Një postim mbresëlenës nga Prof. Gëzim Basha rreth figurës së Lasgushit
u bë shtysë që të kujtohem për këtë që shkrojta më poshtë.
Flm e mia për të gjithë shkrimet e Zotit Gëzim Basha –
për dritën e pozitivitetit dhe erudicionin e gjerë!
.
Një kujtim për Lasgush Poradecin
nga Rudolf Marku
Është një ditë e butë Tetori, me një diell që të mbështjellë me rrezet e tij vjeshtore. Gjethet janë mbuluar me atë përskuqje, që i ndihmon aq shumë poetët e rinj për të gjetur pa ndonjë zor të madh metaforat e para të poezive të tyre. Takoj në shkallët e Godinës së Lidhjes Natasha Lakon.
-Pse të mos i bëjmë një vizitë Lazgushit në shtëpi? – më thotë ajo, me atë shkujdesjen e saj karakteristike gjithë përkujdesje.
-Po si? – e pyes i çuditur – a nuk jeton Lazgushi në Pogradec?
-Jo, – më siguron Natasha, – është në shtëpinë e tij, këtu, në Tiranë. E di me afërsi se ku jeton. Le të vemi të dy që ta takojmë. Që t’ia shprehim admirimin tonë për poezinë e tij. Fundja a nuk është dhe Tetori Muaji i Poezisë? – shtoi, me një vështrim sarkastik!
Ideja e Natashës me entuziazmoi. Lazgush Poradeci ishte një Poet aq i vetë-mërguar dhe aq i izoluar zyrtarisht, sa shumëkush nuk ish i sigurt nëse jetonte, a kishte ndërruar jetë shumë e shumë vite më parë. Kishte kohë që jetonte më tepër si një Mit se si një njeri real. Edhe gjatë viteve studentore, ne, studentët e letërsisë, dëgjonin me kureshtje historitë mitike që qarkullonin rreth tij. Atë historinë me një shef të fuqishëm të Kritikës dhe të Studimeve zyrtare të Letërsisë, i cili, për fatin e tij të keq, çalonte keqas. Dhe ja një ditë Lazgushi ndodhet përballë tij. Nuk e kishte parë ndonjëherë dhe as nuk e njihte. Shefi i Kritikës, duke çaluar, i afrohet Lazgushit dhe i thotë se kush është. Pret reagimin e Poetit. I thotë Lazgushi:
-Aha, tani po e marr vesh për herë të parë përse kritika shqiptare çalon!
Apo dhe takimin tjetër të tij me një shkrimtar ndër më të njohurit zyrtarisht të asaj kohe, i cili i flet Lazgushit që nga trotuari (Lazgushi qe poshtë, në nivelin e rrugës) -Dëgjo, Lasgush. Do të bëj një vërejtje. Ti shkruan: “Drini e nis udhën…” nga Shën Naumi, mespërmes Shqipërisë…” Një lajthitje gjeografike. Si qënka Shën Naumi mesi i Shqipërisë? Ju poetët nuk jeni dhe aq të fortë në gjeografi!
Ja kthen Lazgushi, duke e arritur ta kapë nga jaka e xhaketës:
-Që të flasim së bashku, duhesh të jeshë në një nivel me mua! – dhe, për t’i dhënë iluzionin se nuk e kishte fjalën për nivelet e personaliteteve, e tërheq në nivelin e rrugës ku po qëndrone ai vetë – dhe vazhdoi – Ti më akuzon se poetët nuk dinë gjeografi, kurse ju prozatorët e shquar nuk dini Histori. Me vërejtjen tënde harron se Shqipëria nuk është veç ky 28 mijë kilometra katrorë që ke ti në atë kokën tënde bosh!
.
Letërsia zyrtare kishte menduar të hakmerrej me Poetin hyjnor të yjeve. Lidhja e Shkrimtareve ia kishte mohuar deri dhe të drejtën e Pensionit! E kishte braktisur për turpin e vet. Dhe vetë kolegët ia kishin kthyer shpinën. Një poet i njohur pat botuar një pseudo-studim për poezinë lazgushjane, në të cilin ai shpjegonte mangësitë e poezisë së tij me anë të origjinës se Poetit – një zhdanovizëm i artikuluar si akademizëm fratern!
Po i kujtonim të gjitha këto, e plot historira të tjera të Lasgushit, tek ecnim në drejtimin e Rrugës “Bardhyl”, pranë Ministrisë së Jashtme, atje ku afërsisht Natasha mendonte se e kishte shtëpinë Lazgushi. U futëm pas Ministrisë së Jashtëme, në një labyrinth rrugicash dhe shtëpish përdhese, shpërndarë në kaosin urbanistik të periferive të Tiranës. Natasha u dorëzua – Duhet të pyesin njerëzit përreth se ku është shtëpia e Lazgushit – Ramë dakort të dy. Por ajo që na u duk më e lehta “e kush nuk e di se ku jeton Lazgushi, Liriku më i madh i gjuhës shqipe, na pëshpëriste ana optimiste jona!” shumë shpejt u bë e qartë se qenkësh dhe pjesa më e vështirë. Nuk e di. Nuk e kam dëgjuar. Ku di unë, mor v’lla, shko pyet shitësen e bukës!
