Një udhëtim i pamundur! – Belsh, 25 Dhjetor 1970
nga Alma N. Liço
Autobuzi u ndal përbri një lokali që mezi dallohej nga degët e dy shelgjeve që vareshin mbi çatinë dhe dritaret e tij. Në pjesën e pasme, ngjitur me të shtrihej i përgjumur liqeni, i cili për shkak të shiut që atë ditë rridhte pa pushim, ishte ngjyrosur në gri. Vende, vende mjegulla dukej sikur e bënte atë njësh me retë që vareshin nga qielli. Përvajshëm ato shkarkonin lotët e tyre të pashtershme që pluskonin mbi sipërfaqe e krijonin rrathë që hapeshin e treteshin. Ndonëse udhëtimi në atë rrugë gjoja të asfaltuar, plot me dëmtime e gropa më kishte pështjelluar pa masë, mblodha veten dhe ndihmova gjyshen time të ngrihej nga sedilja e saj. Pasi mora edhe çantën e vendosur mbi kokat tona, pritëm rradhën për të zbritur. Njëra nga shkallët prej llamarine e atij autobuzi të vjetër ishte e çarë dhe gjyshja mënd u rrëzua teksa zbriste. E mbajti për fat një pasagjer që kish dalë para saj. Pasi e falënderuam përzemërsisht, të zëna për krahu, hymë në lokalin gjithashtu të ftohtë, si gjithë ambienti rreth e rrotull atë mëngjes dimri. Tavolinat e lokalit ishin pothuaj të mbushura me klientë, të cilët seç rrufisnin në pjata të mbushura me një lloj lëngu ngjyrë kafeje të kuqerremtë, që nuk e dija se çfarë ishte. Kishte dhe nga ata që pinin kafe ekspres, shoqëruar me cigare e ndonjë gotë raki. Tymi i llullave kish mjegulluar tërë ambientin dhe kudo qelbej era alkol e duhan. Për fat, gjetëm një tavolinë të lirë diku nga fundi dhe zumë vend në të.
Ndërsa kudo atë ditë në botën e krishterë festohej dita e madhërishme e lindjes së Krishtit, në Shqipëri as që guxohej të përmendej kjo gjë. Ishte herezi. Për shkak të moshës ende të mitur, njohuritë e mija rreth besimeve fetare ishin shumë të cekëta, pasi për to flitej fshehurazi, me zë të ulët në familje, apo mes miqsh të ngushtë. Qindra klerikë kishin përfunduar pas hekurave e po vuanin mizorisht në burgjet e komunizmit, për shkak të vokacionit dhe aktivitetit fetar të tyre. Kisha parë si kremtohej kjo festë në Romë, në një nga rastet e rralla të mundësisë për të ndjekur televizionin italian. Isha mrekulluar nga mesazhet e paqes dhe dashurisë që u përcollën në atë kremtim dhe nuk arrija të besoja se përçuesit e kësaj fryme në Shqipëri ishin dënuar e masakruar. Teksa po përpiqesha të përfytyroja dhimbshëm martirizimin dhe keqtrajtimin që kishin pësuar, si për ironi në një kënd të lokalit dallova një slogan ku shkruhej: “Feja – opium për popullin”.
Ishte koha e pushimeve dy javore të semestrit të parë të atij viti shkollor dhe unë mezi kisha pritur t’i kaloja ato me familjen time në fshatin e internimit. Prindët më kishin rikthyer atë vit të jetoja me gjyshen në Tiranë, dhe ishte e para herë që unë ndahesha kaq gjatë me ta. Katër muaj pa i parë. Sa mall ndjeja. Por ndërkohë nuk dëshiroja aspak që gjyshja të mbetej e vetme gjatë mungesës time dyjavore. Ju luta, ju përgjërova të vinte me mua në fshat, dhe të ktheheshim sërish së bashku në Tiranë. Pas hezitimesh dhe kundërshtish të arsyeshme për vështirësitë e paparishikueshme të rrugës, për më tepër në mes të dimrit, më në fund arrita ta bind të vinte me mua. Madje për të rritur shanset e mundësive dhe për të patur tërë ditën përpara në rrugën e pasigurtë që na çonte në fshat, fjetëm një natë në qytetin e Elbasanit. Gjyshja kishte shume të afërm që banonin në atë qytet.
Kur mbërritëm në Belsh, ishte ora 10 e mëngjesit. Në mungesë të përhershme të një mjeti publik, lipsej të ishim të vëmendshme se mos ndonjë automjet rastësor udhëtonte në drejtim të Dragotit. Kështu quhej fshati ku ishte internuar familja ime. Ndodhte shpesh të mos kishte një të tillë dhe jo rrallë na duhej të udhëtonim rreth katër orë në këmbë, në atë rrugë të pashtruar, që në ditët me shi bëhej akoma më e pakalueshme. Sakaq u afrua kamerierja dhe na pyeti çfarë dëshironim të merrnim. Meqenëse nuk shërbehej çaj, porositi vetëm gjyshja një kafe. Ndonëse mundohej ta fshihte, kuptohej qartazi se sa e preokupuar ishte për aventurën e paparashikueshme që na priste atë ditë dimri aspak premtuese, me shi.
Disa tavolina me tutje dallova një mik të familjes, banor të fshatit tonë, i cili me sa dukej kishte të njëjtin shqetësim me ne, atë të kthimit në shtëpi.
