Një ditë e keqe në Pine River
Rrëfim nga Avis Gjyshja
Kisha vetëm dy vjet e pak që kisha shkuar në Amerikë dhe me gjithë hallet e mia prej emigranti, të asaj kohe, mbaj mend dhe një ditë kur mediat dhanë lajmin se në Katmai të Alaskës, arijtë kishin vrarë dhe kishin ngrënë Timothy Treadwell dhe të dashurën e tij Amie Huguenard. Ndoshta as që do i kishja kushtuar rëndësi këtij lajmi, nëse fotot e transmetuara nuk do më kujtonin një fytyrë të parë, me gjasë një aktivist mjedisi, i cili merrej me mbrojtjen e arijve dhe që e kisha ndeshur në emisionet e stacionit televiziv Discovery Channel.
Makabritete të tilla, për fat të keq, ndodhin gjithmonë në vendet e arijve, por buja mediatike rreth rastit të Timothy u rrit, ngaqë përveçse njeri i medias, arijtë që e hëngrën, qenë ata të cilëve ai ju pati kushtuar jetën dhe mes të cilëve pati jetuar për 13 vjet rresht. Jehona mediatike e asaj ngjarjeje kujtohet edhe sot dhe rreth jetës e vdekjes së Treadëell u xhiruan dokumentarë, u shkruan e do të shkruhen libra, një a dy nga të cilët, gjenden sot dhe tek unë, në shtëpinë time të Amerikës.
Vite më vonë, do të shkoja edhe vetë në Alaska dhe atje do më ndodhte diçka që do ma kujtonte përsëri Timothy Treadwell.
Në një ndalesë gjatë rrugës për në Jukon, dëshira ime për të parë nga afër një kabinë të vjetër e të braktisur në një pyll shkurresh buzë një përroi, do të kthehej në tmerr nga hungërima e papritur e një ariu, të cilit pa e ditur i qeshë afruar aq shumë, sa që edhe sot ja kujtoj ata sytë e habitur e të turbulluar nga inteligjenca e panjohur e botës së tij të huaj e vrastare.
Por unë nuk rroj në Alaska, ku edhe do më pëlqente, por në zonën e Liqeneve të Mëdha, në Veriun e Amerikës, një vend që konsiderohet si një nga parajsat e vërteta të pyjeve dhe të ujrave të të gjithë botës. Rreth meje hapen 27.8 milionë hektarë pyje të virgjëra, të cilat përveç të tjerave janë dhe një nga habitatet e preferuara të arinjëve. Shqisa e jashtëzakonëshme e nuhatjes ju lejon arinjëve që nga distanca, habitëshmërisht shumë të largëta, të zbulojnë dhe identifikojnë jo vetëm ushqimet, po edhe rreziqet e mundëshme ndaj jetës së tyre, e që zakonisht kanë gjithmonë vetëm një autor-njeriun! Dhe eksperienca miliona vjeçare e ka kthyer në kod gjenetik e instikt, ka bërë që përgjithësisht njerëzit dhe arijtë, t’i shmangen njëri-tjetrit, dhe kur ky rregull prishet, atëhere edhe lajmet nuk janë të mira. Më e rënda ngjarje që kam dëgjuar të ketë ndodhur në zonën ku rroj unë, ka qenë ajo, kur një ari i zi vrau njëherësh në një ditë, tre adoleshentë që peshkonin në Parkun Algonquin, në pyjet në lindje të Liqenit Huron. Ndërsa tani vonë, opinioni i zonës time u trondit nga rasti i një vogëlusheje që humbi diku në pyjet pranë Manistee River, afër vendeve ku gjuaj e peshkoj edhe unë. Dy ditë më vonë, një nga grupet e kërkimit, pa në anën tjetër të lumit, një ari që po gërmonte e po mundohej të fshihte diçka nën tokë, gjë që kur u verifikua doli të ishin pjesët e mbetura nga trupi i vajzës së humbur.
Të afërmit e mi e kujtojnë sa herë unë shkoja për salmonë në Manistee River, merrja me vehte edhe Markon, qenin tim, e në kthim, ndaloja gjithmonë diku, për të gjuajtur për pak kohë dhe për ndonjë shpend të egër. Por erdhi një kohë kur Marko u plak dhe pavarësisht kujdesit e dashurisë tonë, ra aq shumë sa mezi ecte. Dhe vendin e Markos në ekspeditat e mija në pyjet e Manistee River e zuri Suki, një pointer i bukur e shumë më i ri se Marko im, i zoti i të cilit ishte Fredi, një mjek shqiptar me origjinë nga veriu i Shqipërisë, i cili, kohët e fundit kish filluar të gjuante e të peshkonte bashkë me mua.
