Pёr shkrimtarin Ismail Kadare, ose: “Zёri i Partisё”
nga Vincenc Golletti Baffa
Kohёt e fundit shkrimtari shqiptar Ismail Kadare i dha revistёs “Zёri i Rinisё” njё intervistё qё shtypit botёror iu duk shumё interesante e qё u botua nё organe tё ndryshme. Unё kam nё dorё vetёm tekstin anglisht e atij i referohem.
Para se tё fillojmё, ёshtё me vend tё kujtojmё se kush ёshtё Kadareja. Ёshtё, zyrtarisht, pёrfaqёsues i shquar i realizmit socialist shqiptar e, pёr kёtё, poet e prozator shumё i madh. Me fjalё tё qarta ёshtё njё individ qё kuptoi qё nё rini se nё Republikёn Popullore Socialiste tё Shqipёrisё (mё falni pёr emrin e gjatё e joestetik, por ёshtё kёshtu), kush di tё shkruajё njё çikё mund tё bёjё karrierё tё mrekullueshme si vegёl e verbёr e Partisё (madje E PARTISЁ). Ёshtё njeri qё, si ca femra e si avokatёt, e ka pёrgjigjen logjike (disa thonё: logjikё nё dukje), çdoherё nё majё tё gjuhёs – vetёm rrallё, shumё rrallё vepron me paurti.
Kёsisoj njerёzish nuk mund tё dёnohen sepse linden spontanisht nё sistemet diktatoriale e sepse duhet luftuar, eventualisht, kundёr shkakut e jo kundёr pasojës.
Si poet Kadareja na duket modest, e vargjet e tij mё tё qёlluara mund tё krahasohen me vargjet më të paqёlluara tё Gjergj Fishtёs. Si prozator, pёrkundrazi ka ide tё çuditёshme, ide me huqe, e, ca herё, kёto ide i shtjellon edhe mirё, por shpesh propaganda politike e pahijshme, propaganda vulgare, shkatёrron veprat e tij, se arti me qёllim politik tё hapur qё duket sheshit, s’ёshtё art. Megjithatё Kadareja si prozator ka pasur e ka sukses edhe jashtё Shqipёrisё, ose jashtё Republikёs Popullore Socialiste tё Shqipёrisё, e ne gёzohemi pёr çdo afirmim shqiptar, aq mё shumё qё njё pjesё e kёtij suksesi ёshtё patjetёr i merituar.
Mirёpo, Kadaresё unё i ankohem personalisht pёr indiferencёn e tij absolute ndaj vlerave morale e kulturore. Ankimi im ёshtё, vetёkuptohet, i pёrgjithёshёm e merret me pothuaj çdo intelektual shqiptar, sepse “inteligjenca popullore shqiptare” dёshtoi plotёsisht pёr sa i pёrket politikёs teorike. Kjo do tё thotё se gati-gati çdo intelektual i afirmuar qe mё parё puthador, lajkatar e lajkatues i paturpshёm e u bё mё enverian se Shoku Enver, e nuk ushtroi kurrё ndikimin e vet pёr tё zbutur sadopak gjendjen nё Shqipёri, mё falni: nё Republikёn Popullore Socialiste tё Shqipёrisё. Pёr shembull, Kadareja qe shumё herё nё vende tё ndryshme evropiane, por nuk i tha kurrё padronit nё shtёpi se mbarё bota qesh troç pёr gjetjet prej palaçoje tё propagandёs zyrtare. As nuk i tha padronit nё Shqipёri se politika kulturore zyrtare me arbёreshёt s’ishte gjё tjetёr, veçse vrasja e paramenduar e gjuhёs dhe e kulturёs arbёreshe.
.
E unё kёtё kёrkova t’ia shpjegoja, kur mё 1981, u takuam nё panairin e librit tё Frankfurtit.