Ju afrova dhe e ftova në tavolinën ku kishim zënë vend. Prania e tij sikur na dha zemër, duke na kursyer edhe vështrimet e çuditshme e zhbiriliuese të klientëve të tjerë. Ishim të vetmet femra në atë lokal. Në vijim të bisedave me karakter familjar, ai na siguroi se do të qëndronte me ne, si do që të paraqitej situata e mundësisë apo pamundësisë së udhëtimit. Orët po rrokulliseshin njëra pas tjetrës, dhe asnjë automjet në drejtim të fshatit nuk po dukej. Përveç disa qerreve që dukej sikur hiqeshin zvarrë me kërkëllimë dhe qerrexhinjve majë tyre, mbuluar me pelerina mushamaje të zezë, asnjë zhurmë makine apo zetori nuk dëgjohej. Sikur të mos mjaftonte ankthi i pasigurisë, duhej të gëlltisnim edhe qesëndisjen e kamarieres, që dukej tejet e bezdisur nga qëndrimi ynë i gjatë atje. Të gjitha lëvizjet e mjeteve kontrolloheshin lehtësisht nëpërmjet xhamave të dritareve të pjesës ballore të lokalit. Dy-tre orë më pas do të pllakoste nata dhe ne do mbeteshim në atë vend, të bllokuar si në çark. Gjyshja, së cilës i ishte nxirë buza nga të ftohtit, u ngrit e mpirë nga vendi dhe me gjysëm zëri, tha:
– Të kërkojmë ndonjë mjet që unë të kthehem në Elbasan. Nuk mund të pres më. Zere sa na zuri nata këtu. Ju mund ta bëni edhe në këmbë. Unë nuk mundem.
Nuk kisha asnjë argument ta kundërshtoja. Madje ndjehesha në faj që e kisha përfshirë e tërhequr gjyshen në një aventurë të tillë në mes të dimrit. Për të më lehtësuar barrën që ndjeja, më përkëdheli flokët, duke më thënë:
-Mos u mërzit shpirt i nanës. Do vijmë sërish bashkë në pushimet e verës. Dhe sigurisht do ta kemi më të lehtë, pasi në verë lëvizin më shumë mjete dhe dita është më e gjatë.
Dolëm jashtë lokalit në kërkim të ndonjë mjeti për gjyshen. Shiu vazhdonte të binte pa pushim. Pesëmbëdhjetë minuta më pas, shoferi i një makine rastësore që udhëtonte për në Elbasan, pati mirësinë ta merrte atë me vete. Ajo u largua duke na përshëndetur me dorë, ndërsa unë ja plasa të qarit. M’u dhims aq shumë gjyshja tek kthehej e vetme në shtëpinë tonë në Tiranë.
Miku i familjes u kthye nga unë dhe më tha:
-Nuk kemi ç’presim më. Duhet të nisemi në këmbë. Në këtë orë nuk ka më asnjë shpresë për ndonjë mjet që udhëton në atë drejtim.
Nuk e zgjatëm më tej. Pasi vendosëm çantat në kurriz, hapëm çadrat dhe morëm rrugën drejt fshatit. Madje duhej të nxitonim që të mos na zinte nata në mes të baltës. Lluca dhe gropat me ujë e kishin vështirësuar në mënyrë të tejskajshme atë rrugë që dukej e pafund. Pothuajse nuk folëm fare gjatë rrugës. Përveç zhurmës karakteristike të gjerbave të shiut, atë heshtje e prishnin edhe të lehurat e qenve të shtëpive të fshatrave të vendosura gjatë rrugës. Ndonjëherë ndjeheshin aq afër, sa me mbërthente frika se mund të përfundonim të sulmuar prej tyre dhe nuk kishim asgjë për t´u mbrojtur.
Isha aq e dëshpëruar për zhgënjimin dhe dështimin e pësuar, sa nuk më bëhej të shkëmbeja asnjë fjalë. Megjithë nxitimin, nata na zuri rreth gjysëm ore para se të mbërrinim në fshat. Rruga në errësirë ishte plot të papritura. U rrëzova disa herë dhe u përbalta kokë e këmbë. Isha njomur deri në palcë. Ndonëse në familjen time më prisnin, rënia e natës ua kishte prerë shpresat se mund të mbërrija atë ditë. U befasuan sa më s’ka kur trokita dhe u shfaqa pas derës së shtëpisë dhe më mbuluan me të puthura e përqafime plot mall e dashuri. Më ndihmuan të hiqja rrobat me baltë dhe pasi u pastrova dhe ndërrova, më së fundi u rehatova pranë tyre. Me lot në sy i tregova për aventurën e gjyshes dhe kthimin mbrapsht në Elbasan. Ata nuk dinin gjë se ajo do vinte me mua. Dëshiroja tua bëja surprizë. Por nuk qe e thënë. Nuk qe e shkruar gjithashtu që gjyshja të kthehej më në atë fshat. Pas asaj eksperience të mbrapshtë, ajo u ndje e pamundur të përballej me një udhëtim aq të pasigurt, dhe hoqi dorë përfundimisht. Dy vite më pas do të mbyllte sytë përgjithnjë duke lënë në zemrën time thesarin e dashurisë nga më të bukurat që kam jetuar e provuar në jetë, atë gjyshe – mbesë.