Në shtëpizën e përkthyesit të Gjigandëve… nga Jozef Radi

Në shtëpizën e përkthyesit të Gjigandëve…

nga Jozef Radi

Nji kushtim Profesor Pashkos dhe së shoqes Nezaqetit…

S’ka ndërtim ma tipik komunist se blloku i quejtun “Shallvarja”. Nji ndërtesë grandomane tipike ruse, me rreth dhjetë hymje të mëdha, e cila rrethoi krejt Fushën e dikurshme të Shallvares dhe ligatinën e përronit ku kishin strehët e tyne jevgjit e Tironës… Gjithë ndërtesa e Shallvares së Famshme në të majtë të Lanës, sëbashku me ansamblin e pallateve Agimi në krahun tjetër, në vitet ’50 u banë simbol i dashnisë ruso-shqiptare, e cila nji ditë të bukur vjeshte të ’61 u këput, e megjithatë shpirti rus me modelet e arkitekturës komuniste mbeti në kambë bash njaty, në zemër të kryeqytetit.

E ndërsa ecim nëpër rrugicën e mbrendshme, krejt të ngushtë, gjithë pluhun e hedhurina të kësaj ndërtese pafund, ndalemi nën nji hark (krejt të palavdishëm) të nji hymje dhe mbasi ngjisim do shkallë të shëmtueme e të thyeme e shofim do mure të laskarueme, ndalemi në sheshin e katit të parë e ku përballë tri dyerve, duhet me kqyrë në të djathtë, ku asht nji derë gri teneqeje… S’ka emën, mungon veç e shkruemja e atij vargut të famshëm dantesk: “…Humbni çdo shpresë o ju t’mjerë që hyni…”
Nëse i bjen ziles t’asaj dere të paemën, e nga mbrenda përgjigjet dikush që me za t’naltë bërtet “Kuuush ështëëëë?”, ti e kupton se ajo ë që zgjatet pak si tepër… s’asht e profesorit…! E kur unë i kallzoj emnin, dera hapet ngadalë me pak dyshim, po kurrë e plotë (se s’asht e mundun), dhe ndodh ajo habia e parë e përqafja e përmallshme me Nezon, kët grue e bashme gjinokastrite, e shoqja e profesor Pashkos, që para se me t’dhanë dorën t’ka dhanë zemrën, dhe që përkujdesi i vetëm i saj, asht jeta e atij njeriu që heshtet n’atë ngushticë fatkeqe jete… Ajo çka ti ke përball asht nji kthinë e hukubetshme, zhytun në gjysëterr të përhershëm… Kqyre si të duesh… asgja ma shumë se nji birucë burgu, bash midis Tiranës! Po ajo çka të habit asht naltsia e tavanit, e ajo çka të çorodit ngushtësia e asaj hymje ku jeton prej kur s’mbahet mend, me at pamjen e tij prej “teshi”: ma i madhi përkthyes i Dantes, i Homerit, Gëtes e tjerëve… profesor Pashko Gjeçi!!!
E para gjà që t’bjen në sy n’at gjysëterr turbullues, janë konturet i atij njeriu të imtë, ulë n’nji si tip t’lashtë kolltuku, mbështetë gjithnji mbas dritares, që në kontraluçe duket si ikonë në lutje… Edhe pse i stërmunduem nga mosha dhe jeta, ai çohet ngadalë në kambë, të pret me nji buzqeshje e mirësi fëminore, të fton të ulesh, edhe pse gjithnji asht në pyetje t’mërmërimtë me të shoqen, at zonjë e ngadaltë në t’folun e