Requiem per Gac Çunin… Pjetër Pepa
Seminaristi qe kompozoi “Kaçurrelat e tu”
Fundi tragjik i kompozitorit të kangës “Kaçurrelat e tu”
Kanga “Kaçurrelat e tu” e kompozueme nga Gac Çuni,
i asht dediku Margherita Shllakut, mamës tonë,
(Zojush Kokonës, siç e thirrshin nxansit e saj)
Kjo kange e muzikës dhe bukurisë shkodrane, e kompozueme në burg,
asht ndër ma të bukurat e muzikës së lehtë.
Me kët kangë Gac Çuni,
i dhuroi një perlë muzikës shqiptare dhe bukurisë Shkodrane…
Klaudia Gargjola Shllaku
Gjithnjë, në dasmat dhe gëzimet familjare shkodrane, në gazin e humorin që vazhdonte me orë pafund kishte orën e vet edhe kënga.
Në numrin e pafund të këngëve ishin të pranishme, me ciklin e vet, edhe këngët e kompozitorëve të njohur, që në moshën e tyre rinore ja kishin kushtuar të dashurave apo të adhuruarave të tyre. Ishin ato në seri e lidheshin kaq bukur me njëra tjetrën dhe për shumë kohë mbas, objekt bisede të këndshme ishin ato, kompozitorët dhe vashat të cilave u ishte kushtuar kënga e bukur që kishte mbetur e përjetshme. Sigurisht, disa prej tyre edhe kishin vdekur, shumë ishin plakur, por kënga dhe vrulli rinor që e kishte kompozuar atë, mbeste gjithnjë e re. Kishin kaluar vite, dhjetra vite, ndoshta edhe gjysmë shekulli e kënga megjithatë mbeste gjithnjë e tillë. “Në zaman t’njasaj furi…” ishte kënga që kompozitori i vjetër shkodran, Hila i Files ia kishte kushtuar të fejuarës së vet e që, për koincidencë, kishte qëlluar gjyshja e ime. S’mbahet mend kur kishin vdekur të dy, megjithatë kënga këndohej në çdo gëzim e dasëm.
Po kështu “Lulebora” që i ishte kushtuar “Zojush D” nga Simon Gjoni apo “Lulja e Majit“ kushtuar nga Pjerin Ashiku të dashurës së tij të zemrës. Po “Me lule të bukra due me t‘dhurue vashe nji kunore…” që Tish Daija ja kishte kushtuar të adhuruarës së vet. E kështu, “Mbeta gjithë ditën hijeve” e Leonard Dedës apo “Nuk erdha vashë jo me të këndue, e di se je e tjera e kujt” e Gjovalin Bjankut, ashtu si edhe “Margjela” e të madhit Prenk Jakova.
E pra, mes gjithë këtyre e sa tjerave si këto që nuk i përmenda këtu, kishte vendin e vet, madje vend nderi edhe një këngë e cila këndohej vazhdimisht, e pothuaj vazhdimisht shoqërohej me koment, mall, e pse jo edhe lot.
Ishte kënga “Kaçurrelat e tu” e Gac Çunit.
“Natyra të fali të bardhë o si bora,
Unë përmbas teje jetën ç’e bora,
Oh kam me vdekë e s’kam me harrue,
S’kam me i harrue kaçurrelat e tu.
Mi ke ti faqet kuq-o si gjaku,
Mbas teje vashë me ka xanë maraku,
Oh, se marakun ma kanë shtue,
Ma kanë shtue, kaçurrelat e tu”.
Mjerisht, kompozitori i këngës, Gac Çuni kishte vdekur me kohë që në vitet e para të atij “çlirimi vrastar“ që provoi ky vend fatkeq. Kishte vdekur rreth të njëzetave, në burg nga tuberkulozi.
