Forma kundrejt Përmbajtjes…
nga Artan Kafexhiu
Ezra Pound, në një letër që i shkruante T. S Eliot, poet modernist, e këshillonte që kur të shkruante të “Make it new.” (Bëj diçka të re, të paparë, të palëvruar më parë). Kjo frazë përmbledh dhe dinamikën e modernizmit në art, për të sjellë shfaqje të reja të artit në format e tij.
Modernistët në poezi dëshmuan se, poetët nuk kanë përse të shtrëngohen të fusin fjalët dhe vargjet në kallëpe të parafabrikuara, që të mund të rimojnë. Cummings është një tjetër shembull i vargjeve të lira, që kanë fituar lirinë dyfish, në mendimet dhe format e reja që sjellin.
I pari modern në poetikën shqiptare ishte Migjeni; ishte ai që theu kallëpin e traditës me vargjet e tij, deri diku te lira. Sidoqoftë, u përpoq të rimonin, për të mundur të rezononin notat e një kangë revolte. Pavarsisht, ai mbeti deskriptiv e retorik, rob i formës dhe metaforës të revoltës prej mjerimit, por fare pak me mujt me abstrague një ekstrakt filozofik, një mesazh të thellë jetësor e njerëzor të dalun prej ankesave të tija sociale.
Ndër të mëdhenjtë e pendës të asaj kohe ishte edhe Dhimitër Pasko (Mitrush Kuteli), i cili i mrekulluem nga vepra e Emineskut, u përpoq të fuste një rrymë të re në letërsi. Edhe si kritik, ai ishte mjeshtëror, duke ia ofrue e paraqitë lexuesit, një tjetër poet tepër premtues për kohën, Lasgush Poradecin, kulturalisht afër tij dhe Emineskut. Në marrëdhanien e formës me përmbajtjen, Mitrush Kuteli si edhe Poradeci ishte shumë ma fort për formën se përmbajtjen. Bile Kuteli shkruante se, nuk mjafton për një poet me u frymëzue nga mendime sublime; ai duhet të jetë parasëgjithash mjeshtër i teknikës. Pa teknikën poetike, ai mbetet ma shumë një mendimtar, se sa poet.
Kurse, me ardhjen në skenë në poezinë shqipe, të Martin Camaj, njëkohësisht një linguist e filolog, poezia shqiptare, bile ajo pjesë e sakrifikuar prej marrisë së kohës sociorealiste, të pasurisë gjuhësore, leksikut, e formave poetike të gegnishtesh, vendosi në një raport ma të barabartë traditën dhe modernen, mendimin e thellë e aftësine abstraguese, me format poetike moderne. Camaj sot për sot, konsiderohet poeti modern më i arrirë i fjalës shqipe, thellësi mendimi e njëkohesisht shprehun në format poetike moderne shumëllojeshe.
.
Rilindje nga Martin Camaj
Dielli herët depërtoi ndër dej!
Si mbas nji cipe të hollë mendimi
e ndriti rrugën tonë nga lindja
e këndej.
Erdhi koha e zgjimit!
Nji rreze e vetme përpara
mbi mur
ndriti dhena t’panjehura përmbas,
mungullim bimësie e filiza shum
me krena gacash përmaje: rreziqe!
Martin Camaj
.