në t’ecun, po gjithnji e papërtueme… Kush asht ky?! Dhe ajo me za pak në alto, i thotë emnin tim… Për me e qartësue edhe ma mirë, i përmend edhe emnin e tim eti… Për me ia ba ma të plotë i thotë: “Shokuuu yt i shkoooollës, Lazri!” I siguruem se tashma asht midis të njoftunish, ai qesh lehtas me at ironinë e tij klasike e të pashqitshme vazhdon: “Po Lazri, kush asht?!” dhe e vazhdon të qeshunën, e si monolog edhe pyetjen! “Cili Lazër, se ka shum Lazra!” Dhe prap qesh… “Deshta me thanë: Ku asht Lazri?!” Dhe ulet ngadalë e me kujdes, dhe ashtu i qeshun e i patëkeq sikur kërkon me e mposhtë sklerozën… Befas nga i vetëtallun, kthehet e bahet tallës… “Ah, po… Lazri… se ka shum Lazra… Nezooo… Po, a asht gjallë Lazri…?” dhe kur ajo i thotë se ka vdekë… ai manifeston nji habi prej fëmije sikur kërkon me thanë: “si asht e mundun!”, mandej vazhdon… “Poooo, Lazri ishte i fortë dhe i zoti… Kam shku fort mirë me Lazrin… Po ku asht Lazri, qi s’e kam pa do kohë…” “Ka kohë që ka vdekë!” – i them unë, duke e ngritë pak zanin… “E di që ka dekë… Po a mbahet i fortë… Se edhe i dekun duhet njeriu me kenë i fortë…!” dhe qesh, qesh, qesh… Kur befas nis nji historie të përbashkët me Lazrin… dhe rrëfen aq bukur sa më mahnit… Dikur kujtohet… “Pse, a ka dekë Lazri?! E pra, ishte i fortë, shumë ma i fortë se unë, e shumë ma i zoti se unë…” dhe e qeshuna e tij ka nji amëlsi fëmije… “Un ishem njashtu… si i fjetun… Ai vlote… Ka kenë pak ma i madh se unë Lazri… edhe pak ma i giatë…” dhe përsëri qesh e qesh ashtu bukur e nënzà… “Unë kam kenë pak ma finok…!” e prap qesh… me të qeshun të kristaltë e shpotitëse që s’e ke pa te askush tjetër… Mandej për pak sundon heshtja… Kur bahet shumë heshtje e merr prap fjalën Pashkoja… Më ban shenjë nëse kam ndonji cigare… duke vu dy gishtat ne buzë… Kur çohem në kambë me gjetë paketën, më kqyr pak habitshëm… “Po edhe ti, sa i giatë je… je shumë i giatë… A je ma i giatë se Lazri… aa?!” dhe qesh e qesh ashtu lezetshëm… “Po si t’ka lanë Lazri me u ba ma i giatë se ai…?!” Dhe ktu e qeshuna e tij e imcake, lodruese bahet si ajo hana e plotë, dhe ia ndrit krejt ftyrën… Më duket për nji çast si i ardhun prej botësh të përtejme… “Ou, po sa i giatë kenke ti? M’duket se je edhe ma i giatë se un …”, dhe qesh… e qesh e diku e thrret në ndihmë kujtesën latine: “Homos lungus non sapient… se sapient sapientissimus…!” Dhe e qeshuna e tij tashma asht ma e plotë se kurrë… “Burri i giatë, s’asht i meçëm, po n’se asht i meçëm, asht shumë i meçëm!” Dhe qeshja e tij prej fëmije… më ban të ndjehem se tashma jam pjesë e lojës së tij… pjesë e atij gëzimi të pafajmë që e ka mbushë me dritë at kthinë të hukubetshme.

