Na ishim pak për nji mort aq të madh!
nga Lisandri Kola
In memoriam Robert Elsie
Siç u ba e ditun qysh në fillim të këtij mueji, Robert Elsie e kishte nji amanet (testament). Testamenti ishte që me u vorrosë në truellin e mitologjisë shqiptare: në Theth. Në media të ndryshme u dha lajmi se nga qeveria shqiptare kishin nisë negociatat për pritjen e trupit të albanologut, si edhe nderimet përkatëse. Njikohësisht shtypi i huej (New York Times, The Washingon Post etj.) përcolli lajmin se shqiptarët do ta çonin në vend dëshirën e mbrame të Elsie-t. Dëshira e tij, përpos veprave, dëshmon për përkushtimin e devotshëm të këtij studiuesi për kulturën shqiptare deri në momentin e fundit të jetës së tij. Ndërkaq para se trupi i të ndjemit me u përcjellë për në Theth, i shoqnuem gjatë gjithë kohës nga z. Stephan Trierweiler, u banë homazhe në Bibliotekën Kombëtare, e ma pas në Bashkinë e Shkodrës. Por a u respektue deri në fund testamenti i Elsie-t nga autoritet tona institucionale?
Informohem se të mërkurën e datës 18 tetor, ora 14.oo, në Kishën e Thethit kishte me u pré studiuesi i ndertë. Mbas homazheve të bame nji ditë ma heret në Bibliotekën Kombëtare, mbërrij në Shkodër dhe bahem gati me u nisë për në destinacion, së bashku me miq e familjarë të mi. Udhëtimi sikurse dihet, mbas Qafës së Thores, asht jashtëzakonisht i vështirë. Mbërrijmë te Kisha në kohë. Trupi ende s’kishte ardhë. Gjej disa banorë të Thethit, me të cilët nisi me kuvendë. Po ashtu vizitoj Kishën, në të cilën u pat hapë shkolla shqipe (1917) nga Át Shjefën K. Gjeçovi, pat shërbye Át Daniel Gjeçaj e që u pat djegë në 1958, nga shteti enverist. Më ban përshtypje se në Kishë nuk kishte barí të Zotit. I pyes banorët, a dini gja a ka me ardhë meshtari i Kishës suej? Përgjigjen me mëdyshje. Shoh vorrin e gërmuem nga fisnikët thethianë, në rresht të parë të rrethimit, e që kanë ba nji katranzë (katërfaqesh) gurësh të thatë. Zgjidhje me eleminue ujin, që bjen mbi mikun e tyne që kishte hangër bukë e folë shqip me ta. Vijnë mbas do kohe trupi i Elsie-t, miqtë e tij të huej (bashkëpunëtorë njiherësh), z. Shaban Sinani, znj. Flutura Açka, z. Romeo Gurakuqi, znj. Elvira Lumi dhe disa të tjerë të pranishëm. Mediat – të pakta në numër: nji televizion kombëtar, nji lokal, njado korrespondentë të VOAL e të televizioneve të tjera. Së bashku me banorët u bamë kund 30-40 vetë. Titullarët e institucioneve shtetnore, ishin mjaftue veç me praninë e emnave të tyne në kunorat e luleve. Kemi nji president të Republikës që vetëm para do ditësh promovonte Synin e Kaltër në Theth, dhe që tash nuk asht i pranishëm në përcjelljen për në banesën e fundit të Elsie-t. Kryeministri s’do mend ka agjendë të ngjeshun. Po kështu s’janë të pranishëm as titullarët e Ministrisë së Kulturës e asaj të Jashtme, as kryetarja e Bashkisë Shkodër e asnji titullar e përfaqësues Institucionesh kulturore kombtare e as Departamentesh (veçan i Tiranës e i Shkodrës: qytete ku edhe u banë homazhet) të letërsisë, të gjuhësisë, shkencave historike, etnografike, as profesorë e po kështu as autorë shqiptarë që ai me përkushtim i kishte përkthye në anglisht.
.
Arkëmorti i Elsie-t bartet nga thethianët e të pranishmit dhe avitet pranë lterit modest të Kishës, mbasi nji vendalí merr çelësin e hapë derën. Janë ata banorë të cilët thonë në kor lutjen që Zoti me i dhanë atij “pushimin e pasosun” dhe që shpirtin e tij “me e shndritë drita e pambarueme”. Janë ata burra që mandej, i bien përqark Kishës së tyne dhe e vendojnë arkëmortin pranë gropës. Lahuta s’ra (edhe pse thuhej). Gjendeshim të gjithë të paorganizuem. S’kishte asnji rênd procedimi (rituali mortor). Tekembramja asht nji za thethiani që kërkon me e pá të vdekunin para se me e shtî në dhé, simbas kodeve të malsoreve. U ndaluen kamerat dhe shkrepjet. Diku, dikush e gjen nji thikë dhe e pret veshjen e argjendtë (konservuese e të ndjemit), me të cilën asht mbështjellë trupi në tesha kombtare. U pré mbështjellësja!… Kush mujti, e që ishte ngjitë, i pau qeleshen mbi krye Elsie-t. Kaq. Ai e kishte ba të veten… Me kostum tradicional, qeleshe, u vorrue në trojet e zanave dhe të miteve shqiptare: aty ku bahej gjama e burrave e aty ku pat këndue në lahutë të butë Gjergj Pllumi… pranë atyne njerëzve që i desh deri në fund.
Z. Trierweiler me lot përfaqe falënderoi nga ana e tij dhe e familjarëve të Elsie-t pritjen fisnike të atyne pak shqiptarëve. Por na ishim pak për nji mort aq të madh!
.
(‘Panorama’, 21 tetor 2017, f. 23)
[Vox clamantis (in deserto), 2018]
.