Tani, dihet se shoku Ramiz ёshtё duke lёvizur, pas ndodhivet “tragjike” tё komunionit nё Europёn lindore, e, kёshtu, dёrgon pёrpara Kadarenё, d.m.th. shёrbёtorin besnik. Si pasojё e kёsaj, Kadareja paraqitet sot si revolucionar me urdhёr tё padronit, e, si zakonisht kur bёn propagandё, thotё fjalё me vend, flet tё vёrtetёn e njёkohёsisht shet rrena, e ka pёrherё tё drejtё, ashtu si propagandisti mё i shkolluar e mё dredharak qё noton nё njё gisht ujё e tё blen e tё shet e krahason shkencёrisht njё lopë me njё lakёr.
E kjo pёr mua do tё thotё se njё burrё si Ismail Kadare duhet tё na japё shpjegime tё qarta pёr sjelljen e tij nё tё kaluarёn, pёrpara se tё na lёshojё mёsime katedratike nga njё lartёsi artificiale: shprehjet “siç na mёson Partia”, “siç na mёson Shoku Enver” i dёgjuam aq herё e na ngjallin aq neveri. E kёshtu na vjen krupё, kur Kadareja flet pёr demokraci, kulturё e drejtёsi. Sot, si nё çdo çast tё jetёs, ёshtё e nevojshme sjellja demokratike, e kёtё te Kadareja: fort e kёrkova e s’mund e gjeta… (Lahuta II, 33)
Me sa duket, ka ardhur koha t’i jepet fund prozhmimevet e qortimevet nё fushёn e literaturёs. Unё indinjohem fort kur dёgjoj se Gjergj Fishta ishte dogmatik, moralist e ksenofob: epitete tё atilla i pёrshtaten shkёlqueshёm e pёr mrekulli “Shokut Enver” qё Kadareja e adhuroi deri dje.
Fishta ёshtё poet i madh e duhet krahasuar vetёm me poetёt mё tё shquar tё letёrsisё botёrore. E meqё shoku Kadare, tani duhet t’i drejtohemi me fjalёt “ish shoku Kadare”, ёshtё duke amerikanizuar gjuhёn e vet, i kёshillojmё nga zemra ta lexojё vёrtet Fishtёn ose ta rilexojё mё me vёmendje.
*****
Mirёpo, pse merrem seriozisht me kёto gjёra qё pёr njeriun normal e moral janё pa vlerё? Siç i kam shkruar Arshi Pipёs, shqiptari qё mori rrugё tё keqe, herёt a vonё, do vijё tek ne, e kёtu s’ka asnjё dyshim, e, prandaj, o Kadare i dashur, mё falni pёr kёtё shfrim timin shprehje tё hapura e tё vrullshme janё ca herё vёrtet tё nevojshme pёr tё zbrazur zemrёn. Shpresoj se zotrote, e kupton mirё gjendjen tonё.
Unё jam i bindur se nё kohё lufte, si edhe pas luftёs, i duhej Shqipёrisё njё dorё e hekurt dhe e sigurt, po pra Enver Hoxha punёn e teproi, e tash, mё nё fund! Tё fillojmё tё flasim me sinqeritet pёr demokratizimin e mirёfilltё. Por, jo vetёm kaq, tё veprojmё si njerёz me qëndrim demokratik tolerant, megjithёse tolerancёn shoku Kostallari e pёrjashtoi nga fjalori.
Sipas lajmeve qё po na vijnё nga Shqipёria, “sёmundja gorbaçoviane” (mё mirё: shёrimi gorbaçovian) ёshtё duke lёshuar rrёnjё edhe nё vendin tonё: e kёshtu unё jam i gatshёm tё harroj çdo tё keqe: gjithçka qe vetёm njё keqkuptim ose njё ёndёrr e rёndё dhe e frikshme, qe makthi qё vjen vetёm natёn e na zё frymёn.
Tani u zgjuam nga ky ankth i rёndё dhe i tmerrshёm e gёzohemi pa masё.
.
(11-13 maj 1990)
.