Mjeshtri e pakryeme… tregim nga Vasil Marku
Tregimin “Mjeshtri e Pakryeme” të Vasil Markut, e gjykova pak si të gjatë, për kohën që disponoja… dhe në njifarë mënyre e shmanga. Mandej thashë, po ia hjedh nji sy, t’kem njifarë ideje se çfarë shkruen ky zotni… dhe ajo çka ndodhi asht se… jo vetëm e lexova me andje, n’at gegnishten e butë, po aq më tërhoqi, sa ashtu si tuj u tallë e kuptova se në fund jo vetëm e kisha lexue… po edhe ia kisha korigjue në do gabime të vogla nëpër të…
Mbas kësaj çka shkrova, s’mundem me shtue asgja ma shumë, veçse urime për punë tjera edhe ma të mira në të arthmen… jozef r.
Për mjeshtrin e punimit në dru, Mark Lek Shanin, ishte krejt e zakonshme me kenë te vendi i punës, nji gjysë oret para se me ardhë përgjegjsi dhe puntorët, prej skepit të oborrit u turr drejt derës, por e gjeti mbyllë. Ende herët… E mbështeti biçikletën te cepi i murit, në të djathtë të ofiçinës, gjeti nji rrametë me degë shkozet, i lidhi si në formë shiset, dhe filloi me pastrue para deret, cifla e cokla drush të rame prej sharrimeve te gatrra, gjysa bulonash të ndryshkun, tallazh prej trupash plepit a ahit, gjethça t’njoma e t’thata, copa telash të ndryshkun prej shinave të natës, që ashtu gjysë të zhytuna në pluhun, ngjanin si ushtarë të vramë, lanun si mbas nji beteje të humbun. Për nji t’imtë u çue përpjetë nji pluhun i lehtë, por Marku i ndejt erës me shpinë, pse frynte veç pak, lehtas si frashni e hollë. Ishte msue me punue në ato kushte tejet të vështira mbrenda ndërtesës së madhe të ofiçinës, ku kryente punime artistike me porosi, në dru dhe hekur… nsa kur delte përjashta i dukej se mbushej lehtësisht me frymë. Pa e hjedhë mirë shisen e sajueme shkorretash në nji qoshe, u kujtue për teshat veshun, të reja e të lame, që i ishin ndye prej pluhnit, por tash â vonë, mendoi Marku. U lshue pak krahësh dhe e qortoi vedin heshtaz, a thue, dikush tjetër nuk ishte ken i kujdeshëm, e jo ai vetë… edhe pse e dinte që e ama, si perherë do t’i kursente fjalët tue i zëvendsue me nji buzqeshje të pakrahasueshme, se e kishte birë në shpirt, e nuk donte me ia landue zemrën, qyshse ajo vajza, nji perri e vërtetë, nuk mujte me u pa ma me Markun…
Marku si i ri dhe i padjallzuem që ishte, ia kallxonte s’amës sekretet e veta, andrrat e shpresat, nsa e ama e ngushllonte: -Ndigjoje nanën mor bir; kur t’i vijnë dita, s’ka me mujt kush me e ndalë fatin e tand.
Për Markun mjeshtër, që kishte ba sa e sa gdhendie të shkrime në art, sidomos shtatore njerzish, me t’thanë mendja se u ka dhanë frymë, pikturimet i dukeshin edhe ma të lehta. Mendja i shkonte kajherë, si e dredh menden vrojtuesi i nji pikturet, a e mendon thjesht si nji fiksim në kohë të nji gjendjet, perdet, apo vazhdim, pa fillim e pa mbarim, çka mshehej mbas emocioneve që të jep të pamit e ngjyrave, të drit’hijeve.
Ofiçina e Gurit të Kuq kryente mjaft nevoja për ndërtuesit e shpijave të reja, e vetmja në shtatë copë katunde, edhe pse gati njitë me qytetin, për atë kohë, jo fort e madhe, ndamje të veçanta, prej te përpunimi i drunit, i mjeshtrive në hekur e deri të sharrimi i trupave të mëdhej…
Rroga ishe e ulët, por e vazhdueshme, dhe kjo e qetsonte Markun sadopak, njaq sa mos me harrue se veç me shkollë të mesme, do të mbeste në vendnumro. Marku nxori nji libër të vogël prej xhepit dhe u ul te krahi i nji kaloshine që e kishin lanë në fund të oborrit.
