. Në aspektin gjeografik kapja e kësaj kodre i jepte epërsi pasi, prej aty niste rruga më e afërt për në qytetin e Lushnjës e për të vijuar më tej me Beratin dhe së fundi Vlorën.){kind=link}
Masakra serbe e Darsisë
E hënë, 23 mars viti 1913, ushtritë serbe me të kapërcyer Shkumbinin, nisen drejt kodrës së Mollagjeçit (272 m mbi nivelin e detit). Në aspektin gjeografik kapja e kësaj kodre i jepte epërsi pasi, prej aty niste rruga më e afërt për në qytetin e Lushnjës e për të vijuar më tej me Beratin dhe së fundi Vlorën. Objektivi i serbëve ishte dalja në Adriatik, duke shfrytëzuar Darsinë e më pas fushat e Myzeqesë. Ndërkaq një pjesë e ushtrisë serbe zbret në fushë dhe kap disa fshatra. Nëpërmjet dëshmive të mbledhura nga punonjësit e Muzeut të Lushnjës, zbulojmë prani të ushtrisë serbe në këto fshatra Sulzotaj-Shënepremte, Çermë, Thanasaj, Zhamë, Gramsh. Pra nëse kjo shtrirje është e saktë, serbët kishin vendosur kufirin e ri të Shtetit Shqiptar. Në rast se s’do të kishte një Shtet Shqiptar, pjesën jugore do e merrte Greqia e me shumë gjasa kufiri imagjinar midis Serbisë dhe Greqisë do ishte lumi Seman.
Rikthehemi përsëri në Kodrën e Mollagjeçit aty ku ishte vendosur pjesa më e madhe e divizionit Morava.
Në paraditen e 24 marsit, formacioni ushtarak osman, i komanduar nga gjenerali Xhavit Pasha, në tërheqje e sipër në afërsi të Garunjasit pikasen nga forcat serbe dhe nis këtu një betejë e ashpër midis vedi. Beteja zgjati disa orë duke lënë të vrarë nga të dyja palët. Serbët tërhiqen drejt fshatit Ballagat. Kjo tërheqje taktike u dha mundësi osmanëve të tërhiqeshin drejt Lushnjës. Pasdreke forcat serbe rikthehen dhe marrin pozicionet që kishin lënë.
Versioni I
Pas mbarimit të betejës, serbët u tërhoqën në drejtim të Ballagatit. Mënjanë, larg e veç ushtrisë osmane, dy banorë të fshatit Gjuzaj; Dervish Zyber Çela e Mersin Selman Çela, të ndodhur atë ditë në shtëpitë e tyre, pranë frontit ku zhvilloheshin luftimet, rrëmbyen armët, hapën “frontin e dytë” te varrezat e lagjes. Pas largimit të ushtrisë turke, forcat serbe zunë përsëri pozicionet e mëparshme. Pikasën dy banorët që qëllonin në drejtim të tyre dhe i vranë. Për t’i ndëshkuar banorët ushtria serbe rrethoi fshatin dhe arrestoi të gjithë burrat (25 vetë) duke terrorizuar gra e fëmijë. Të gjithë burrat që morën nga vatrat e tyre, të paarmatosur, civilë, serbët i ndanë në dy grupe dhe u thanë se do shkonin në Peqin dhe në të gdhirë të datës 25 mars tek vendi “Boka e Bardhë” i therën ashtu siç theret bagëtia në kasaphanë”.
