Lyra Shqiptare –
Kangë Popullore të mbledhuna nën kujdesin e Radio Tiranës
Parathanëje – nga Prof. Filip Fishta
Me këtë, ky mjeshtër shqiptar plotëson atë shka theksova në fillim, botimin e Melodivet Kombëtare dhe u çel shtegun sa e sa botimeve të këtij lloji. Aj vetë apo në bashkëpunim me ndonji tjetër mund ta marri përsypri vazhdimin e veprës së nisun e, po të gjej përkrahjen e meritueshme, – shka e besoj se nuk ka për t’i mungue sidomos në nji kohë kur në perjudhën e veprave të mëdha fashiste po i çelen dyert Institutit të Studimevet Shqiptare, me kët përkrahje, aj ka për të mundun të sendërtojë punën e nisun e të bahet shembull për sa të ri, në punë e në vullëndet. Me kohë muzika popullore shqipe ka nisun t’interesojë botën e huej. Ndër shtyllzat e së përkohëshmes “Shkolla Kombëtare” (maj 1939) kam pasë përkëthye nji artikull të dytë t’Arbatsky-t: Përparimi muzikuer i Shqipnis me qëllim qi t’i vë në dijeni bashkatdhetarët e mij mbi shka vazhdonte te shkuhej ky kompozitor i huej. E gjëj t’arësyeshme në ket rasë të riprodhoj gjykimin e këtij kompzitori të huej mbi muzikëne jonë popullore: Muzika popullore shqipe asht aq e njij jete në vedi sa, po t’i nënshtrohej zotnimit muzikuer të systhemit prendimuer, – patjetër ajo do të humbiste shumë, ndoshta të gjithë vlerën poetike qi ka. Populli shqiptar deri tash i ka ruejtun melodit arhaike, të cilat shkojnë tue u endë ndër shkallë muzikore ma të vjetra. Meloditë ma të reja janë ma tepër në frymën e lindjes: por ne gjithshka, sikur të parat ashtu edhe të dytat janë aq origjinale, sa me përshtatjen e tyne systhemit prendimuer, kan për ta humbun plotësisht ngjyrën e vet. Kangët shqipe, ase janë krejt pa nji takt të caktuem, d.mth. ase u gjasojnë koralit gregorjan, ku rythmin e apin vetëm fjalët e këndueme, ase kan nji takt original, i cili qysh prej themelit dallohet nga takti prendimuer. Asht krejt e mjaftueshme të thomi se taktet e paregullushme 5/8 ase 10/8 etj, i kemi në çdo e ndokund kemi edhe taktin tripjesëtues 8/3. Njeriu ka përshtypjen se ky lloj materiali asht i vështirë të hyj në kallepin muzikuer të prendimit. Gjaja ma e randësishmja asht fakti se në Shqipni populli i thjeshtë këndon ende me shumë zane tue i improvizue nga nji herë kangë shumllojesh. Për kët arsye shofim se shqiptarët e kanë landën e nevojshme për krijimin e pamvarëshëm të harmonis e të kontrapunktit original populluer. Systhemi i muzikës popullore shqipe duhet të studjohet me kohë, kështu qi kompozitorët e ri të kenë landën e nevojëshme mbi të cilën do të mujshin të punojnë lirisht në frymmën e popullit shqiptar. Pa kangë popullore asnji popull nuk mund ta krijojë pasurinë muzikore “artistike”, po të mos ket si themel kangën popullore. Tue e ndim kulturën e muzikës popullore të vetën dhe tue i studjuem ligjet e saja të natyrëshme, kompozitorët shqiptarë do ta krijojshin kulturën muzikore artistike dhe në ket mëndyrë do t’a kursejshin at kohë e cila u humbi kot gjatë punimit të kompzitorëve të kombeve të tjera. Ky vrojtues i huej e parapau me kohë harrimin e këtyne kangëvet popullore tue thane se asht e randësishme të dihet se kanga popullore shqipe nuk ka për të mundun të ruhet për nji kohë të gjatë. Arsyeja asht ke shekulli i jonë – shekulli i radios e i gramafonit, me anën e të cilëve populli asht nën influencën e elementëve të huej dhe ma lehtas ndahet prej visareve të veta. Edhe sa vjetë e thanëja “kangë popullore shqipe” ka për të mbetun vetëm si një kujtim i së kaluemes. Qysh tash vëhet re fillesa e këtij shkatrrimi, mbasi nën trajtën autoktone kët kangë mund ta gjejmë vetëm ndër vënde të harrueme fort të largëta, aty ku ende nuk ka depërtue qytenimi. Shihet nji nevojë e domosdoshme qi të ruhet kanga popullore e shqiptarëve, jo vetëm për ardhmënin e Shqipnis, por edhe për kulturën muzikore ndërkombëtare. Detyra e Institutit të Studimeve Shqiptare, ka për të qenë, t’u vejë shenjë këtyne fjalëvet dhe, tue plotësue misionin e vet, të bahet ruejtsja e njatyne pasunivet qi e kemi zakon t’i quejmë: Visaret e Kombit.