U ndje nji krisëm e lehtë dhe kjamja e derës kallxoi hapjen e saj prej Leonit, përgjegjsi, nji burrë i shëndosht e me flokë të zes, krehë përpjetë, me shpinë kah Marku, foli me nji za basit të thellë dhe me autoritet:
-Heret paske dalë, a thue se t’paskan qitë mbramë jashtë… dhe qeshi.
Marku e mbylli librin dhe tue e fut në xhepin e xhaketës u kthye kah ai dhe i tha: Kam nevojë me u takue me nji mik t’emin në orën 9.
S’ka problem, po për çka? – E veti Leoni si n’dyshim, nsa e tjerrte menden se ky djalë nuk do të vazhdonte gjatë me punue në at vend, e shifte mjeshtrinë, talentin, ambicjet dhe zgjuarsinë e tij, por nevoja që s’ka gjyqë, e shkelte pamshirshem, Marku e kuptonte prandej edhe i nënshtrohej ksaj gjendje, vërtet të randë për te.
Ofiçina mbrendë kishte në murin përballë nji portret të pikturuem prej Markut, dhurue përgjegjsit ditën që ai kishte ba 50 vjetët jetë, n’e t’majtë portretin e kishte xanë pluhni i lshuem prej tymit të qymyrit të kovaçanes, bile njani sy i pikturës shifte si çarrmakt, dhe veç nji sy i vëmendshëm do ta shifte kët gandim… Sytë e mendes së Leonit gjith’herë turreshin kah zyra e rregullueme mirë dhe e izolueme prej gjithçka përreth, me nji ndriçim e ajrosjeje model. Por prap, Leoni krenohej me atë pikturë, bash në vendin ku dikur kishin vendosun portretin e diktatorit. Kur ndalej kajherë, i vetëm, mbasi të kishin dalë të tanë puntorët jashtë, e kapte nji gjendje madhnijet, dhe flitte me vedi nën za: Eh Leon Gjobashi, nepi vedit se t’ka ardhë dita… prej brigadier dikur, sot je përgjegjës ofiçinet, e nesër, kryetar komunet… po besa edhe deputet, e pse jo edhe ministër, e ku po di unë, por kur ia lshonte sytë portretit, i bahej se i thoshte: “Pse, Leon, a ma nelt se unë po don me dalë?” Ashtu përzishëm, prej turbullimit sikur e merrte inat portretin dhe si dënim ia mbyllte derën dhe e lente vedin në terr… Rri aty tash fillikat vetëm, dhe i flitte si me inat, turrshëm… dhe krrup, i vente kakrukun e randë, hypte n’biçikletë deri te shpia në Ogol, diku dy kilometra larg… Por sot, e pau që Markut s’po i bahej me prekë punë me dorë, veç shifte sa andej-kndej si t’i kishte hupë diçka…!
Marku i hoqi shpejt e shpejt teshat e reja, mbas perdes te skepi i dhomës së gdhendjes së drunit, u vesh me ato të punës, dhe menjiherë mori daltat të masave të ndryshme, çekiçin drunit dhe filloi gdhenien e nji deret. Kompozimi dhe lulja me diell në mes, nuk ishte fort i lehtë, por nuk ishte hera e parë që e kryente nji kërkesë si kjo. Hijet e lëvizjeve të tij me daltat e latimit, u shtuen në numër prej qasjes te dera të puntorve të tjerë që mbasi i thojshin Markut; “Si ke njeh” ashtu si n’kalim, hupshin sejcili në punë të vet.
Nji copë e madhe pasqyret ishte e varun nën portret, që Markut i kryente të paktën dy punë; edhe me pa se mos asht zhagit ftyret padashje, por kryesorja me e dijtë se kush msynte me hi mbrendë, qysh prej jashtë në oborr.
