Eugjenio Montale (1896-1981) – Poezi nga libri “Guaska sepiesh”

Eugjenio Montale (1896-1981)

Poezi nga libri “Guaska sepiesh”

Sjellë në shqip nga Jozef Radi

Shtëpia mbi det

Udhëtimi këtu ndalet:
n’përkujdesjet meskine që e ndajnë
njat shpirtin që asnji klithmë s’di m’e lshue.
Minutat tashma janë njilloj të shtangëta
si vërdalljet e rrotës së pompës.
Nji vërdallje: nji gufmë shugulluese uji.
Nji tjetër, prap ujë, n’tërheqje kërkëllitse.

Udhëtimi mbyllet te ky plazh
që josh të përhershmit e rrjedhat e ngadalta.
Asgja s’shfaqet ma veç tymnajat përtace
e pamja detare ndërthurë prej lugjesh
me fryme flladi: veç rrallë mund të shihet
n’at bunacë shurdhane
midis ishujsh me pamje shtegëtuese
kurrizi i Korsikës o Kaprarika.

Ti kërkon me dijtë n’se kështu venitet gjithçka
në kët mjegull të mektë kujtimesh
nse në çastin e mpimjes apo n’psherëtimë
të dallgës përmbushet fati i gjithkujt.
Jo, kam me të thanë, e ke me e kuptue
veç njat herë kur të kapërcesh përtej kohe:
ndoshta veç ndokush që e dishron pafundsinë,
e kët ti mundesh, unë ndoshta jo.
Mendoj se për të shumtit  shpëtim nuk ka,
po ndokush i përmbys tan projektet,
dhe e kapërcen shtegun, që duhej gjetë.
Para se me u rrëzue ish dashtë me e shënue
njat shteg të brishte ikjeje
njashtu si në fushëluftat
e detit shkumët o rrudhat e dallgëve .
Po ta dhuroj edhe shpresën time koprrace.
Në ditët e reja, i lodhun, nuk di me e rrit:
po ta ofroj si peng fatin tand, veç të pshtosh.

Rruga mbyllet ndër këta shkambij
qi dallga i grryen në lëvizje tjetërsuese.
Pranë zemrës tande që s’më mban mëni
pse ajo tashma gufon e ndoshta përjetë.

Limojtë

Ndigjo, poetët laureatë
lëvizin veç mes pemëve
me emna pak të njoftun si ligustrat apo dashtrat.
Unë, për vedi, i due rrugët që dalin prej gropash
Mbulue nga bari e ku prej pellgjesh
gjysë të shterra djelmoshat mbërthejnë
ndoj ngjalë të hajthme:
shtigjet që ndjekin vetullat
zbresin ndër xullufe kallamash
e futen ndër kopshtije, mes pemëve të limojve.

Ma mirë n’se poterja e zogjve
shuhet rufitun prej kaltërsish:
ma qartë ka me u ndigjue mërmërima
e degëve të dashtuna n’ajrin që pothuej s’pipëtin.
dhe ndjesitë e kësaj arome
qi s’dijnë me u shkëputë prej toke
derdhin ndër gjokse nji amëlsi të trazueme.
Këtu, ndër pasione argëtuese
për mrekulli heshtet lufta
edhe na t’mjerëve na përket ktu pjesa jonë e pasunisë
e që asht aroma e limojve.

Shiko, kësaj heshtje në të cilët gjanat
braktisen, ndjehet afër
tradhëtia e sekretit të tyne të fundit,
tashma pritet
me u zbulue n’nji gabim të Natyrës,
pika e vdekjes së botës, hallka qi s’mban ma,
filli që shtjerret e qi ma s’fundi shfaqet
midis nji së vërtete.
Vështrimi rrëmon përreth,
mendja heton pajton përçan
nëpër aromën qi derdhet
kur krejt dita meket.
Janë heshtje ndër të cilat shifet
çdo hije njerëzore qi largohet
e çdo Hyjni e shqetësueme.

Po zhgënjimi mungues e rikthen kohën
në qytetet e zhurmëshme ku kaltërsia shfaqet
veç me copa, në naltësi, midis gushave.
Shiu e lodhi tokën edhe ma, u dendësue
mërzia e dimnit përmbi shtëpia,
drita gjithji e ma koprrace – shpirti i hidhët.
Nji ditë, kur prej nji porte gjysëçelë
midis pemëve të nji kopështi
ka me u shfaqë e verdha e limonëve;
dhe ngrica e zemrës që zhbahet
ndër gjokse kanë me i buçitë
kangët e tyne
trombat e arta diellore.