Sugjerimi i fundit na u duk me vend. Shkuam me të shpejt te dyqani i bukës. Por dhe Shitësja e Bukës tha se nuk e njihte Lazgush Poradecin. Na kapi një dëshpërim i thellë! Tek po i humbnim të gjitha shpresat se do ta gjenim shtëpinë e Poetit, papritur na afrohet një fëmijë nja dymbëdhjetë vjeç, me dhëmbë të rënë a të thyer, me rroba githë pluhur dhe me një palë llastiqe të vënë si tejkqyrëse në qafë. Figura e vagabondit të Lagjes, Gavroshi i rrugicave, ai që me siguri i linte pa gjumë veteranët e nderuar dhe mësuesit e respektuar… Erdhi pranë nesh dhe tha:
-Atë plakun që shkruan libra? Për atë po pyesni? Ja ku është shtëpia e tij!.. dhe na udhëhoqi drejt një shtëpie përdhese, fare pranë. Natasha dhe unë mbetëm të mahnitur. Ai, rrugaçi i Lagjes, me dhëmbë të rënë dhe me kërrabë llastiqesh në qafë ishte i vetmi që dinte atë që asnjëri nga intelektualët e nderuar, asnjë nga veteranët a profesorët a diplomatët e shquar (sepse ishim fare pranë Ministrisë së Jashtme) – duke përfshire dhe shitesën e dyqanit të bukës – që kishim pyetur, nuk e kishin ditur: që shtëpia e Lazgushit kishte qenë fare pranë tyre. Kureshtar, e pyes:
-Po si e di shtëpinë e tij…? Sytë e tij shkëlqyen nga një djallëzi fëminore. – Ai m’i ka thyer një herë llastiqet, kur pata vrarë një zog! Më tha “Mos vrit zogj, dhe nuk t’i thyej kurrë llastiqet!” Dritaret nuk quhen! Dhe as dhe ndonjë kokë e goditur pa dashje! – kështu më ka thënë. Dhe nga ajo ditë nuk kam vra më zogj!
.
Ngjitëm shkallët e pakta të verandës dhe trokitëm në derë. Asnjë përgjigje. Duhet të trokasim më fort, më thotë Natasha. Trokitëm prapë. E nderpremë duke menduar se kishim qenë pa fat, sepse në shtëpi dukesh se nuk kishte njeri. Papritur dëgjuam ca hapa përtej derës, nga ana e brendshme. U afruam – Kush ështëëëëë! – Një zë i thellë, si një zë fantazme, një zë misterioz, që dukej se vinte nga larg, shumë e shumë larg (dhe kjo largësi nuk ishte gjeografike) vazhdonte të thosh – Kuuush ëëëështëëë! U afruam edhe më dhe Natasha tha – Zoti Lazgush, jemi dy admirues tuaj. Kemi ardhur veç t’Ju përshendesim! Ju lutemi, a mund të na hapni derën!
Për një çast asnjë përgjigje. Dukej se Lazgushi po mblidhte forcat që të fliste. Më së fundi tha: – Nuk mund ta hap. Nuk kam çelës. Çelësin e shtëpisë ma ka marrë Nafia! Po, po, ajo ma ka marrë. Ka harruar dhe e ka marrë me vete!
Pashë nga Natasha. I pëshpëris – Kush është Nafia? Më thotë nën zë – E shoqja. Ka pak ditë që ka vdekur!
Që prapa derës, dëgjuam hapat e lehtë që largoheshin deri në zhdukje. E kuptuam se Lasgushi kishte filluar të vdiste nga pak (shkoi të vdiste pak… – thotë Soresku për Shekspirin në poezinë e vet të famshme). Kishte filluar atë fazën, kur njeriu, sapo ndjen vdekjen, fillon të apelojë të vdekurit më të afërm të vet, që t’i dalin përpara në rrugën e vështirë të përjetësisë. Dhe Lazgushi, Poeti i Yjeve, kishte filluar të komunikonte me të vdekurit, me gruan e vet, me Homerin, Eskilin, me Getën, Emineskun, La Martinin, Pushkinin, Asdrenin dhe Naimin, me Fishtën dhe mikun e vet, Mitrush Kutelin… Natasha Lako dhe unë, për një koinçidencë fatlume, kishim qenë dy njerëzit e fundit që kishim dëgjuar zërin e Lazgushit për se gjalli.
U larguam. Dy ditë më vonë Aurel Plasari, me lotë në sy, më thotë i tronditur se sapo ka dëgjuar lajmin e trishë të vdekjes së Lazgush Poradecit!