Zhurma e sharrrave dhe e zdrukthave te gatrra, rrahja e çekiçave, tymi që shkonte deri nën hatlla, drit’hijet e njerzve që lëvizshin në drejtime të ndryshme krijojshin thellë n’menden e Markut nji kakofoni të pazgjidhshme e monotone, gati si nji ngatrresë e tingujve me zhurmat, e tue ba fjalë për kurrgjasend me randsi, ku çdo sekondë para orës 9 të nadjes, i dukej i gjatë sa nji ditë. Marku ndiente sikur i ishin pre duert, dhe s’i bahej me punue, sa e hiqte nji ashkël sado t’vogël, i dukej se qitte gjak, por prap e sillte daltën me kande të ambla sa as lulja mos me e ndie kah gdhente me kujdes përmbi ballin e derës, atë formë diellit si në xhubletat e moçme, nji shej ky sa mitik aq edhe i kohës, ishte kërkesa e të zot, që e lypte ashtu, për shtëpinë e re…
Gjithçka tjetër ishte krye, vonesa apo shpejtimi u varte vetëm prej pesë minuta me shkue 9, pushimi i cilave, Marku vetëm bante se punonte, se sytë i kishin mbetë te dera, vjen apo nuk vjen Lodoviku, (Ladi për shkurt), njeriu që Marku mendonte se ia kishte fatin e tij në dorë dhe shpirtin në grusht. Nuk vonoi dhe te dera e madhe me shpinë kah drita, u duk silueta e tij, nji si hije që u duk se e mbuloi krejt hymjen, dhe mbas disa hapash, ajo u rrit dhe hija e tij u zvoglue në afrim, dersa u përzie me të tjerat dhe tymin si blu të kovaçanes. Pa i thanë “nadja e mirë”, i dha nji vështrim si të lëshuem sysh përdhe, e si në faj tha shkurt: Kurrgja e re. E kanë dhanë tjetërkund!!
Si? – tha Marku, dhe prej duerve që iu dridheshin i ra dalta mbi kpucën e djathtë, e vrau paksa, por, as që u ul me e prekë a fërkue sadopak, dalta përpak nuk i kishte mbrrijtë në mish, te gishti i madh.
Ma kputi i jati. Ishe i 35-ti që e kërkon dorën e asaj vajze. Bana ç’ka mujta, s’e ke pas për rrisk. Ja ka dhanë nji kushrinit tem. Të djelën i ndrrojnë shejat…
-Po si nuk m’kallxove ma parë, – foli Marku në dëshprim. Uli veglat, shkundi duert, u pre në ftyrë, u lëveshk jo vetëm trupi por edhe shpirti, sikur hini me dëshprim në nji rrugë krejt n’terr. Edhe gdhendja e lules mbi derë mbeti përgjysë e ngrimne.
A po ma kryen deren? – dveti Ladi i shqetsuem.
Pse a ktë ke pritë, për me m’dhanë përgjegjen!? – ia kthei Marku, vërtet nervoz. A e paske dijtë ma parë, se daja e din, se punët kryhen të paktën dy javë para. S’po kuptoj ku don me dalë, foli Marku si me vedi.
Janë shumë arsye, ia kthei Ladi, por i jati i Arjetës, e ka marr vendimin në krye t’vet, m’duket se edhe dikush prej të tuejve ka folë gjoja se: jeni vllazën shumë e keni shpi pak, dhe i dredhoi sytë për mos me e paditë qerpikt që ia ndrrojshin ritmin në kso rastesh.
Po prej nesh, ai që ka folë me to je ti, tha Marku. Por ai m’pveti fijepërpe për kushërinin, e s’mujta me i folë keq, mandej ai kushrini më pat thanë do fjalë në vesh, (Ladi fërkoi gishtin e madh me treguesin), unë nuk pranova por m’asht dasht me shkue tesh e par për të…
Aq shumë u fry n’shpirt sa iu kthue Ladit: “Kjo derë asht e jotja? Jo, kjo asht e t’jatit të Artjetës!”
N’at çast u ndrroi ftyra të dyve pernjiherë. Ladi i xanun në faj, e Marku skuqë syshë prej habiet dhe mendimeve të kqija për Ladin, lëshoi nji za si të pakuptueshëm në shej dëshprimit. Nëpër mend i vinte Ladi, tue e dredhë fjalën, e tue çue në qiell kushrinin e tij, nji kondrabandist rakijet e duhanit që asht kap sa herë në Fushë-Çelë, e paska për djalë nji që kenka i zoti te s’ban ma, me shkollë dhe i talentuem në kulm!
