Musine Kokalari (1917-1983) simbol i “Poezisë” dhe i “Bukurisë”… nga Gëzim Hajdari

Musineja u arrestua dhe u burgos sepse gjoja donte të rrëzonte pushtetin me dhunë. Veç kësaj, diktatori e akuzoi si “antikomuniste e antiparti“, vetëm pse Musineja kish kërkuar pluralizëm politik në Shqipëri. Por shkaku i vërtet i dënimit të saj ishte bërë një notë drejtuar aleatëve anglo-amerikanë në nëntor 1945. Ideatore e notës ishte ishte Musine, bashkë përfshihej edhe një koalicion demokratik (ku merrnin pjesë anëtarë të monarkistëve të rezistencës dhe të Social-Demokratëve), duke kërkuar që të shtyheshin zgjedhjet e janarit 1946, në mënyrë që të merrnin pjesë në zgjedhje edhe forcat e tyre politike. Për të aritur këtë gjë, ata kërkonin, përmes kësaj note, ndërhyrjen e aleatëve. Në shënimet e saj, Musine Kokalari shkruan: “Unë mora penën, përpilova notën. Atë e firmosën katër zogiste, katër të rezistencës, unë dhe Musa Dizdari, një shoku t’im në trurin social demokrates. (…) një kopje e shpuri Shaban Balla tek anglezët dhe një kopje tek amerikanët. Unë pata vetëm rastin të flitja me oficerin Palmer, që të përkrahnin këtë hap në qoftë se donin që zgjedhjet të ishin demokratike, siç pretendonin ata. Mirëpo aleatët nuk ndërhynë pranë Qeverisë. E lanë në heshtje. Dhe qe një rast që të faktonin se kishin forca në vend që të donin zgjedhje me shumë parti. Ata nuk e bënë! Përse vallë?(…) Po të kishin lojtur hapur, anglo-amerikanët e kishin të lehtë të thoshin se elementëve demokratë nuk u lejohet pjesëmarrja në zgjedhje, për të cilin kishin një dokument dhe zgjedhjet nuk ishin demokratike, pasi nuk muarën pjesë dhe parti të tjera. Argumentin e shëndoshë e humbën ata vetë dhe ne na rënduan akuzën, me heshtjen e tyre…”45

Musine kaloi 35 vjet të jetës së saj nëpër burgje dhe kampe internimi.

Fatkeqësisht, në 12 shtator 1944, kjo letër ra në duart e Enver Hoxhës. Letra është botuar në gazetën Luftëtari i Lirisë, botim i Organizatës së Bashkuar të veteranëve, më 21 nëntor 1944, nr. 8.

Në ditarin Mbi jetën time në të cilën shkrimtarja tregon jetën e saj, shkruan: “Komunistët më kanë varrosur të gjallë, sepse nuk u kërkova atyre falje për aktivitetin tim, në gjyq. Përse duhej ta bëja?… Nuk jam fajtore…” Musineja në gjyq u mbrojt vetë. Gjykata e Enver Hoxhës u tregua e pamëshirshme, mbasi i kishte vrarë dy vëllezër, e dënoi me 30 vjet burg, ku veç të tjerash komunistët i konfiskuan të gjithë pasurinë. Masakruar nga vuajtjet dhe nga punët e rraskapitëse në burg sëmuret rëndë. “Ç’fat tragjik – vazhdon rrëfimin e saj tronditës Musineja – edhe sëmundja më është kthyer kundër. Të paktën të kisha patur pak paqe në këto vitet e fundit të jetës… Kam njohur kulturën demokratike, tragjedinë e ngjarjeve revolucionare. Kam njohur gjyqet speciale. Kam bërë 16 vjet burg dhe 22 vjet internim, veç peripecive të tjera të pafundme… Kam njohur vetminë, shoqëri të rastit në qeli, gjithë ky tërmet në jetën time nuk ka shërbyer veç për të konsoliduar diktaturën e proletariatit. Shpesh mendoj me vete: përse jam ende gjallë, ndërsa s’ka ndryshuar asgjë?!

Musineja kaloi vitet e mbetura të jetës së saj nga njeri burg në tjetrin. Kalvari vazhdoi edhe pas daljes nga qelia me 1961: ku poetja e prozës shqipe internohet në Rrëshen, ku punoi në ndërtim dhe komunale derisa do t’i shfaqej sëmundja e kancerit që do t’ia bënte të skëterrshëm fatin e saj. Nëna e saj Hanushja, e mplakur dhe e sëmurë, për t’i ardhur në ndihmë vajzës saj, vendos ta lërë Tiranën e të shkojë për të jetuar tok me Musinenë, në internim. Kalojnë dy vjet dhe nëna e Musinesë sëmurët, ndaj detyrohet të kthehet në shtëpi ku vdes. Gjatë varrimit, të afërmëve të saj iu ndalua të flisnin midis tyre, sepse e ndjera ishte nëna e dy bijve të puashkatuar nga partia sidhe nëna e Musinesë, dënuar dhe internuar. Në Rrëshen, Musine spiunohej natë dhe ditë. Në arkivat e policisë sekrete janë depozituar emrat dhe nofkat e tyre: “Besniku”, “Piktori”, “Munella”, “Besa”, “Aparati”, “Pëllumbi”, “Shkëndija”, “Referati”, “Kalaja”, “Çajupi”, ”Bamja e pjekur”. Arkitekti i dosjes së Musinesë është Dhimitër Petro. Edhe ndërhyrja e një shoqate norvegjeze të mbrojtjes së të drejtave të njeriut, pranë ambasadorit francez në Tiranë, për lirimin e Musine Kokalarit, nuk dha asnjë rezultat. Para se të vdiste zonjusha Kokalari iu lut nipit të vet që gjithë dorëshkrimet e saj t’i dorëzoheshin arkivit të shtetit. Veç dorëshkrimeve, Musine, mundi të shpëtoje edhe vëllimin poetik Kolla e vdekjes dhe esenë Si lindi Partia Socialdemokratike Shqiptare, të dy veprat janë shkruar në internim. Ndërsa më pas thirri mbesën dhe i kërkoi t’i blinte një basmë nga më të lirat për të bërë një fustan vdekjeje. Me një vizore mati gjatësinë, belin, supet e qafën. Po me duart e saja preu fustanin që do t’ia vishnin pas vdekjes.