Ora e shkrimtarit Mustafa Greblleshi…
nga Visar Zhiti –
…ka orë që janë ndryshe, përtej trishtimeve apo gëzimeve të ditës, që tregojnë një kohë të brendshme të njeriut, ato çaste që krijojnë të gjithmontën, virtytin dhe dashurinë…
Më kishin treguar se, pasi shkrimtari Mustafa Greblleshi kishte dalë nga burgu, punoi ca kohë si hamall dhe pastaj u bë bojaxhi, lyente muret nëpër Tiranë… dhe besoj se nuk kishte orë dore, se edhe puna ashtu ia donte, i përndjekur dhe me orë, kur ato ishin aq shumë të shtrenjta…
Ndërkaq, thuhej, se romani i tij i njohur, “Gremina e dashurisë”, botuar në vitet e luftës, në ‘43, por i harruar me qëllim nga socrealizmi, çuditërisht ribotohej herëpashere në Kosovë dhe adhurohej nga lexuesit. Mbase duhej ai sentimentalizëm, kur shumëçka bëhej më e pamëshirshme apo gjuha shqipe, ajo e folur, ku bashkoheshin begatshëm dy dialektet, vinte e ngrohtë dhe e sinqertë, etj, etj.
Ishte koha kur po lejoheshin të vinin nga Kosova për vizitë shkrimtarë apo të jepnin koncerte grupe muzikore, këngëtarë, valltarë, ata të teatrit dhe ndërsjelltas shkonin dhe nga Tirana për andej, matanë kufirit shtetëror, edhe profesorë për të dhënë leksione në Universitetin e Prishtinës, etj. Do të quheshin vitet e liberalizmit, që do të dënoheshin shumë shpejt dhe ato. Orët do të iknin prapë mbrapsht. Kërshëria gjithsesi do të ishte e madhe, vërtet si ishte jeta në Kosovë, ç’bënin vëllezërit tanë atje… po librat? Arrinte të futej ndonjë fshehurazi, por e kemi fjalën te orët. Te orët e fshehta. Dëgjonim atëhere, në bisedat zëulët, por në mirëbesim, se në Kosovë pyesnin shpesh për atë, Mustafa Greblleshin. Cilin? Autorin e romanit “Gremina e dashurisë”. Atij librit të verdhë, të ndaluar.? Po gjallë është ai, ç’bën? Bojaxhi… E në Kosovë duan ta ftojnë, të bëjnë orë letrare me të, po kush e lë…?! po dëgjo tjetrën: qytetarë të panjohur atje, kur takojnë ndonjë nga të Tiranës, jo vetëm që duan të dinë për Mustafa Greblleshin, por ndodh që heqin nga dora orën e tyre a blenë një të re në shitoren më të afërt dhe luten njerëzisht, a mund t’ja jepni Mustafa Greblleshit, kur të ktheheni, dhuratë nga një lexues, s’ka rëndësi emri…
Po si mund të shmangej dhurata nga një shqiptar andej? Po se mos ishte provokim? Dhe porosia ishte e rreptë: kujdes, jeni të besuarit tanë…! Po se mos keqkuptoheshin, po a e dinin se ishte me rrezik, si mund t’ia jepnin Mustafa Greblleshit orën, po ku ta gjenin atë bojaxhi në Tiranë, ka qenë dhe në burg politik… po sikur ora të kishte nënkuptim tjetër, të ishte shenjë, do të vijë dhe ora jote. E kujt? Ta denonconin dhuratën…?
Sigurisht që Mustafa Greblleshi s’dinte gjë fare, vazhdonte të lyente apartamentet e Tiranës dhe pas pune shkruante ndodhitë e ditës, madje me aq humor si pa të keq, mbase botoheshin ndonjë ditë, edhe librat kanë orën e tyre dhe përkthente e përkthente tregime të Luigi Prandelo-s, drama të De Filipo-s apo përrallat “1001 netët”. Mbase do ketë natë të 1002-të, ditë të tjera…
Të ka kërkuar një artist nga Kosova pas shfaqjes. Mua? Pse? E kush më njeh mua tani?…
Po a arriti ndonjë nga orët në dorën e tij? Vërtet të ishin aq shumë sa thuhej? Po qoftë dhe vetëm një, do të mjaftonte sa për të gjitha.
…Nuk e di pse më duket sikur e shoh Mustafa Greblleshin në një ballkon, megjithëse nuk e kam parë kurrë e ai s’është më, po ashtu më tregonte Nëna ime, rrinte më të shoqen dhe pinin kafe në ballkon, çifti më i bukur në Berat, elegantë, europianë. Dhe kur dhe im atë doli gjallë nga burgu dhe torturat dhe endeshin pa një strehë, im atë s’ka patur kurrë një orë të veten, as nëna, Mustafa Greblleshi me të shoqen u afruan mbështetje, ejani tek ne, u thanë, po kështu dhe miku tjetër i vuajtjeve, poeti e përkthyesi Vexhi Buharaja. Ata do të burgoseshin së shpejti…
Po a erdhi ora e tyre? Shoh fotot, kërkoj, a ka orë në dorën e shkrimtarit? A ka mundur ndokush t’ia jepte? Nëse jo, kush e ka orën e Mustafa Greblleshit? Ai buzëqesh dëshpërueshëm në ballkonin e tij qiellor. Është ende në mes një gremine dashurie… dhe hëna ndrit si njē orë e varur.
4 gusht 2022