Dhe një ndër vendet që na pëlqente më shumë qe lugina e një lumi që quhej Pine River dhe që diku midis Uellstonit dhe Kadillakut, pritej me rrugën tonë të kthimit. Tabelat shpjeguese të urës nën të cilën kalonin ujrat e tij, thonin se ajo urë qe ndërtuar në vitin 1935 dhe se mbante emrin e Mortimer E. Cooley-t, inxhinierit që e kish projektuar dhe që çuditërisht e ngjajshmërisht me mua, kishte shërbyer për ca kohë edhe si oficer marine.
Pine River nuk ishte ndonjë lumë i madh, qe vetëm 90 km i gjatë, po qe votuar si lumi më skenik dhe me ujin më të kthjellët midis lumejve të tjerë të shumtë e më të mëdhenj të shtetit të Miçiganit. Rrjedha e tij niste nga pyjet veriperëndimore të qarkut Oskeola, gjarpëronte përmes Pyllit Kombëtar Huron-Manistee e fshatrave indigjene të zonës dhe derdhej në rezervuarin e hidrocentralit Tippy Dam në Manistee River. Ndërsa shpatet e luginës të tij, të veshura nga pyjet e aspenit, panjave dhe mështeknave, përveç bukurisë, njiheshin edhe si një habitat i shkëlqyer për shumë zogj e kafshë të faunës së egër të Liqeneve të Mëdha.
E vetmja e keqe e mirë e atij vendi dhe e pyjeve rreth tij e që dukej dhe në tabelat paralajmëruese përgjat gjithë rrugëve e nëpër parkingje, qe se ai ishte dhe vendi i arinjëve.
Nga Hiawatha, shoku im indigjen që u mbyt dhe humbi në ujrat e Manistee River, dija se njerëzit e tribusë së tij i përkisnin Klanit të Ariut, i cili qe një nga shtatë klanet e indigjenëve Ojibwe që jetonin në zonën e Liqeneve të Mëdha. Në gjuhën e tyre, ariu quhej “makua” dhe ata besonin se ai qe një dhuratë që Shpirti i Madh ja kish bërë Nënës Tokë dhe njerëzve të saj. Ata besonin se, ngaqë klani i tyre mbante emrin e ariut, shpirti i tij ishte mbrojtësi i luftëtarëve të tyre. Kjo ishte dhe arsyeja se përse luftëtarët e tyre, përfshi dhe vetë Hiawathën, mbanin varëse me dhëmbë e kthetra ariu si dhe bënin tatuazhe me pamje arinjsh.
Ende e kujtoj një natë, kur të ulur rreth zjarrit para çadrave të njerëzve të Hiavvathës, burrat e fisit veshën lëkurat e ariut dhe filluan të kërcenin vallen e Shpirtit të tij. Nuk di të komentoj valle e këngë, aq më tepër që nuk e kuptoja as gjuhën e tyre, por them se ritmi hipnotik i daulleve indigjene përzjerë me thirrjet jehonë e me zë koke që iknin tutje nëpër pyjet e errta, nën qiejt e asaj nate që si rrallë herë flakërinin flakërinin blu e jeshile prej agimeve boreale, shkrinin e bënin bashkë mijrat e milionat e viteve të bashkëjetesës së egër të njeriut me arijtë.
Unë i dua legjendat, por dhe dëshpërohem pak kur kujtoj që ato s’janë njëlloj me historitë e jetuara. Nuk jam ndonjë trim i madh që të merrem me arijtë apo të hyj në territoret e tyre kur e di që ata janë aty, por pavarësisht kësaj kam një histori të vogël që ka ngelur në mendjen time e nuk ikën dot që andej…
***
Ndodhi kur bashkë me Fredin peshkonim në Manistee River. Peshkuam deri më një apo dy pas mesnate, mbajtëm aq peshq sa deshëm, mblodhëm rraqet e peshkimit, fjetëm pak ashtu keq e keq në makinë dhe të pashplodhur e të përgjumur, me mendjen tek shapkat e thëllëzat, dalë pa dalë dielli, morëm rrugën për në luginën e Pine River.