Sa gjak kishte nxjerrë nga goja para se të vdiste, kujtojnë ato, shokët e tij të vuajtjes, të burgut e megjithatë sa e kalonte krizën e hemoragjisë shpirti i tij prej artisti nuk mund të rrinte pa i rënë kitarrës, pa kënduar duke ja lehtësuar sado pak dhimbjen shokëve tjerë të mjerimit.
Asaj, së cilës i ishte kushtuar kënga dikur në rininë e saj, ne e kishim tashmë komshi. Sigurisht mosha kishte bërë të vetën, por jepte të kuptohej se dikur kishte qenë vërtet e bukur. Së paku e tillë, hyjnore, ajo i ishte dukur artistit të ri 18 vjeçar në atë afsh rinor, para se të futej në burg prej nga nuk do të dilte kurrë më i gjallë. Kishte pasur edhe motrën e saj shumë të bukur, ”Zojush Kokonën“, siç e thërrisnin, e që tashmë ishte gruaja e një tjetri instrumentist të njohur në Shkodër.
Sigurisht, ishin tjerë ata që e kishin njohur dhe e kishin pasur shok e mik. Kishin tjetër moshë. Kur ai ishte burgosur, unë sapo kisha hyrë në klasën e parë. Mirëpo, edhe pse ai nuk ishte më i gjallë, në vend që të “zvogëlohej” nga koha e kaluar dhe harresa, ai kishte mbetur përgjithnjë i madh dhe i adhurueshëm për të gjithë ne, brezat mapasëm.
Diku kisha lexuar se në Spanjë ishte një kompozitor që nuk e njihte pothuajse askush. Sa herë kishte nevojë për ndonje takim me dikë apo ne ndonjë zyrë, duke mos e njohur, derën ja hapnin me vështirësi. E ai, kur ndjehej ngusht, detyrohej të bënte vetëm një prezantim modest “Më falni, jam ai… kompozitori i këngës “Besame Mucho” dhe sikur të kishte thënë një fjalë magjike gjithçka ndryshonte. Zyrtari apo personaliteti, sado i madh të kishte qëlluar, zvoglohej menjëherë para tij dhe si për një mrekulli, dera i hapej gjithë respekt e pritej gjithë gatishmëri e dashuri.
M’u kujtua kjo sepse më ndodhi kështu edhe mua… afro 15 vite më parë në një dasëm që bëhej pranë Shtëpisë së Ushtarakëve në Shkodër në atë lokal ku zakonisht, në vitet e demokracisë filluan të bëheshin dasmat e gëzimet familjare. Ishin afro 200 vetë dhe tavolinat nuk kishin mbarim. Familjarët e çiftit, kushurinjtë e miqtë, të afërt e të largët të dhëndrit e të nuses. Nuk e di se si, qëllova pranë me një njeri të vuajtur në trup e gjithë rrudha në fytyrë. Një të thuash “fakir” njeri që nuk parashihej se do kishte interes qëndrimi pranë gjatë gjithë asaj kohe gëzimi e dasme. Por, gjithçka u përmbys, fare papritur e rastësisht. Ai me njihte mua mirë, si “palë e nuses”, e pse mos ta them duke kërkuar ndjesë për mungesën e modestisë edhe si deputet i atyre viteve të ndryshimeve të mëdha, kur seancat parlamentare ishin kthyer si në seri të pafund filmash seriale që ndiqeshin me etje të madhe. Unë nuk kisha pasur rast ta njihja atë, ndaj ai, për t’i dhënë nisje një muhabeti që duhej të fillonte derisa fati na kishte vënë pranë njeri tjetrit në atë moment gëzimi e dasme ndjeu nevojën të bënte një prezantim dhe tha vetëm tre fjalë: “Jam vëllai i Gac Çunit”. Vetëm kaq mjaftoi për t’u “rritur menjëherë e per t’u bërë gjigant” ai përpara meje që u zvoglova menjëherë pranë tij.