– Eh, i mjeri unë për ty, – foli Marku si n’zgrrip t’zanit t’lodhun, dhe kthehej me ftyrë kah muri, mos me e pa kush aq të mërzitun. I bahej se e shifte Ladin të gzuem tue i fërkue tufën e pareve për mjekërr, që ia lshonte në prehën kushrini, vetëm që me ia dhanë për djalë, Arjetën, vajzën ma në shej të Gurit të Kuq.
-Ti e din se me Arjetën jena kenë me nji klasë, e i kam rrahë kambtë fort për te, e për vedi, e se ajo ma ka dhanë fjalën mue… At çast, Marku si padashtas, e shkleu nji copë dru prej lules së madhe të derës… u duk sikur nji petale u kput e ra pa frymë përtokë… Ladi e pa me habi e i tha: ça bane, a e din se e kujt asht dera?
-Ç’randsi ka, unë nuk jam i lidhun për te, i tha nervoz Marku. Kjo derë ka marr fund.
-Pa e krye? Mos se m’fike, foli Ladi, tashma i mekun. A e din se dera asht e t’jatit të Arjetës!? Je tue m’ba dam, sa s’shkon ma. Ladi po livronte si zorra n’prush.
Mbasi hangri do kohë, Ladi e kthei bisedën; edhe ju jeni të thirrun, se jeni miq edhe ma përpara.
Nji gja s’e kuptoj, Arjeta e Gjok Lin Çerepit, që i patme vue të tana punët n’fije me të, me përfundue te njaj qyqan, që kur ishte në shkollë m’i kopjonte detyrat e shpisë, njaj që njiherë e pata pshtue pa u mbytë n’Dri se nuk e dinte notin, e i jati, at’here kryetar kooperativet, as falemnders nuk m’pat thanë!!
Po e ama asht grue zojë, jo se asht motra e jeme, por…
-Sigurisht, – tha Marku, që i rrinte kapucar fjalës së vet, nsa fshinte duert e lagta me nji copë letër të bardhë, – m’paska shkue mundi bosh. Çuditem për nji gja, Arjeta, mos me u ndie, por me u dorzue pa kushte, e për kë, për njate!?!
Pse, Gjoka nuk asht djalë i keq, pasuni kan vue ma shumë se t’tanë, pare kanë, fjala u hecë… – i tha Ladi.
Po unë e kam pas nji qëllim që kam dalë me të, qe ku del dreqi në rrugë dhe i përmbysë të tana…
Marku duket kaq i mërzitun sa nuk i ban shpirti ma parë, rrotullon sytë për me gjetë diçka me i fshi djerstë e ftohta që i turaten ballit teposhtë, e ftyra i ndrron tash e parë. Merre me mend i dashtun lexues, se si i ligshtohet shpirti ktij djaloshit që s’ka zog nanet me ia mbushë menden se i asht ba padrejtësia ma e madhe, e se ka veç pak o aspak shpresë me pshtue. Shef a nuk shef dritë në fund të atij tuneli të tmerrshem, që Ladi, njaj Lodovik Sharani, për interes, e paska gërmue kadalë e me gjakftohtesi, deri n’at masë sa me iu dukë Markut të shkretë si me ken bir gjylpanet…
Dhe Marku filloi prapë: N’daç me e dijtë ti, Lodovik, kur i poqa punt me Arjetën, jam ken n’dashni me te, tash sa kohë, ty të çuem te i jati si dajë e shkues, se kshtu e kërkonte ai, po mos kujto se na, tue kenë jetima, nuk e kena kqyrë se çka lypet për me u fejue me vajzen e Lin Çerepit.
I kena pa hollë, e askund nuk prekum… të mos jetë gjak a gjini, të mos jetë e njaj fisit, të mos jetë mesë e fisit të djalit që don me e nxanë (djali jam unë) e të mos ketë kumari. Asnji prej ktyne na nuk i shkelim, e ai i bjen mohit, a nuk asht ky, edhe nji krim tjetër që u bahet ndjenjave t’mija? T’i thashë kto, se ti nse i beson dhe nuk mundesh me na e xan kryet.
Ladi u xue njaq keq sa nuk dinte se si me iu përgjegj. Prej cepave të erret të ofiçinës, ftyra e nxime i lshonte terr, përtej dukeshin krena puntorësh që si pa randsi e hidhshin ka ‘i sy e zgjatshin ka ‘i vesh, me ndie bisedën e atyne të dyve.