Brini englez

Era që sonte fëshfërin përkdhelshëm
– të kujton nji përvëlim të fortë tehesh –
instrumente pemësh të denduna dhe e pastron
horizontin e bronxtë
ku fjollat e dritës zgjaten
si balona ndër qiej shugullues
(Re në udhëtim, mbretëni
të kjarta njatje nalt! Eldorado të naltësive
porta të mbylluna keq!)
dhe deti përplaset e shkoklohet,
mvrenjtet, e ndrron ngjyrë,
përplas përtokë nji shakullimë
shkumësh të shkapërderdhme;
era që lindet e vdes
në çastin kur lehtësisht nis e nxihet
të bahesh muzikë për ty sonte
kjo vegël e harrueme,
zemra.

Falset  

Esterinë, njizet vitet e tua kërcënojnë
e njajo reja gri e ndezun
pak nga pak mbyllet mbrenda teje.
Ti mos iu frik asaj çka ke në mendje.
Zhytun kem me t’pa
n’at tymnajë që era
shprish e dend dhunshëm.
Mandej nga shkulmi i hinit ke me brof
ma e fortë se kurrë,
tuj i shfry nji aventure t’kahershme
me at fytyrë t’zgjuet që aq fort i ngjan Dianës zhgjetare.
Çohen ernat vjeshtore
me t’i trazue pranverat e shkueme;
pse edhe për ty kan me u ndigjue
t’parathanat e zareve t’fatit.
Nji tingull i vetëm s’ta kthen ma
njat broken e dikurshme të krisun e të thyeme;
ndaj lutem që t’jetë
për ty nji koncert i parrëfyem
këmborësh.

Dyshimi i përditshëm s’ka me t’frigue.
E hijshme ke me u shtriq
mbi shkambin e ndritshëm prej krype
e n’diell ke me i nxi gjymtyrët.
A të kujtohet njajo hardhuca
ndalun mbi shkambinj të çveshun;
ty të ngre kurthe bukuria
me njat lidhëse bari prej fëmije.
Uji asht forca që të gatuen
e te uji e gjen vedin dhe përtritjen
Ne të mendojmë si nji algë, si vazo balte,
si nji krijesë e pashkatrrueshme
në të cilën s’ngjit njelmësia
veç kthehet në breg ma e dlirtë.

Ti ke shumë të drejtë! Mos e turbullo
me frikna t’kota të tashmen gazmore.
Gëzimi yt, tash derdhet në t’arthme
mjafton veç nji rrudhje supesh
dhe rrënohen fortesat
e së djeshmes së errët.
Ngjitu dhe shko përpara mbi at urëz,
mbi njat vorbull që klith:
profili yt përplaset
me nji sfond perlash.
Ndërdyshet nga maja e boshteve që dridhen,
mandej qesh, dhe si e lëshueme ere
vërsulesh në krahët
e mikut tand hyjnor që t’përpin.

Dhe ne veç kqyrim, ne – raca e njatyne
që kot rrojmë mbi dhe.

Pothuej nji fantazi

Zbardhi, e shfaqet
prej nji fashe t’argjentë
ndër mure:
feksja përvijue dritaresh të mbylluna.
Kthehet prania
e diellit dhe zanat e ndryshëm,
po njato zhurmat e zakonshme s’i pruni.

Përse? Mendoj nji ditë t’magjishme
karuzelesh t’arta tejet të ngjashme
si shpërblim. Ka me shpërthye forca
që më ndrydhte, o magjistar inkoshient
i kohnave të mëdha. Tash do t’përballem
me vuejtjet e shpive të nalta e rrugve të xhveshuna

Kam me pasë përball nji vend bore t’pashkelun
njashtu të butë si t’ishte ndonji sixhade.
Ka me rrëshqitë prej qielli t’zatetun nji rreze e vonë.
Përplot me dritë t’padukshme e pyjet e kodrat
kanë me m’kallzue lavdet e haresë që kthehet.

I lexoj me kënaqsi shenjat
e zeza mbi degët e bardha
si t’ishin nji alfabet i lashtë.
Vjen nji çast dhe krejt e shkuemja
ka me u shfaqë para meje.
S’ka me ia trazue tingujt askujt
kjo harmoni vetmitare.
Ka me u shpalosë n’ajri
o ka me zbritë prej ndonji huni
ndonji gjeluc marsi.