Versioni II
“Pas mbarimit të betejës disa ushtarë serbë zbritën në fshatin Gjuzaj për të parë se mos kish të mbijetuar nga ushtria osmane. Tek burimi panë dy vajza shqiptare duke mbushur ujë dhe i ngacmuan. Vajzat të tmerruara kthehen në shtëpitë e tyre dhe i tregojnë prindërve se çfarë u kishte ndodhur. Dervish Zyber Çela e Mersin Selman Çela, të ndodhur atë ditë në shtëpitë e tyre, rrëmbyen armët, dhe tek varrezat e lagjes hapën “frontin”. Thuhet që nga pala serbe pati 12 ushtarë të vrarë (një shifër që vështirë të konfirmohet?). Më pas ushtria serbe rrethoi fshatin dhe pasi i gjeti dy personat Dervish Zyber Çelën dhe Mersin Selman Çelën i ekzekutoi në vend. Ndërkaq pasi u siguruan mirë se dy të vrarët ishin nga fshati Gjuzaj, arrestuan dhe 25 burra po të këtij fshati (si bashkëpunëtorët e tyre) i ndanë në dy grupe dhe i thanë se do i çonin në burgun e Peqinit. Në të gdhirë të datës 25 mars tek vendi i quajtur “Boka e Bardhë” serbët i therën të gjithë ashtu siç theret bagëtia në kasaphanë nga kjo kasaphanë mbijetoi vetëm njëri”.
Versioni III
“Pas mbarimit të betejës disa ushtarë serbë zbritën në fshatin Gjuzaj për të parë se mos kish të mbijetuar nga ushtria osmane. Serbët zbritën në shtëpinë e një banori për të kërkuar vezë dhe këtu ngacmuan gratë e shtëpisë të fisit Çela. Dervish Zyber Çela e Mersin Selman Çela, të ndodhur atë ditë në shtëpitë e tyre, rrëmbyen armët, dhe tek varrezat e lagjes hapën “frontin”. Thuhet që nga pala serbe pati 12 ushtarë të vrarë (një shifër që vështirë të konfirmohet?). Më pas ushtria serbe rrethoi fshatin dhe pasi i gjeti dy personat Dervish Zyber Çelën dhe Mersin Selman Çelën i ekzekutoi në vend. Ndërkaq pasi u siguruan mirë se dy të vrarët ishin nga fshati Gjuzaj, arrestuan dhe 25 burra po të këtij fshati (si bashkëpunëtorët e tyre) i ndanë në dy grupe dhe i thanë se do i çonin në burgun e Peqinit. Në të gdhirë të datës 25 mars tek vendi i quajtur “Boka e Bardhë” serbët i therën të gjithë ashtu siç theret bagëtia në kasaphanë, nga e cila mbijetoi vetëm njëri”.
Rindërtimi i ngjarjes
Duke i marrë të treja dëshmitë nxjerrim këto të dhëna: Dy banorë hapën zjarr kur trupat serbe ishin në tërheqje e sipër. Ndërsa dy versionet e tjera tregojnë që luftimet kishin mbaruar dhe shkak u bë ngacmimi i disa vajzave. Vazhdimi është i njëjtë u therën 25 veta dhe mbijetoi vetëm njëri. Në arkivin e muzeut të Shtëpisë Muze “Kongresi i Lushnjës” F. nr 1, Dnr 5 f. 1, 2, 3, 4 përmbajnë disa dëshmi të rëndësishme. Sipas Rustem Grecës më datë 23 mars “na njoftuan në fshat se midis trupave serbe dhe atyre osmane do kishte luftime, prandaj të tregohej kujdes. Ushtria osmane drejtohet nga Xhavit Pasha”. Kjo shpjegon faktin pse ushtria serbe nxitoi një ditë më parë të kapte kodrën e “Mollagjeçit”. Njëkohësisht banorëve shqiptarë ju tha të kishin kujdes pra të mos ngatërroheshin me dy ushtritë.
Beteja zgjati disa orë duke lënë të vrarë nga të dyja palët. Ndërkaq serbët marrin urdhër dhe tërhiqen drejt fshatit Ballagat. Kjo tërheqje taktike i dha mundësi osmanëve që të tërhiqeshin edhe vetë drejt Lushnjës.
Se sa orë kishte zgjatur dyluftimi nuk mund ta themi me saktësi, por dimë që serbët u rikthyen përsëri në pozicionet e lëna. Pikërisht në këtë hapësirë kohore ndodh diçka në fshat dhe dy banorë të fshatit Gjuzaj, të vendosur tek “Qafa e Shkallës” në lindje të varrezave të lagjes “Çelaj” hapin zjarr ndaj forcave serbe duke lënë të vrarë shumë ushtarë. Flitet për 12 ushtarë serbë të vrarë.
