Lirika e nji tragjiku
nga Jozef Radi
Heshtja e gjatë mbi Haxhiademit, duhej ta kish vra kahera Muzën e Tij.
Por mendoj dhe besoj se mrekullisht ka ndodhë dhe ka me ndodhë e kundërta edhe në të arthmen.
Muza e Haxhiademit, në krejt trajtat e saj që ka me u shfaqë hap mbas hapi ka me dëshmue në qetësinë e vet, pa asnji brohorimë a fanfarë sa e gjallë dhe e freskët, sa njerzore dhe koherente, sa e domosdoshme dhe sa shqiptare, sa klasike dhe sa moderne, sa reale dhe sureale asht dhe ka për te mbetë ndër kohna…
Ajo asht aq e paktë sa mundet me u quejtë edhe Nektar Perendish…
Poezia e “Lyrës” së Haxhiademit ka me u shfaqë si nji klithëm e butë, si nji dorë e shtrime në qiell, si nji vegim që vjen së largu, po edhe si nji dëshmi e dështimit të së Keqes… Edhe pse e paktë, e theksoj kët term, (“Lyra” – ka vetëm 10 poezi) ajo asht ndër ma të plotat e poezisë shqipe; edhe pse e drojtun dhe e plagosun ajo asht ndër ma të shumngjyrtat dhe ma jetgjatat; edhe pse vjen prej heshtjes së gjatë, ajo veç heshtjes s’ka me i përkitë kurrë! Jo, Kurrë!!
Prej së largu asht nji poezi që shumë prej lexuesve shqiptarë, (përfshi edhe shkruesin e këtyne rreshtave) e takon mbas plot Tetëdhjetë e nji vitesh… Kohë e mjaftë me u harrue… Poezia asht e nji delikatesë të pashoqe, e nji vargu të gdhendun me nji dashuni prej Fidie, asht djaloshi që ndërsa shetit botën… dhe len gjurmët e nji dashnie të thellë, ku gjithkush mund te gjejë pak vetvedi… tretun ndër kohna!
“Prej së largu…” dhe ndonji tjetër mbas saj, sigurisht kanë me u vlerësue si ndër ma të denjat e lirikës shqiptare…!
28 qershor 2014
Et’hem Haxhiademi
V
Prej së largu…
(Lyra -1939)
~~~~~~~~~
Për kokën tande thuëj Sofi,
Kush t’i fërkon balluket,
Nashti qi gjindem larg nga ti
Dhe malli nuk më duket;
Për t’gjat’ të lumit shkojshim,
Ahere na n’pranverë,
Dhe kurr nuk e kujtojshim
Të ndamen ndonji herë,
Dhe sot, Sofí, ti kúr kalón
Andej me ndonji t’jetër,
Nga zemra e ime gjak pikòn
Prej dashunis së vjetër;
Ahere ti më thoje
Se t’jetër nuk do t’ketë,
Qi zemrën t’ia dhuroje,
Derisa t’ijshe n’jetë.
E lark atje ti, ku buçet
Danubi me tallaze,
Më thuëj, Sofi, me cilin flet
Aq ambël ti me naze;
Prej turpit kúr të ngjyhen
Mollzat e faqes ty
E në të kuqe lyhen,
Un duë të shoh me sy.
Por drit’ e yllit tand t’a dishë,
Qi deri tash më dogji,
Do t’zbehet shpejt, Sofí, po t’rrishë,
Në prehën të ndonji shoqi;
Kúr do të duësh t’shikohesh,
Gëzuëshëm në pasqyrë,
Aq tepër mos krenohesh,
Se je me at’ fëtyrë.
Prá buzët t’uëja mos i len
Prej t’jetri të kafshohen,
Se erë e lules mâ s’të vjen
E t’gjith’ do të largohen;
Kûr të qëndrojsh e lamun
Si vesa në mëngjes,
Ahere ke me pamun
Se sa të rijt i ndes.
E lumin ti kûr don me pa,
Mbështetun n’pezull t’gurit,
Të ruhesh tepër mos me vra
Dy mollët e krahnurit;
Kur ti, Sofí, kërruse,
Shkëlqejn’ porsi kristal,
Se dalin jasht prej bluse,
Por t’jetri: Mos ja fal!
E n’kopësht prehnin kur e mbush
Me lule prej zambaku,
Të ruhesh mos të qaset kush,
Se muë më prishet gjaku;
Ató, si t’i mbështjellish,
Ti lidhish me kordhel
Edhe te un t’i sjellish,
Prej mallit qi s’më del.
Dhe kúr të dalish me shetitë
Ndën gjethet e nji ahu,
Të mos të dukesh ndonji ditë
Me tjetër krah për krahu;
Por vetëm duë të endesh,
Si endem unë këtu,
Dhe s’shoh prej aso sendesh,
Qi shohin syt e tu’.
Por ah, ti ndoshta po kërcen
Ndër valle e gëzuëme,
Edhé të tjerve i ndërsen
Të t’uëjat buz’ të shkruëme ;
Sepse dhe muë m’përvlove,
Si bane buzën n’gas,
Ahere kúr kalove
Dhe un të ndoqa pas.
Por ti ahere qe e re
Edhe me sy s’shikoje,
Nji her’ këtheve kryët e m’pe
Në rrugën qi vazhdoje;
Por prap kur e këtheve
Fëtyrën e argjandë,
Ti zemrën m’a rrëmbeve
Me pamjen tande t’randë.
Prandaj Sofí, e urt’ të jeshë,
Si qingjat e kullotës,
Se veç ahere do të keshë
Ndriçimin e gjith’ botës;
Fëllanzën e ndjek gjahtori,
Derisá flururon,
Po në kafas po e mori,
Me sy – as s’e shikon.
23 maj 1934