Qe një mëngjez i bukur, i kthjellët, pothuaj i ftohtë, me pyjet që vezullonin nga ngjyrat, vesa dhe copëza mjegullash që ngriheshin nga luginat. Si në çdo rast tjetër kur kthehesha nga Manistee River, qëndruam edhe për një kafe të shpejtë në “Pappy’s Bait & Tackle”, e vetmja pikë shitje në zonën Wellston-Brethren ku unë e ndjeja vehten të detyruar të ndaloja pak, qoftë edhe formalisht. Emri i atij dyqani përputhej me emrin e vëllait tim të vdekur e mua më dukej gjithmonë sikur kur kaloja aty më thërriste shpirti i tij. E për më shumë ai qe edhe vendi ku u takova për herë të parë me Hiawathën.
Në të dalë të urës Mortimer E. Cooley, lamë rrugën kryesore dhe morëm një rrugë pylli që të çonte në një parking dheu, i cili përdorej më së shumti nga ata që futeshin në lumë me kajakë e kanoe dhe rrallë edhe nga gjuetarë si puna jonë. E njihnim vendin, kishim gjuajtur dhe herë të tjera në atë zonë dhe njëlloj si dhe në rastet e tjera menduam që makinën ta parkonim aty. Megjithëse pak herët, në parking kishte disa makina, ca njerëz ishin futur me kajakët e tyre në ujë e ca të tjerë po bëheshin gati. Parkuam, veshëm rrobat e gjuetisë, nxorëm qenin, i cili pasi u rrotullua pak për punët e tij të mëngjezit, erdhi edhe drejt meje si për t’më përshëndetur. I fërkova turirin dhe ndërsa po rregulloja gjërat, Fredi u nis i pari. Kontrollova dhe një herë peshqit nëpër ftohësa, mora armën e fishekët, mbylla makinën, kontrollova dhe njëherë që çelsat, telefonin e portofolin t’i kisha futur në xhepa ku nuk binin – të gjitha këto jo më shumë se pesë minuta kohë – dhe u nisa andej nga iku Fredi me qenin të cilët ndërkohë kishin kaluar matanë kthesës.
Por… O zot i madh!
Pa bërë as 15 a 20 hapa nga makina, ngriva nga një hungërimë e rëndë si gjëmimë nëntoke që erdhi e përzjerë me një brazhmë si thyerje drurësh e degash që ngjante sikur një gur i madh po rrokullisej nëpër shpatin e pyllëzuar të luginës. Pa e marrë vesh akoma se ç’qe, dëgjova zërin e alarmuar e gjithë panik të Fredit dhe Sukin që ulëriu tërë dhimbje e panik dhe më kapi lemeria e m’u prenë gjunjët.
Shtiva në ajër, bërtita emrin e Fredit dhe gati i shurdhuar e i mpirë nga paniku vrapova mbrapsh drejt makinës ku kisha fishekët e trashë. Me duart që nuk më bindeshin, kërkova nëpër xhepa për çelsat dhe ngaqë nga hutimi nuk po i gjeja dot se ku i kisha, dola nga ana e kundërt e makinës. Njerëzit që ishin në parking dhe në kajakë afër parkingut qenë trembur dhe po vraponin si edhe unë drejt makinave të tyre. Dëgjova një “hajde këtu!” dhe e pashë vehten në makinën e dikujt që nuk e njihja. Pastaj pashë Fredin që doli nga kthesa dhe ndjeva një lehtësim që nuk e kisha ndjerë kurrë më parë në jetën time. Fredi qe i tmerruar e me fytyrë meiti.
-Ariu! – tha – E shqeu Sukin – dhe ra në gjunjë duket nga pafuqia e tmerri.
U turrëm drejt tij e tundëm e pamë për ndonjë dëmtim dhe nuk i gjetëm, dikush pruri dhe i dha ujë dhe ndërsa ai u po mundohej të mblidhte vehten, unë i kisha gjetur çelësat dhe vrapova në makinë për fishekë të trashë. Dy nga kajakasit e tërhoqën Fredin për tek një nga makinat e tyre ndërsa unë me armën e mbushur kërceva mbi karrocerinë e makinës time.
Ja dëgjoja hungërimat që vazhdonin ende dhe megjithëse nuk e kisha më larg se 50 metro përpara, kthesa dhe drurët nuk më linin të shihja gjë. Nuk kisha as edhe një ide se çfarë duhej të bëja, e ndërkohë që bëja rojen, dëgjova zhurmën e një helikopteri që u fut në luginë. Nja 100 metra larg në anë të kundërt të parkingut qe një tjetër vend i hapur buzë lumit ku helikopteri mbasi bëri një rrotullim mbi ne, u ul duke ngritur një rrëmet gjethesh e pluhurash. Pashë tre oficerë të veshur me uniformat e DNR e të armatosur me armë të gjata që kërcyen në tokë e morën drejt nesh. Duket se një nga kajakasit kishte telefonuar policinë.
