Jeta e Lazër Radit e gjitha si dëshmi…
nga Kazanova Aliaj
Jeta e Lazër Radit, asht e përplotë.
I matun, i rafinuem dhe fin, vazhdoi në gjithë sfidat e jetës, ku ai ishte prioritet i vetvetes. Nuk ndryshoi, as u lakue, po i shkoi deri në fund misionit të vet si nji shpërfillës i fuqishëm në gjithë dimensionet e tij, mbi gjithçka si nji model intelektual i asaj kohe prej nga erdhi… e që shkoi përtej sajë!
Jeta e Lazër Radit mbetet e gjitha dëshmi e asaj çka u luejt shëmtuet mbas shpinës së kombit shqiptar, në veçanti Kosovës dhe individëve atdhetarë… Kur kombi lëngonte e vdiste përditë nga pak, dëshmitë e këtij atdhetari shfaqen si nji realitet tragjik po edhe si shpresë… e prap ai vazhdon të flasë edhe në heshtjen e tij të detyrueme.
Krejt bota e qytetnueme duke fillue nga kohët e lashta, kishte identitetin e sajë artistik sipas treguesve që ajo u afronte qytetarëve të sajë. Në realitetet artistike ku promovoheshin libra të pafund e ndër sallonet ku komentoheshin personazhet apo ngjarjet e romaneve apo trilogjitë që ishin kontribute shpirtnore e artistike të nalta, e që tregonin standartet e shoqërive në zhvillim, si
Gollsuorthi me Sagën e Forsajtëve, Çarl Dikensi me David Koperfildin, Tolstoi me Lufta dhe Paqja… me gjithë historinë e luftrave të Napoleon Bonapartit me Rusinë… Kutuzovin e fuqishëm, Rasputinin e gjithçka të paraqitun artistikisht, apo “Të mjerët” e Viktor Hygoit, “Njeriu që qesh” Ledi Xhozana e Guimpleni. “Viti 93”… historia, Godeni dhe Leveni, Maratë e Robespierë personazhe që të trondisin edhe sot artistikisht.
Hyri fjala ndër libra dhe u ba pushtet i fuqishëm.
E gjithë kjo rrymë hyni edhe në Shqipni, kur sapo kishin fillue elementet e para të qytetnimit europian, me shkrimtarët e Viteve ‘30.
“Tre shokët” e Remarkut, Patris Holman me Robin e Lencin me Kadillakun… o Zot, ndërsa Shqipnia, për nivelin e sajë, i kishte me pakicë. Ata që emigruen, ishin studentat ma të mirë. Kur u kthyen prekën diferencat e dukëshme midis asaj çka lanë, dhe asaj çka gjetën… Ata s’gjetën terrenin e duhun, e megjithatë rezistuen dhe i dhanë jetë nji frymë të re.
Por ato vende s’kishin kalue nëpër të famshmin “Gjyq Special”, (1945) i cili vendosi para syve të krejt botës, eleminimin e krejt elitës intelektuale shqiptare dhe vendosjen e diktaturës. E këtu fillon tragjedia e krejt atyne individëve të cilët përfaqësonin elitën e shqiptarëve atdhedashëse. “Drapër e çekani” u ba simbol i diktaturës ndër shqiptarë edhe Shqipnia vetë nji lloj Mat’hauzeni, Treblinke apo Bukenvaldi – modele të kampeve naziste…
Deri më sot askush prej këtyne ndërtuesve të së Keqes s’u dënuen… Heshtja e ligjeve vret edhe sot…!!
Diktatura vrau, sekuestroi dhe burgosi librin dhe autorët… Po në galerat e katakombeve u shkruen gjana të bukura si: “Triologjia e Lazër Radi” dhe jo vetëm, por libra pafund historikë, u përkthyn Enciklopedi, u shkruejtën Poezi, ku dhimbja u dëshmue me fjalët e përjetimet e atyne që sot shumica nuk janë fizikisht, veçse në Stendat e Panaireve, janë me dhjetra e qindra libra për të cilat autorët që u burgosën, që u internuen, që shtynë vagonat e kromit si skllevër duke i kthye galerat e vdekjes në auditorë të mshehun!!
Kjo ishte sfida e fuqishme e Dr. Lazër Radit, që i bëri diktaturës…
E ja sot, koha ofron të tjera raporte me fjalën dhe pushtetin e padiskutueshëm. Ajo e kapërceu kohën dhe bijtë e tij s’u ndalën po e vazhdojnë sfidën (Sot diktatura asht e nji forme tjetër, po thelbi mbetet i njajti), amanetin e Dr. Lazër Radit, ku triologjia përfshin gjithë jetën e tij dhe gjithçka çfarë përjetoi ky mjeshtër i fjalës në diktaturë dhe si ai e sfidoi kohën e vet.
I uroj fat kësaj vepre në ecjen e dinjitoze mbi shinat e qytetnimit, sepse Lazër Radi mbetet model! Përmes fjalës Ai e superoi diktaturën dhe e shpërfilli pushtetin e barbarisë! Me peshën e fjalës së vërtetë, unë e pashë diktaturën të krrusun. Pashë atypari edhe nji kalorës pa kalë, pa Rosinantin i Don Kishotit… Sa komike dhe tragjike figura e oborrtarit konformist edhe ekstremist që u msheh mbas fjalës së pushtetit edhe e ndëshkoi fjalën e lirë me dogmat ideollogjike gjatë gjithë jetës… Po ka edhe Zot…!
Vetëm mirënjohje për ata që konstruktojnë të vërtetën dhe i krijojnë auditor fjalës përmes së vërtetës që gjithçka të bahet e fuqishme. Pushteti artistik i fjalës së vërtetë triumfon mbi dogmat falso të diktaturës, ku fjala diabolike vazhdon ende të deformojë formimin e subkoshiencës së gjeneratave, ku qytetarët e vërtetë dinë shumë mirë ta bajnë dallimin dhe vetë zgjedhjet pse ata tashma dijnë me e ba diferencën.
25 nantor 2023