Gac Çuni, kompozitori i ri i “Kaçurrelave të tu“ që unë e kisha kënduar gjithë jetën; ai për të cilin kisha ndëgjuar kaq shumë, e doja kaq shumë, më ishte dhembsur kaq shumë. Nuk pat nevojë për më shumë. Filluan e folën zemrat si veç ato dijnë të flasin. E ku kanë nevojë zemrat për argumente, për njohje, për dijeni. Ata kanë gjuhën e tyre, argumentat e dijet e tyre, kanë dashurinë e respektin që veç ata njohin.
Kaluan edhe 15 vite të tjera dhe fillova të merrem me arkiva e shkrime për sakrificën e madhe të Klerit Katolik Shqiptar. As që ma merrte mendja se do të ndeshesha sërish, tashmë jo me të vëllanë, por me Gacin vetë, kompozitorin e dashur të “Kaçurrelave të tu”. Mësova pse e kishin arrestuar, kur, ku dhe si. Si kishte qëndruar, jetuar e vdekur. Ato arkiva të ftohta e zemërgur e përmendnin emrin e tij ashtu pa dhimbje e gjithë urrejtje. Se ishte lidhur me një klerik patriot si Padër Çiril Cani kur ai ishte me shërbim në Koplik, kur vetë Gaci kishte qenë mesuës i ri në atë zonë. Ishte koha kur Xhemal Selimi e tjerë kriminelë thyenin arrat me dorëzat e pistoletës mbi kokat e patriotëve që sapo i vrisnin. Kur i mbysnin në gropën e madhe të gjirizit Dom Pjetër Çunin e Dom Aleksandër Sirdanin. O Zot, sa kohë të vështira e të mjerueshme që ishin atëhere. Pikërisht në këtë kohë e në këtë tmerr situate binte pre edhe djaloshi i ri njezëtvjeçar, kompozitori i ëmbël që linte shokët pa fjetë duke i kënduar këngët e tija të zemrës. Sa kohë e vështirë për tjerët, por edhe për të, që nga torturat e qelitë e burgut kishte kaluar në tuberkuloz të gradës së fundit dhe shkulmat e gjakut i dilnin herë pas herë nga gjoksi i shkrumuar e megjithatë, sapo e merrte veten, këndonte sërish me zë të lehtë, të ëmbël. Dokumentat ndër arkiva flisnin kundër tij:
…Se edhe ai s’e kishte dashur komunizmin.
…Se i kishte shkruar një letër dajës së tij në malet e Dukagjinit dhe e kishte ndihmuar sado pak atë, me pak ushqim, ndonjë rrobe dhe këto i kishte biseduar edhe me meshtarin plak, Padër Çiril Canin që kaq shumë kishte bërë për Shqipërinë, por tashti po e mundonin Çun Jonuzi me shokë atje në zonën e Koplikut.
Mora diçka, pa e ditur se ndonjë herë do të shkruaja edhe për të. U bënë vite që shkruaja për klerikët dhe një ditë thashë se diçka i kam borxh edhe Gacit, kompozitorit të asaj kënge të zemrës të cilën e kisha kënduar kaq herë në gëzimet e dasmat e familjare. “Kaçurrelat” që kishin nxitur Gacin e ri djaloshar për të kompozuar atë perlë (ajo gjithçka ishte por thjesht këngë nuk mund të quhej) m’u kujtuan me dhimbje arkivat, fletët e zymta të celuloidit, thëniet e këtij dhe të atij për këtë e atë dhe më vehte, gjithë dhimbje më dilte një psherëtimë “si e mbytën djaloshin?!”.
Ndoshta edhe vetë lexuesi mund të bëhet kureshtar të dijë se çfarë mund të thuhej për të dhe “fajin e tij”? Ja, disa deponime të shkreta që frati i moshuar e patriot, Padër Çiril Cani i jepte hetuesit të pashpirt Zoi Shkurti:
“…Me Gac Çunin, që ishte mësues në Kastrat, kam bisedue ma tepër se me tjerët se si qeverija po na merr tokat, po na ndrron zakonet, po na burgosë kot, po na pushkaton pa faj priftënt, po na mbyll kuvendet, shkollat, po na i qesin jashtë xhakojt, etj.
