendin tonë.
Gjatë kësaj kohe, përkthen shumë materiale të periudhës së Rilindjes Kombëtare, siç janë aktet dhe memorandumet e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit. Është përkthyes i shumë veprave letrare dhe poetike. Sjell në shqip veprat shkencore të Hoxhë Hasan Tahsinit, dramën “Besa” të Sami Frashërit, “Shahnamenë” e Firdeusit, “Ëndërrimet” e Naim Frashërit, “Gjylistani dhe Bostani” të Saadi Shirazit etj. Emri i tij renditet si një ndër përkthyesit e mëdhenj të shqipes, krahas Gjon Shllakut, Petro Zhejit, Fan Nolit.
Në vitin 1975, hapen “defterët e vjetër”. Dëbohet nga Instituti i Historisë. Sipas disa të dhënave, një pjesë e punëve i përvetësohen nga njerëz të partisë në këtë institucion. Përkthime e studime të tij botohen në revista shkencore si punë të tyre.
Kthehet në qytetin e lindjes.
Për ata që e njohin, shoqërohet nga një aureolë drite. Beratasit e vjetër e respektojnë dhe e përshëndesin me nderime. Për të tjerët, është një armik më shumë, i dënuar dikur dhe i lënë rrugëve. Paraqitet në Komitetin Ekzekutiv, ku kërkon punë. Kryetari e pret me respekt. I thotë të vijë një ditë më pas, sepse do të gjendet një punë për të. Të nesërmen i komunikohet: do të presë bileta në berberanën në qendër të qytetit. Pranon. E di se me injorantët nuk mund të bëhet shaka. Ka kaluar një herë në tehun e shpatës vite më parë dhe ia ka hedhur paq.
Vetëm një kohë monstruoze, ku mbizotëron injoranca, mund të caktojë Vexhi Buharanë të presë bileta në berberanë. Pjesën e mbetur të viteve aktive i kalon aty. Vijon individualisht studimet dhe përkthimet. Miqtë e mbetur në Institut, i sjellin punë dhe ai i kryen me profesionalizëm. Është periudhë e heshtjes dhe vetmisë së madhe. Shoqërohet me shumë pak njerëz. Del në pension dhe nga ajo kohë nuk e kalon më Urën e Goricës. Vendtakimi i tij i përditshëm me një grup pleqsh, më të mëdhenj në moshë, është lulishtja e qytetit në lagjen “Dëshmorët e Kombit”. Ai ulej mes bashkëbiseduesve dhe niste e tregonte në një gjuhë mjaft të thjeshtë. Të gjithë, ndonëse më të mëdhenj se ai, e thërrisnin “zoti Vexhi”. Mjeshtri vijonte ta endte rrëfimin sipas modelit të përrallave persiane. Ata e dëgjonin me respekt, gojëhapur.
Një Zot e di se sa i vetmuar është ndjerë Buharaja gjatë asaj kohe në qytet.
Si pasojë e një sëmundje të rëndë, ndërron jetë më 5 korrik 1987, në moshën 67-vjeçare.
Pas viteve ’90, si për çdo emër të madh të larguar nga kjo jetë, rreth tij qarkullojnë legjenda. Të gjithë kërkojnë të marrin nga lavdia e tij, duke treguar se si e njihnin dhe se si shoqëroheshin me të.
Por e vërteta e asaj kohe të marrë është ndryshe. Vexhiu endej në qytet mes mitit dhe mjegullës, i qetë në dukje dhe i vetmuar. Përherë i rrethuar nga të njëjtët njerëz.
Ata kujdeseshin që stolin e tij të mos e zinte askush. “Është vendi i zotit Vexhi!” – thoshin…
Marrë nga muri i fb i Namir Lapardhasë, 12 maj 2022
.