Historiku i “Dekonstruksionit të veprës së Fishtës”,
dhe “Apoforia – rishfaqja e shpirtit të Fishtës…”
në 150 vjetorin e lindjes në vendet e kujtesës
Pjesë nga kumtesa për 150 vjetorin e lindjes së Fishtës
e Leka Ndojes mbajtur në MHK, organizuar nga QKLL.
Kjo kumtesë u përqëndrua në dy koncepte bazë –
Historiku i “Dekonstruksionit të veprës së Fishtës”,
dhe “Apoforia – rishfaqja e shpirtit të Fishtës”
në 150 vjetorin e lindjes në vendet e kujtesës…
.
e 150 vjetorit të Lindjes së Fishtës
U zhvillue dhe nji diskurs me Primo Shlkakun mbi fenomenin “Damnatia memoria”. Në mbyllje kumtesa interpretoi funksionin e Fishtës në të tashmen si amshim.
Duke bërë një retrospeksion të dekonstruktimit të veprës së Fishtës nga viti 1946-’47, kumtesa u ndal te fenomeni i Hemaplegjisë së Kujtesës dhe funksioni i saj si akt final i tëhuajzimit të një vepre letrare dhe të jetës së autorit-qendër të sistemit letrar shqiptar të gjysmës së parë të shekullit të XX. Faza e parë e ballafaqimit me regjimin e ri për Fishtën përkoi pozitivisht me vënien në skenë të dramës “Juda Makabe”.
Vënia në skenë e veprës së Fishtës u bë nën kujdesin e dramaturgut Mark Ndoja, drejtor i Liceut At Gjergj Fishta dhe At Gjon Shllakut, anëtar i bordit të kulturës së Qarkut drejtuar nga Mark Ndoja të cilët ia besuan regjinë Zef Zorbës. I cili e përmend ndihmën e drejtorit në shkrimin e tij botuar në “Hylli i Dritës” në 1993 për vënien në skenë dhe rekuizitën.
.
Primo Shllaku, pohon se deri në vitin 1946, Gjergj Fishta ishte pjesë e kurrikulave të mësimit të letërsisë. Sulmi i parë ndaj Fishtës u bë më 1945 nga Ministri i Arsimit, Sejfulla Malëshova në broshurën “Roli i arsimit në Shqipërine e re” ku kritikohej “idealizimi” i Fishtës në orën e letërsisë duke përmendur qëndrimin “shovinist” ndaj popujve sllavë. Mbas heqjes nga kurrikulat më 1949, mbas Konferencës së III të Lidhjes së Shkrimtarëve, ku u shtrua çeshtja e Fishtës, pas rënies së ndikimit të politikës së Jugosllavisë, rikthimi i Fishtës në programet e Institutit të Lartë Pedagogjik u nënshkrua nga Mark Ndoja për Institutin e Pedagogjik 4 vjeëar. Programi përmbante për Fishtën 8 orë mësimdhënie. Ideja e tij ishte, siç dëshmohet në dosjen hetimore të Markut më 1955, që Fishta të trajtohej në programet e letërsisë dhe në Historinë e Letërsisë, sikundër poeti rumun Mihai Eminesku, duke iu retushuar biobibliografia dhe duke u dhënë vepra ne terësi.
Pjesë e kumtesës u bë edhe riinterpretimi sipas teorisë së “damnatia memoria-s” ndjekur nga regjimi komunist, rasti i Kadaresë i stigmatizuar në kumtesën e Primo Shllakut.
U dha shembulli i përkundërt i kodeve fishtiane të pranishëm në veprën “Krushqit kanë ngrirë” ku në mënyrë eksplicite kodi fishtian “nën nji qiell s’pajtohen shqiptar e shkja…” solli polemika në Prishtinën e vitit 1981-’82, pas lëvizjes për pavarësi.
Kumtesa u mbyll me procesionin athiniot të Apoforisë, kur shpirtërat e të vdekurve riktheheshin në vendet e kujtesës si Gjergj Fishta në Fishtë, Troshan, Kisha në Gjuhadol, në Arrën e Madhe deri në Pleniume dhe Gjykata, pashmang universit të fjalës omnipotent, omniprezent. ubikuiteti si kudogjendjes së tij primordiale shfaqet dhe në kodet kulturore me dominante të mendimit shqiptar.
.