Marku tue fol me Ladin me zemër n’dorë i tha:
-Lodovik, unë të kam shikjue si babën tem, harrove sa herë m’ka marr djali i jot me ia msue ushtrimet e matematikës, sigurisht me leje të nanës seme, se donte me hi në shkollë natet, e unë nuk isha as 13 vjeç, kur me jepshit si shpërblim nji copë buke thatë e nji gotë tamël, gjyspërgjysë me ujë, se msuesat u kishin thanë që Marku t’i spjegon për bukuri! Tash ti i paske harrue nderat, po i lamë ato të babës pastë dritë, që kur blemë shpinë e re, të tana karriget gati t’reja jau fali, bile edhe biçikletën kineze, se ishit pak të lodhun, nejse, kshtu asht, ban mirë se gjen keq! – tha Marku i dëshpruem.
Unë kam ardhë me t’thanë që jeni të thirrun, për të tjerat, harroi, tha Ladi. Gjendja e t’birit të ish kryetarit asht aq e mirë sa pakkush ka aq pasuni sa ai në tan veriun, mundesh me thanë si i bani, kot nuk thojnë dikuj i nget daci arën e dikuj i han mini pallën.
Ti djalë i pashëm, i zgjuet, mjeshtër si ti e kërkush, ekspozitë po ke hapë në qytet, artist po, mirë ban me i hjedhë sytë tjetërkund për me gjetë nuse. E di që t’ka mbetë mendja njaty, por me m’ndigjue mue, shife diellin n’krah t’paxanun, se ka rrotull ajër boll me marrë frymë lirisht…
Tash, apo ma kryen derën… – i tha Ladi si me ankesë.
Si mundem me punue ma, mbas tana ktyne që me the, tha Marku dhe i lshoi përtokë gjithçka kishte në dorë.
Pse a nuk due unë me e mbarue, edhe pse nuk e kam dijtë se asht dera e ish kryetarit.
Po dera duhet për ditën e fejesës së Arjetës, tha Ladi tue iu lutë. Merre njishtu siç asht, t’a shofin edhe vetë se si kryhen punët, tha Marku dhe u zhduk mbrapa perdes.
-A e din ça, – foli Ladi tue u mendue, – po ta la deri të Prenden, n’e gjetsh kohën me e krye.
-S’e besoj! – tha Marku tashma i vendosun.
Prej zyret dhe dhomave të tjera nuk doli askush me e ndihmue Ladin për me e vue derën e pakryeme në karrocë. Njashtu rrshanë e tërhoqi deri te karroca përjashta, e vuni n’të e rrahi kalin me kamxhik sa mujti, dhe u zhduk për te Lin Çerepi. Rrugës i shkoi mendja me u kthye edhe njiherë mbrapsht e me iu lutë Markut t’a përfundojë at dreq deret, por u kujtue se për gdhendjen e lules, nuk kishte pague asnji pare, dhe se Marku e kishte ba për hatër të Arjetës.
Nji murmurimë si n’t’kjame, me t’u dhimbtë shpirti u ndie prej ku ishte gërumuq e krrusë Marku.
Si u ndrruen shejat, asaj veret, e djelja e darsmës erdh vetimë, e Markut, si ma i madhi ndër vllazën, iu desht me shkue si mik, sigurisht edhe mos me ua prishë shokve të klases, se edhe ata ishin ftue me marrë pjesë.
Kangtari kndoi andej ka gjysa e dasmës, kangën: Për mue paska kenë kysmet, Marku e mbajti vedin atypëraty, Arjeta e pau për rrshit, por s’u dha, dikush tha se i pshtoi nji lot që ia mori faqen, e u rrxue deri te cepi i buzve, dhe ajo si me idhnim e dëshprim, e përpiu me buzë, pa e lanë me u përplasë përtokë. Kushdo që ndalej para derës, shifte lulen e pakryeme, kush e dinte i largonte sytë me zor… tjerët, habiteshin dhe e tjerrshin mendueshem arsyen e lanies përgjysë të saj, dersa dikush i sqaronte nënzà, sa mos me e marrë vesht krejt Guri i Kuq.
New York 10 dhjetor 2013