…Natyrisht ishim të pakënaqun të dy. Gaci më tha se kishte të arratisur në mal dajën e tij (Gjergj Vatën) dhe se mbante lidhje me të dhe i ka dërgue letra e nji palë pantallona. Mandej kur njiherë ka ndejtë shumë në Shkodër, pa ardhë në Kastrat i kam çue nji letër ku e pyesja a ka pasë letra me dajën e më tha jo.
…Po, i kam thanë se po të isha ma i ri do të kisha dalë në mal kundër komunistëve se m’ka mërzitë Çun Jonuzi me shokët e tij tue shpifë e sulmue kundër meje.
…Për armët që janë fshehë në Kuvendin e Gjuhadolit unë nuk di ç’ka me thanë, veçse gjetja e atyne armëve nga Pushteti në Kuvend është poshtërsi për gjithkënd që t’i ketë mshehë ata armë në Kishë.
…Kena folë me Gac Çunin per disa pakënaqësi që unë kishe. Kundër meje fliste Çun Jonuzi e disa të frontit më shajshin. Unë u disprova dhe i thashë: “me ba me pasë kenë ma i ri do të delshe në mal!”
…Kundra Pushtetit nuk kam veprue ndonjiherë. Proces verbalin hetimor e pranoj…”
Ndërsa në kujtimet e P. Zef Pllumit lexojmë:
“…Gac Çuni ishte një nga seminaristët e Seminarit jezuit, mësues i ri 20 vjeçar që vdiq në burg nga torturat dhe tuberkulozi, i njohur nga Shkodra dhe gjithë Shqipërija për këngën e tij të njohur “Kaçurrelat e tu”
…Në dhomën përbri rrinte Gac Çuni. Ishte artist, kangëtar i lindun, me nji za të ambël si të bylbylit. Dhoma e tij ishte kaq e vogël sa nuk i nxente dy dyshekë, prandej ishte vetëm. Kishim ba nji vrimë në perden prej tullash që na ndante, me bisht të lugëve të drujta. Bira mund të nxente një kokërr ulli. Me siguri, nana i binte diçka vorfnisht. Kur ishte vetëm, rrijshim gojë më gojë në atë birë tue folë gjatë shumë orëve me Gacin. Para se të hynte në burg kishte kënë mësues në Bajzë të Kastratit, përtej Koplikut. Më tregonte idilet gjysë baritore, dashuriçkat, idealet dhe kjajshim vuejtjet. Liria, ajo ishte larg. Kishte një za aq të ambël e të përvajshëm, kompozitor e poet i lindun. Gjithë këtë gjendje të tmerrshme që jetojshim e të gjitha andrrat tona të shpresës e të lirisë ai i kishte kompozue si muzikë dhe fjalë. Këndonte lehtë, me buzë te biruca e murit, kur roja qëndronte në ballin tjetër të korridorit. Unë, në ato momente nuk isha ma në burg.”
Ja pra, ai nuk ishte veçse njëzet vjeç, ishte më afshin rinor gjithë dashuri për njerëzit e, pse jo, edhe për të dashurën e vet me ata kaçurrelat për të cilat këndonte:
”Oh, kam me vdekë e s’kam me harrue,/ S’kam me i harrue kaçurrelat e tu”!
Ai vërtet vdiq pa i harruar ato, kaçurrelat, por edhe ne do vdesim pa e harruar atë dhe këngën e tij, përle të muzikës së lehtë shqiptare.
Le të jetë ky shkrim një kujtim për të dhe jetën e tij të shkurtë, jetën e një martiri, një seminaristi e kompozitori, jetën e një djaloshi, jetën e Gac Çunit që ia patëm borxh shumë më shumë se kaq…