Ati dhe Biri i Poezisë…
Parathënie nga Visar Zhiti
mbi Librin “Muret e Muzgut” poezi nga Lazër&Jozef Radi
Kush është ati i poezisë?
Qielli, Mali Parnas, ku bujtnin muzat si në një hotel modern artistësh, realiteti, mendimi i lirisë, i dhimbjes, i dashurisë, apo i krijimi i një realiteti të dytë që më tepër është i brendshëm?
E poezia kë ka bir të vetin?
Prapë dhimbjen, lirinë, statujat e mermerta të Apollonit, rrebelimin tënd, magjepsjen, prehjen, realitetin e dytë, që ta sfidojë të parin.
E mbase ati bëhet bir, e ndonjëherë biri del e bëhet baba, ashtu si emrat në fis, ku ngjallet i vdekuri, e ndonjëherë humbin të dy dhe mbetet poezia, së cilës i mjafton vetvetja, si një psherëtimë, që befas bëhet lule, apo si buzëqeshja, që befas bëhet lule, si fjala që befas bëhet lule, apo si lulja që befas bëhet fjalë, buzëqeshja, psherëtimë…
Po plagët? A s’ngjajnë ato më shumë me lulet? Po brilantet? Pse e krahason poezia jonë luftëtarin e plagosur si të mbushur me xhevahire? Ndërkohë që vetë poezia është plaga, nga andej vjen, vetë e shkakton dhe poeti s’është gjë tjetër veçse mendësia permanente e plagosjes, së pari e vetvetes.
Gjëra të tilla po mendoja kur lexoja poezitë e Radëve, nën dy emra: Lazër dhe Jozef. Ati dhe biri. Dhe s’e di pse mërmërita diçka si lutje; në emër të atit, të birit dhe të…
E gjitha ajo që lexova ishte një shenjtëri, po aq e shpjegueshme sa ç’nuk mund të shpjegohej dot kurrë.
“Ç’u duhej poezia – mund të pyeste një zë brutal – ndërkohë që atyre u mungonte buka dhe liria?” E jo vetëm kaq, kur poezia i rrezikonte edhe më tepër ata, atin dhe birin, jetën, ditën, vetë engjëllin, natën, fatin, djallin?
Lazër Radi gjithë jetën e tij, mbas Luftës së Dytë Botërore e kaloi burgjeve dhe internimeve, nëpër baltën infernale të diktaturës. Edhe pse i doktoruar për drejtësi në Romë (pikërisht drejtësia i mungoi atij dhe atdheut), edhe pse gazetar dhe krijues, studiues, mik i Migjenit; patriot edhe kur rrokullisej humnerave, e përplasej në sfidat e kohës etj., etj., e kur dhuna e largonte atë nga letrat… ai pikërisht atyre s’u ndahej si një cikloni që t’i vërtit pranë.
E megjithatë poezia e tij s’është as shkatërrim e as mallkim. Rrëfim i qetë, do të thosha unë, gati monoton, që të kujton ato enët që i vendosin nëpër shtëpi për të mbledhur ujin që pikon, në një ditë dimri.
Në një shtëpi të tillë, që pikonte vetëm halle, muzg, në periferi fushash dhe brengash të mëdha, lindi Jozefi. Dhe jo vetëm emri, por edhe fiziku i tij të kujtojnë diçka nga martirizimi i Krishtit.
Lind i internuar dhe punon qysh fëmijë në baltën e detyruar që i la i ati. Pse s’i dha gjë tjetër babai Lazër atij?!
Po poezinë? Edhe pse biri i tij s’mund të bënte dot universitet apo të kish kohë të studionte, ai prap shkruan poezi. Ka gjithë jetën që shkruan.
Mbase vazhdon aty ku e la i ati (në fakt edhe i ati vazhdon të shkruaj) pse thotë ato çka s’mund t’i thoshte ai. Mbase përmbush pengun e tij, apo aty realizon vetveten e mohuar apo proteston heshturazi!? Mbase… po më e rëndësishmja është që shkruan bukur, trishtueshëm, me fisnikëri, plot me reflekse drite dhe do të shtoja, është modern. E, për paradoks, në vendin më primitiv gjer në brutalitete vrasëse.
Ky libër, poezitë e atit e të birit, janë dëshmi tejet emocionuese e pamposhtmërisë së njeriut dhe vlerave të tij. Ato janë një mozaik i bukur, tronditës, nën baltën e kohës që iku. Ashtu së bashku, ata: at dhe bir, janë më domethënës, më kuptimplotë. Sikur i japin njëri-tjetrit plagët… ja ashtu si thëngjijtë e vatrës që malsorët ia japin njëri-tjetrit për të ndezur… cigaret?! Jo, jo, poezinë!