Duke ia njoftë vlerat si njeri dhe intelektual, po edhe duke e njoftë shumë kohë ma parë kulturën e pafund që ai zotnonte, fillova me e gërmue sado pak jetën e këtij “Piccolo-Grande Uomo!” Edhe pse ma së shumti ndeshi në fjalët “S’e mbaj mend…!”, “S’di!”, “S’më kujtohet,” “S’më kujtohet kjo gja…” e kur ti nis e i rrëfen histori nga të tijat, fytyra i merr nji habi shpotitëse: “Ashtu à…? Ndoshta…!” dhe ajo shkodranishtja e tij e ambël shoqnohet gjithnji me nji buzqeshje magjike e ngushlluese: “Eh, tash jam ba kubël…”, fjalë që as sot s’ia di kuptimin qartë, po gjithsesi mendoj se mund t’ketë lidhje me hutimin o matufepsjen…
Mbasi ndrrojmë dy-tri fjalë, Pashkoja më ban nji pyetje të vetme, me zà të ulët, se s’duhet me e ndigjue Nezoja: “A mos ke ndoj cigare!?” Edhe pse s’e pi duhanin, mbaj gjithnji nji paketë në xhep, veç me iu gëzue asaj përndritjes fminore të fytyrës së tij. E kur ma merr cigaren nis e thith me nji pasion të habitshëm… E kap me tri gishta e mbas çdo thithje e lëshon tymin qetësisht si nji ritual, aq sa duket sikur ai tym që vërtitej njashtu në gjysëterrin e asaj dhome, asht frymë eterne, o nji çlirim i mbrendshëm shpirtnor i tij. Nezoja, ia mbante mshehtas paketën, dhe si gjinokastrite, (ma shumë si kujdestare) i ka taksë veç pesë cigare në ditë. Dhe kur ia ndjen kollën, nga banjo ku punon, duke i marrë si gjithnji zvarrë zanoret bërtet butësisht: “Pooo mooos mooooreee Pashkooo, mos e piii duhaaanin, seee të bën keeeeq për shëndeeeetin!! Po, aaaahh moooore Niniiii, pooo mooos i jeeeep, seee nuk e di tiiii se ç’heeeq uuun gjithë natën me kooollëëën e këtij…!”

.

Rrallë herë ndodh, që ndokush të kujdeset për nji tjetër, aq sa kjo grue e bashme e fisnike u kujdes për Pashko Gjeçin. Besoj asht në kufijtë e së pabesueshmes… Edhe pse ai humbte përditë terrenet magjike të kujtesës, ajo me at butsinë dhe mirsinë e saj, e mbajti n’ato naltësi ku ai kishte qenë gjithnji… Zgjatja e jetës së Pashkos dhe shëndeti i tij edhe pse përtej të nantëdhjetave, dukej si qëllimi i vetëm i jetës së saj… Po dhe profesori gjithë kohë nji fjalë të vetme kishte: Nezooo! Nezooo!
Kjo pra, asht ajo kthina ku ka jetue dhe punue për gati nji gjysë shekulli Profesor Pashko Gjeçi, nji ndër përkthyesit ma të randsishëm në gjuhë shqipe… Sigurisht sot ajo mund t’ishte nji muze i vogël i jetës së këtij njeriu të madh, po edhe nji dëshmi elokuente e kushteve ma mizerabël që krijoi “epoka e lavdishme”… dhe asht trishtues fakti se këta dy njerëz n’ato kthina dy me dy e gjysëm, s’fjetën kurrë në nji shtrat të përbashkët…(se nxinte dhoma shtratin dopio) Ai kurrë s’pati, qoftë edhe nji qoshe të vogël të vetën, (jo studio) ku t’i punonte qetësisht kryeveprat e mëdha botnore të Homerit, Dantes, Gëtes, Hajnes, e tjerëve…
Kam pasë fatin me hy e me dalë me dhjetra herë në kët kthinë… (asht e turpshme me u quejtë shtëpi) Dhe sa herë kam dalë prej aty kam marrë me vedi dhimbje… shumë dhimbje… pse poshtnimi i Njeriut dhe Intelektualit, deri njaty mund të mbrrinte ku të shkonte ma tutje?! Ndaj s’mundem me i harrue ata dy njerëz që më kanë pritë e m’kanë përcjellë me aq bujari e dashni; s’mundem mos me i kujtue vazhdimisht njashtu të dy bashkë, të kapun përdore, si at ditë në qytetin magjik të Ravenës, ku Profesor Pashko Gjeçit, iu dha medalja e Artë e Vlerësimit, si nji ndër tre përkthyesit ma të mirë të Komedisë Hyjnore të Dante Alighierit, në krejt botën… Po, kët ngjarje të mrekullueshme më duhet me e përshkrue njiherë tjetër… Për sot po ndalem këtu!
2009-2013

Related Images: