Kronikë e shkurtër për Lagjen e Vjetër.
nga Shpresa Vrana
Zakonisht të gjithë ne, herë pas here marrim pak kohë nga e tashmja, për t’i hedhur sytë tek e shkuara, asaj së shkuare që regëtin e pluskon në palat e kujtimeve, dhe këtë e bëjmë pa ndonjë skedar të detajuar me kujdes, e bëjmë thjesht sepse ndihemi si të vetmuar nën rrjedhën e furishme të minutave që ikin e lënë pas një lloj zbrazësie gri.
Thjesht e hapur, kjo zbrazësi e ka emrin mall.
Askush nuk shpëton nga kjo ndrydhje shpirtërore, askush nuk është aq i pazemër sa të mos e ndiejë mallin… kudo që e ka piketuar rastësia yllësore… në qytete zhurmëmëdha, në male të egra, në shkretëtira, apo në brigje ku uji rrjedh e bekon me bollëkun e tij çdo gjë.
Edhe tek unë vjen e troket ky mall për lagjen time të vjetër Muradien…
I ndiej takat e mia që trokasin nëpër kalldrëmet e saj… I shoh edhe pellgjet e shiut pas një rrebeshi të furishëm, që ka trokëllitur tërë natën mbi llamarinat e dyerve të oborrit të fqinjëve, të cilët jetojnë një pëllëmbë larg pallatit tonë. Më vijnë ndërmend (jo ditët e verës, ato të mbushura me diell e vajtje të përditshme në plazh), po ditët e vjeshtës, atëhere kur qyteti zvogëlohej nga ikjet e pushuesve dhe i tërë qyteti, e tërë lagjja bëhej e jona.
Kur ngrije kokën e shihje qiellin, mbushur me re dhe ndieje atë erën e fortë, që shpesh ta kthente çadrën në një kupë të stërmadhe uji, sepse të zgjeroheshin mushkëritë, ajri i pastruar të dukej një bekim dhe as që e vijë re që, këpucët me takat e ngrëna nga kalldrëmet dhe të ecurit e vazhdueshëm në këmbë, mbusheshin me ujë. vrapoje tek Dyqani i Sevos dhe, kur merrje një copë djathë, që ai me mundim e peshkonte në fund të vozës, sikur fluturoje për të vajtur tek shtëpia jote e ngrohtë, për të bërë gati tavolinën për familjen.
E mblidheshim rreth tavolinës e fasulet e ngrohta lëshonin një aromë të hatashme, dhe midis ritmin të lugëve e gojëve të mbushura dilnin edhe fjalët, të cilat bëheshin herë herë biseda e ditës, ose më mirë raporti i çdo pjestari të familjes, ashtu siç ishte tradita dhe duhet të jetë edhe në vazhdim. Mundohem ta përcjell këtë bashkëbisedim të ngrohte familjar me pjatën e thjeshtë “të fasuleve” edhe tek djemtë e mi, të cilët jetojnë prej vitesh në Amërikë dhe oraret dhe fastfoodet ua bjerrin gjithmonë e më shumë këtë ritual të shenjtë. Por kur vijnë e shtrohen në tavolinë tonë, ata dhe fëmijtë e tyre, e mbushin gojën plot me gjellët shqiptare, që unë vazhdoj t’i gatuaj çdo ditë, e biseda rrjedh e ngrohtë, dhe e vogla Nina, që është veç dy vjeçe, edhe ajo rehatohet në karrige, me një jastëk poshtë, dhe me lugën që shpesh i vallëzon dhe bën sofrabezin me gjellë… të gjithë ndihen “rehat” dhe… se si një ditë njeri nga djemtë tha: “Ma më duket sikur jemi në lagjen tonë, në shtëpinë tonë, sa po më shijon kjo gjella”
“Mundohuni ta vazhdoni ritualin e ngrënies në tavolinë, të gjithë bashkë, edhe nëse nuk mundeni nga oraret e punës, por të shtunat e të dielat të jenë të shenjta, aty në tavolinën e shtëpisë, kjo quhet familje, kjo quhet Shqipëri apo Vlorë… Sarandë, Korçë, Kosovë, Maqedoni a Mal i Zi… me një fjalë quhet strehëza jote e ngrohtë që tashmë e kemi lenë… braktisur për të marrë arratinë.
Se si na lindi ajo ideja e arratisjes rri e shtrydh veten nën mokrrën e fajit, po im shoq më thotë se kështu erdhën punët… U lodhëm atje, nën qemerin e strehëzës sonë dhe kërkuam ta gjejmë atë përtej oqeanëve e detrave.
po duket se ky pulsi i arratisë, ky emigrim-shtegtimi rreh në gjakun e gjithkujt dhe vjen nga muzgjet e purpurta, kur shpirtërat tanë rrugëtonin, me torbën e shkalafitur në kurriz drejt dritës, ngrohtësisë, gjelbërimit e ujrave, që rridhnin e rridhnin pa frikë mbarimi, dhe ne më të guximshmit, më kokëkrisurit, më ëndërrimtarët u sulëm përpara, dhe harruam të kthejmë kokën e të shohim se ç’kishim lënë pas.
Më bien ndërmend, fjalët e Pierre Simsisë, shkruar në një tregim se… “lashë pas shtëpinë treqind vjeçare prej guri e kapërceva malet drejt vendeve të panjohura!”
Gjithë ata që kanë marrë arratinë, kanë lënë pas një mal me gurë e tjegulla, ku ende qëndron firoma jonë, ku ende regëtijnë të rrahuart e zemrave tona. Ato nuk janë thjesht gurë… janë diamante, që për fat na dërgojnë ende dritën e tyre… për ta na ngrohur ca shpirtin.
Dilja në mëngjeset e bekuar dhe vrapoja të arrija në kohë në shkollën ku jepja mësim. Dilja nga rrugica ime e derdhesha në rrugën e vjetër që dikur ishte një bulevard i ngjeshur plot njerëz, kaloja Merkaton e Vjetër, një simbol i njohur për këdo, kapërceja pallatin e madh që e kishin emrin “Kapelja” e për tre minuta hyja në shkollën e mesme “Halim Xhelo” ku jepja letërsinë, këtë lëndë të bukur, e cila të çonte në pothuaj gjithë skajet e botës.
Në kthimin e pas pune, lagja gumëzhinte nga njerëzit… Përshëndesje, jepje dhe merrje buzëqeshje dhe dita filtrohesh nëpër spektrin njerëzor… dhe ti nuk e dije sa me fat ishe, pse ndiheshe pjesë e asaj bashkësie të larmishme… dhe kjo ishte… ndodhte aty… në lagjen tënde si një pjesë, si një vazhdim i strehëzës tënde.
dhe kur mbrëmja afrohej këmbëlehtë, e mbi kalldrëme binte drita e hënës, seç nderej një dlirësi paqeje dhe heshtjeje mbi çatitë dhe dukej se lagja përgatitej për çlodhjen e madhe, për gjumin e paqtë… dhe ëndrrat atje… ah, ëndrrat ishin ylberë të pambarimtë, ujvara që rridhnin e rridhnin e të derdhnin nëpër damarë një lëng të magjishëm, adn-në e magjishme të të qenit në shtëpinë tënde të bekuar…
Boston, 11/24/2015