Sipas dokumente që ruhen në arkivin e shtëpisë muze “Kongresi i Lushnjes” në Fnr 1, Dnr 1 f. 3 zbulojmë se ishin 4 persona që morën pjesë në luftime; Hasan Çela, Selman Çela, Devish Zyber Çela dhe Mersin Selman Çela. Serbët pasi zbuluan se nga vijnë të shtënat dhe urdhërojnë rrethimin e fshatit Gjuzaj. Natyrshëm lindin disa pyetje: Pse duhej të sulmoheshin serbët kur ushtarët osmanë ishin në tërheqje e sipërme? Ndërkaq banorëve të fshatit Gjuzaj u ishte thënë që një ditë më përpara të kishin kujdes dhe të mos përfshiheshin në luftime.
Kujt i shërbente kjo gjë? Mos vallë i detyruan forcat osmane katër banorët e fshatit të hapnin zjarr ndaj serbëve?
Tregimi vazhdon se serbët pasi kapën Dervish Zyber Çelën dhe Mersin Selman Çelën i ekzekutuan në vend. Dy personat e tjerë nuk u kapën në vend. Serbët pasi u siguruan mirë se dy të vrarët ishin nga fshati Gjuzaj, arrestuan dhe 25 burra po të këtij fshati (si bashkëpunëtorë të tyre) i ndanë në dy grupe dhe i thanë se do i çonin në burgun e Peqinit. Në të gdhirë të datës 25 mars, tek vendi i quajtur “Boka e Bardhë” ndërsa grupin tjetër e therën në afërsi të fshatit Selimaj (Peqin). Serbët i therën të gjithë ashtu siç theret bagëtia në kasaphanë, nga kjo kasaphanë mbijetoi vetëm njëri.
Ja si e përshkruan këtë ngjarje Harun Greca, në të vetmen kujtesë të shkruar për zonën, pra në librin me titull “Darsia”: Thikat ndritën në errësirë prej reflekseve të dritës… I therën në dy thertore, i hodhën kapicë mbi njeri-tjetrin… Era e rëndë e gjakut dhe rënkimet e të therurve trazuan qetësinë e shtirur të natës… Nga kjo masakër doli i gjallë vetëm Mustafa Xhyra, të cilin jo se e kursyen, por thikat e ngulura në qafë nuk ia morën dot jetën, ndoshta për të rrëfyer për të tjerët ato çaste të fundit për 25 burra të fshatit që u masakruan barbarisht nga serbët, dhe për t’i treguar botës mbarë se cilët ishin barbarët, cilët ishin ata që dhunonin e thernin pabesisht shqiptarët. Serbët pas masakrës u futën në Lushnje, ku qëndruan mbi dy javë. Nën presionin e Fuqive të Mëdha ata u larguan nga territoret e pushtuara. Në respekt të këtyre martirëve, por dhe për të gjithë ata shqiptarë që kanë larë me gjakun e tyre të pastër këtë truall të shtrenjtë, besojmë se nuk është e udhës të kalohet në heshtje masakra e 25 marsit e vitit 1913, kryer nga kriminelë të pamëshirshëm serbë në zonën e Darsisë.
1. Adem Vallja, 2. Islam Halleshi, 3. Seit Greca,
4. Beqir Greca, 5. Caush Halleshi 6. Islam Vallja.
7. Sulejman Xhyra, 8. Sefer Greca, 9. Murat Greca,
10. Sefer Xhyra, 11. Dervish Çela, 12. Mersin Çela.
13. Sako Xhyra, 14. Elmaz Çela, 15. Mustafë Xhyra (i mbijetuari),
16. Selman Çela, 17. Hasan Greca, 18. Mustafa Greca,
19. Tahir Greca, 20. Islam Xhyra 21. Nuredin Greca
22. Xhaferr Greca, 23. Islam Greca, 24. Qazim Xhyra,
25. Jaçe Greca, 26. Sulejman Greca, 27. Veli Xhyra,
Marrë nga Lushnja – Histori Tradita, 23 mars 2025