Nji gabim

Patjetër
kanë me thanë se këtu flet nji radoeter
si t’i maste me kalendar
dijet.
Nuk ka jetëshkurtën o jetëgjatë
ka veç jetë të vërteta, jetëvdekje a diçka e tillë.
Nuk kam me u peshkue në ndonji lum
mbushë përplot si shpuzë. Asht nji gabim
që paguhet.

(këto poezi janë paraqitë në revistën letrare “ars” 2006)

Nji dështim, si fitore… në mundsinë me mbrritë…*

nga Jozef Radi

Ballfaqimi me dështimin mund të shërbejë si element, i cili krahas nji gjendje të trishtë që të jep në përplasjen e parë, sigurisht të ban ma të vëmendshëm e të shtyn me u parapri herë me intuitë e herë me arsye, atyne ngjarjeve që asnji prej nesh nuk i dëshirojmë, dhe na mëson me kujdes, se gjithnji duhen marrë masa paraprake që të mos ndjehemi thellsisht keq kur të diçka e tillë si dështimi na ndodh.
E megjithatë ai ndodhi. Problem asht përcjellja e efekteve që ai sjell.
I ndodhun midis nji njeriu (shpesh edhe i panjoftun), të cilin mbas nji pune e hulumtimi të gjatë e kambëngulës e ke piketue kahera si personazh që meriton t’i prezantohet lexuesve; dhe nji redaksie reviste e cila të ka besue nji rol, qoftë edhe të dorës së dytë, qoftë edhe si zadhanës i një fryme letrare të shpërndame midis kësaj çoroditje të madhe; sigurisht s’asht akt fort i kandshëm, kur ti si personi që e ke marrë nji angazhim të tillë je përballë nji situate që proshon vështërsi ai për vedi, edhe për ata që ke marrë nji detyrim.
Le ta pranojmë dështimin, pa hy në hollësitë e tij, pasi edhe ndjesa asht ma shumë nji kortezi se nji vlerë. Në konceptin prakticist, na duhet me dalë prej rrethanave në të cilat kemi mbetë keq pa kërkue fajtorë, pa drejtue gishtin ndaj askujt, pasi nji pjesë e fajit mundet të jetë e mshehun te të gjithë elementët e këtij realizimi. Asnji apollogji nuk mundet me i ardhë në ndihmë nji reviste serioze, e cila ka kohët e saj të domosdoshme, për të qenë sa korrekte aq edhe skrupoloze.
Po bëhet nji kohë bukur e gjatë, në të cilën angazhimi im në rëvistën “Ars” me nji rubrikë jo fort të lehtë, siç asht ajo e komunikimit me njerëzit e letrave, të cilët kultivojnë letrat shqipe jashtë Shqipërie, pra të gjithë atyne që kanë gjetë strehë nëpër botë si pjesë të mbijetesës së tyre. Nji eksperiencë e tillë mbart në vetvete nji dozë sa idealizmi (e konsideruar edhe donkishotizëm), por edhe pasion mos me e lejue “hapësinën e ndamjes” me e ushtrue me plotpushtet efektet e saj tjetërsuese.
Ajo çka mbetet e randësishme asht dëshira e mirë e komunikimit: Frytet e saj mund të jenë nganjiherë edhe të hidhta, por kjo s’asht nji arsye dështimi, ajo të shtyn me mendue me gjetë rrugë të tjera, që nuk sjellin si rezultat dëshpërimin dhe heqjen dorë nga qëllimi i nisun, por shtigje interesante rrugdaljesh…

*sqarim: në Revistën “ars” për gati dy vite (2004-2006) kam mbulue nji rubrikë “qiell i përtejmë”, ku sillja vazhdimisht informacion, shkrime apo intervista, me krijuesit shqiptarë që jetonin jashtë Shqipërie… Nuk ishte punë fort e lehtë pse me duhej krijue mundësia e njohjes me ta e mandej edhe komunikimi… Në nji rast si ky që po sqaroj, dështova në nji intervistë që e prisja prej kohe… për shumë arsye, dhe kështu që m’u desht në momentet e fundit, të redaktoja disa poezi të Eugenio Montales, me mbushë faqen që e kisha si angazhim… Kështu që kët Montale të dikurshem sot në 40 Vjetorin e Nobelit të marrë prej tij (1975) po e paraqes me kënaqsi të veçantë…

Related Images: