Gegnishtja në optikën e Ismail Kadaresë
nga Gjokë Vata
Sapo pata rastin me u njoftë me vlersimin e gegnishtes nga shkrimtari i njohun Ismail Kadare, publikue në rubrikën “Kultura gege”. Me gjithë bindjen time se mbrojtja ma e pathyeshme e gegnishtes asht gegnishtja vetë, s’pari si shqiptar e mandej si gegë e ndjeva të domosdoshme kryemjen e detyrës që na ngarkon e vërteta me i dalë zot së drejtës si e meriton.
I pyetun për vlersimin e tij të gegnishtes Kadare përgjegjet: “Zhurma më e pandershme është e mashtrimit se: komunizmi e ndaloi gegërishten!” E pra ndër ata që e dinë masmiri se me ç’dhunë e ndaloi komunizmi shqiptar gegnishten asht edhe vetë Kadare i pranishëm në Kongresin politikogjuhsor të 1972, e firmues i atij vendimi.
Të vërtetat e dhunës së ushtrueme ndaj gegnishtes përbahen nga raporti i tejpolitizuem prej 92 faqesh mbajtun nga ma i përzgjedhuni i Enver Hoxhës, Androkli Kostallari drejtues i atij kongres famkeq, i cili nëse do të ishte shkencërisht gjuhsor drejtimi i tij do të ishte nga kryegjuhtari ynë Eqerem Çabej. Kushdo ta ketë rastin me e lexue at raport, që për fat gjindet në vëllimet e kumtesave të mbajtuna në atë kongres, e sheh se ky raport përbahet nga shpifje aq të paturpshme kundra korifejve të letërsisë shqipe sa me i ardhë turp edhe letrës e bojës së atyne faqeve. Pjesa ma e madhe e atij raporti u kushtohet mësimeve të vyera të shokut Enver Hoxha për gjuhsinë. Të ftuem të e nderit në hapjen e atij Kongresi janë Enver Hoxha, qeveria e pothuej të gjithë antarët e Komitetit Qëndror. Ktë pasqyrë faktesh e ka pa e jetue shkrimtari Kadare. Din gjithashtu se gegnishtja nuk asht mësue në asnji shkollë të Shqipnisë e megjithëktë, nuk e paska ndalue komunizmi??!!
Qysh me ardhjen në pushtet të komunizmit asht përdor shqipja e përdorimit të sotëm në arsim, administratë e në mediet e shkrueme dhe elektronike. E megjithktë: Gegnishten nuk e paska ndaluar komunizmi??!!
Në vijim Kadare thotë: “Komunizmi ka bërë aq shumë prapësira sa nuk është e nevojshme t’i shtohej edhe nji krim i pa qenë!” Nëse ky krim kulturor do të mund të konsiderohej i paqenë, çudinë e këtij mohimi nuk do të mund të shprehte as libri Guinness. Pasojat e këtij krimi antikulturor në Shqipni jo vetëm ndihen edhe sot e kësaj dite, por edhe do të ndihen edhe kush e din sa e sa kohë.
Ndër të tjerat Kadare thotë: “Kjo gënjeshtër e ndalimit të gegërishtes nga komunizmi do të vente në dyshim edhe prapsira tjera të komunizmit.” e përpiqet të na argumentoj me: “Shembulli më i qartë është Migjeni më i botuari e më i popullarizuari në të gjitha nivelet e shkollave…” Kadare e din fare mirë se parulla kryesore propagandistike e enverizmit ka qenë: Politika në plane të parë e shkrimet e Migjenit kanë qenë mbase ushqimi kryesor i propagandës ateistokomuniste, prandej aq tekste gegnisht sa i kanë shërbye propagandës së asaj kohe enverizmi i ka marrë në konsideratë. Sa për Ndre Mjedën që Kadare i referohet si nji shembulli se komunizmi nuk e ka ndalue gegnishten. Komunizmi shqiptar i ka lanë si material muzeumi. Shembullin tjetër me të cilin mundohet me na mbushë mendjen se komunizmi nuk e ndaloi gegnishtën na përmend përkthimet e “Komedisë Hyjnore” e “Iliadën”. Kadare duhet ta dijë se këto përkthime janë realizue para 1972, e se këta përkthyesa kanë qenë të vetmit shqiptar që mund të banin ktë punë madhore e shteti e ka pranue punën e tyne vetëm e vetëm për mos me u thanë se kto kryevepra botnore nuk janë të përkthyeme në shqip.
Në vazhdim të intervistës, Kadare polemizuesat rreth gegnishtes i quen “amatorë të bezdisshëm…” Gjaja ma e bezdisëshme për ata që nuk e duen realitetin asht e vërteta. Lind pyetja: Si mund të konsiderohet profesionist mohuesi i së vërtetës ma të pamohueshme?! Kadare thotë: “Toskërishtja ka mundur të krijojë koinenë…” Tosknishtes iu dha mundsia politike e përdorimit, e gegnishtes iu mohue mundsia shkencore. Ktë na vërteton edhe kreyegjuhtari ynë në kumtesën e tij të mbajtun në Kongresin e 1972, ku tekstualisht shkruen: “Standardizimin e një gjuhe e bëjnë shkrimet e shkrimtarve më të mëdhej të vendit. Si shembull kemi Toskanën, dialekt në të cilin shkruan shkrimtarët më të mëdhej të Italisë. Standardizimin e një gjuhe mund ta bëjë edhe epërsia politike e një krahine”. Lind pyetja: Kush i ka njoftë ligjet e gjuhës si kryegjuhtari i shqiptarëve? Kadare thotë: “As antikomunizmi nuk do ta pengonte toskrishten letrare…” Kjo asht aq e vërtetë sa ç’asht e vërtetë se nuk do ta pengonte as gegnishten letrare. Kadare thotë: “Në asnjë vend të botës nuk lejohet zhvillimi i lirë i gjuhës…” Zhvillimin e lirë e pengon vetëm tirania. Kadare duhet ta dijë se Norvegjia përdorë 2 dialekte me të drejta të barabarta. Vlerat e dialekteve na dëshmojnë se as nji dialekti nuk i duhet nxanë fryma për hir të tjetrit dialekt ngase dialektet janë vllazën të bijtë e të njejtit Atdhe. Në mbyllje të intervistës Kadare na thotë: “Nji gjuhë me 20.000 fjalë mund të duket e varfër e nji gjuhë me 500.000 fjalë e pasur, por nuk është ashtu…” Unë mendoj se ktë të vërtetë e pohojnë ma s’miri vetë numrat e këtyne fjalëve. Përndryshe shqipja e përdorimit të sotëm do të ishte shumë ma e pasun se anglishtja. E vërteta asht detyrim për të gjithë ata që duen me e përmbushë detyrën ma të shejtë që asht e drejta.
Marrë nga International Institute for the Protection of Cultural Gege 8 mars 2016