Halla më puthte përmes dënesave të mia…
Arta Kokalari: Nga kujtimi i parë deri te takimi i fundit
Shaip Beqiri – nga libri im më i ri në proces shtypi “Përulja e Elitës”
Kur mendoj me veten time thellë ndonjëherë, them se mos është e dëgjuar nga të tjerët kjo përshtypje imja apo është vetë kujtesa ime. Mirëpo, kur e kujtoj në hollësi, askush tjetër nuk ka që të ma ketë ngulitur atë gjë përveç kujtesës sime. Ka qenë qershori i vjetit 1945, ai tmerr i vërtetë, një ndriçim i paparë. Unë kam qenë saktësisht dy vjeçe. Kjo më ka mbetur në kujtesë dhe nuk e tund asgjë nga kujtesa ime. Nuk ka si të ma ketë thënë nëna ime, se nuk ishte e pranishme atje. E mbaj mend që kam qarë shumë, shumë. Kam dalur edhe në fotografi ashtu, duke qarë me lotë. Mbaj mend që më puthte ashtu të përlotur me shumë dënesa. Ky është kujtimi im i parë i Musinesë.
Kur e kam parë në fotografi pastaj, kam ndierë përshtypjen e të puthurave të saj të nxehta, lotët e mi… Ndriçimi. Edhe sot mendoj se si mund të mbajë në mend njeriu me dy vjetë gjëra aq të rënda? Pastaj ato në burg. Ato janë të tmerrshme. Ndoshta do të kem dëshirë t’i shkruaj kujtimet… Kur do t’i kem shkruar, ndoshta do të kem vdekur! Edhe kur bëja punë fizike në serrat e domateve, më binte udha andej, ku ka qenë Burgu i Tiranës; e kaloja me lotë atë udhë… Më kujtohej gjyshja që me merrte për dore të shkonim te hallë Musineja. Shumë lodra janë bërë me familjen tonë: jo e kanë lënë, jo… Por njeriu mund të takohet përditë me një njeri dhe ta urrejë, por mund të takohesh vetëm një herë dhe ta duash me shpirt dhe të komunikosh me shpirt e me zemër me të. Nuk kam shkuar shumë shpesh në vizitë. I kujtoj sidomos fjalët e saj. Iu lutej policëve ta linin të më puthte. Qëllonte që më linin. Unë strukesha në gjirin e gjyshes. Ndieja dhembjet e zemrës së saj për dy djemtë që ia vranë, për burrin që i vdiq dhe për të bijën që vuante burg të rëndë. Sikur të mos u mjaftonte kjo, na e morën dhe shtëpinë dhe plaçkat, na nxorën në udhë pa bërë asgjë. Faji ynë i vetëm ishte që do të përhapnim kulturën, përparimin, librat.
Ata donin të bënin në Shqipëri atë që kishte bërë Gutenbergu në Gjermani. Edhe këtë dollapin këtu donin të na e merrnin. Si ka shpëtuar ky dollap, është një tregim më vete.
E kam dashur shumë nënën time, por hallën e kam dashur më shumë. Nënën e kisha të paralizuar në spital. Isha pa vëlla, pa baba, por edhe pa shok të jetës (se isha ndarë dhe mbaja dy fëmijët). Po zbritja nga spitali i paralizës. Takova në udhë një infermiere, e cila më tregoi për Musinenë që ishte në spitalin e onkologjisë. Edhe në spital kam shkuar gjithmonë me shumë kujdes! Për arsye se gjithmonë ishte frika. Ndoshta kjo frikë edhe nuk mund të hiqej. Edhe këtë e pranoj. Nga bisedat me të për jetën në Rrëshen, kujtoj që më thoshte se po jetonte me të vdekurit. Më tregonte si ngrihej në mëngjes me pamjen e fotografive të babait, të nënës dhe të vëllezërve. Vetëm atyre u thoshte mirëmëngjes dhe vazhdonte bisedën me ta. Ajo tërë jetën e kaloi me ta. I erdhi fati që të varrosej me babain e nënën. Shumë më vonë kishim dëgjuar se dikur ishin vjedhur eshtrat e Fishtës. Djali i xhaxhait, Hektori, u tmerrua. Ai shkoi natën me të birin, i morën eshtrat e Musinesë dhe e ruajtën tërë natën arkivolin me atë grusht eshtrash, për t’i varrosur të nesërmen në mes të dy prindëve të saj. Rivarrosja është bërë në kallnor 1991, pas më shumë se shtatë vjetësh nga vdekja e saj.
Në spital, në kohën që dergjej nga sëmundja e rëndë, hallën e kam parë disa herë. Ndoshta nja pesë herë. Ishte vjeti 1982. Një vjet e gjysmë i zgjati sëmundja. Ajo gjithmonë pyeste për ne, për familjen, për njerëzit, për fëmijët. Nuk qante hallin e saj. Ishte shumë e fortë në fillim. Ishte e bindur që do ta kapërcente. Ndërsa më vonë u dekurajua shumë rëndë, ishte shumë e drobitur… Dhe plaga i kullonte gjak. Mbi të gjitha ishte tmerri i vetmisë. Unë shkoja me një grykëse të bardhë, si një infermiere, në mënyrë që të mos bija në sy. Një herë vajta dhe e gjeta në banjë. I dhashë para dhe ushqime. Më tha se nuk kishte ngrënë tërë jetën me kaq shije. Më qante hallin mua, më pyeste për fëmijët, i vinte keq për mua, se e kishte marrë vesh që isha ndarë. I thashë se nëna ime nuk mund të vinte dot ta vizitonte, se ishte shumë keq. Aty kishte njerëz të tjerë rrotull. Dikush e pyeti për mua se kush isha. Ajo iu përgjigj se ishte një e njohura e saj nga Rrësheni.
Herën e fundit e kam parë te stacioni i trenit. Ishte një takim shumë i rëndë. Vija nga një mbledhje në Golem, ku punoja. Atë e kishin nxjerrë nga spitali dhe po kthehej në Rrëshen. Ishte me nipin e saj, Hektorin, kur e takova. Ai ishte i tëri i zverdhur dhe kishte një çantë në dorë. Musineja në një qoshe dukej si një hije. Kërkonte diçka në atë çantë, biletën që nuk e gjente dot. I thashë se duhej të shpejtonte për të hipur në tren. I dhashë para të blente biletë tjetër, se po i ikte treni. Kur e ngrita, vura re që ishte tretur si qiriri. Tamam një skelet i vërtetë: veç asht e lëkurë. Flokët i kishin rënë të tërë. Ishte e shpërfytyruar. Mezi e hipëm ashtu me ngut në tren.
Pas dy ditëve ka vdekur. Tek ne telegrami për vdekjen e saj erdhi pas tri ditëve nga fqinja e saj e Rrëshenit.
Tiranë,1992