Të parën gjë që bënë oficerët pasi pyetën si ndodhi, qe lëshimi i një droni të aftë për transmetim video të cilin e fluturuan mbi vendin ku mendohej se ishte ariu. Pas disa rrotullimeve droni qëndroi mbi ca gëmusha të dendura dhe një nga oficerët që ndiqnin videon tha se ariu ishte aty dhe se dukej që vazhdonte të merrej me mbetjet e qenit.
Mbas dy apo tre orësh vëzhgimi e diskutimesh, njerëzit e DNR vendosën dhe e vranë ariun. Nga mënyra se si e bënë, pata përshtypjen se qe një vendim i vështirë, por në fund ata thanë se ariu që e nuhat njeriun që shumë kilometra larg e dinte fort mirë që parkingu ishte vend njerëzish dhe se ardhja e tij aty ku kishte njerëz e fëmijë të shkujdesur ishte e qëllimshme dhe ekstremisht e rrezikëshme dhe e patolerueshme. Ata thanë gjithashtu se kur helikopteri i shkonte sipër ariu tregonte shenja nervozizmi dhe refuzonte të largohej nga mbetjet e Sukit të cilat i kish mbuluar me drurë e gjethe, gjë që i bindi ofcerët se ai nuk e kish vrarë Sukin për vetëmbrojtje.
Ne nuk pyetëm se çfarë bënë njerëzit e DNR me trupin e ariut të vrarë, dhe as e morëm vesh nëse materiali gjenetik që ata morën nga trupi i tij për analiza ndihmoi për të zbardhur ndonjë nga ngjarjet e rënda të së shkuarës ku nuk kish qenë e mundur që të identifikohej se cili ari qe përfshirë në to. Gjëja e vetme që mundëm të bënim ne, qe varrimi i mbetjeve të Sukit, të cilat na i sollën oficerët e DNR të futura në një thes plastik.
I shkreti Suki qe bërë sikur t’i kish kaluar treni përsipër. Dallohej koka me një sy të dalë e me një copë të madhe dhe të shqyer lëkure nga skalpi, një këmbë e parë, ca brinjë të thyera e një copë mushkrije – të gjitha të përzjera me gjak, gjethe e dhe. Nuk dinim ç’të bënim me to dhe vendosëm që t’i varrosim po aty.
Me ndihmën e oficerave të DNR-së të cilët na dhanë dhe një lopatë të vogël dhe të disa kajakasve që qëndruan me ne fund e fillim, hapëm një varr të vogël nën një pishë ngjitur me parkingun. Poshtë i vumë xhaketën time dhe sipër e mbuluam me trikon e Fredit…
***
Marrëdhëniet e mia me Fredin u prenë si me thikë që atë ditë. Gjithë rrugën e kthimit ai pothuaj nuk foli fare dhe as telefonatave të mija në ditët në vazhdim nuk iu përgjigj. Dukej qartë se tragjedia e Sukit e hidhtoi shumë shoqërinë tonë dhe ndoshta duke dashur të harronte tmerrin e asaj ngjarjeje ai vendosi të largonte nga jeta e tij çdo gjë që ja kujtonte atë, përfshi dhe mua. Kushedi, megjithëse ne s’u shpjeguam kurrë, mbase ai më fajësonte mua e mendonte që unë e lashë vetëm përballë ariut.
Ndërsa unë, megjithëse tani më rrallë e pa shokë dhe pa zagar, vazhdoj e shkoj ndonjëherë për peshkim salmonësh në Manistee River. Dhe sa herë që më çon rruga andej, nuk harroj të kthehem dhe për pak çaste tek varri i Sukit, në parkingun buzë lumit. Ulem mbi një trung që është aty ngjitur, heq gjethet e rëna mbi të, bëj dhe ndonjë rregullim të vockël të gjërave që njerëz të panjohur kanë vënë aty dhe vë edhe vetë ndonjë biskotë apo lodër që e kam marrë posaçërisht për Sukin që kur jam nisur nga shtëpia.
Marrë nga Muri i FB, Avis Gjyshja 4 nëntor 2024